Ավիկ ՄԱՐՈՒԹՅԱՆ. Ինքներս մեզ համարում ենք ջայլամ բռնող

Երեկ նշվում էր Մայրենիի օրը, քանի որ փետրվարի 21-ը` որպես այդպիսին, 2005թ. ներառվել է Հայաստանի պետական տոնացույցում: Այսինքն, նշվում էր, քանի որ ներառվել էր: Իսկ ներառվել էր, որովհետեւ այդ օրը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն ճանաչել է որպես «Մայրենիի օր»:

Ասել կուզի` լեզվի տոնը մեզանում նշվում է ոչ թե այն պատճառով, որ գիտակցվում է հայոց լեզվի դերը մեր ազգապահպանության գործում եւ նրա պաշտպանության անհրաժեշտությունը, այլ որ այդպես է որոշել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն: Մայրենիի օրը նշում են նաեւ Մոզամբիկի ժողովուրդներն ու ցեղախմբերը, Անգոլայի որսորդները, բոլոր նրանք, ովքեր ցանկանում են ընդգրկված լինել այդ կազմակերպության արժեհամակարգում եւ իրենց հարգանքի տուրքը մատուցել այդ արժեհամակարգին:
Բայց մենք ոչ ցեղախումբ ենք, ոչ էլ ջայլամ բռնողներ` չնայած լեզվի անաղարտությունն ապահովելու առումով հաճախ ենք դրսեւորում ջայլամ բռնողի գիտակցություն:
«Օրը նշելու ժամկետը որոշվել է, բոլորդ տեղայնացրեք, ըստ ձեր լեզուների». այսպես է ստացվում: Մենք էլ տեղայնացնում ենք, սրան-նրան մի երկու գիրք ենք նվիրում, ախուվախ ենք անում մայրենիի վիճակի մասին ու ճառեր ասում: Մինչեւ հաջորդ փետրվարի 21: Մի կարեւոր բան բաց թողեցինք. եւ զեկույց ենք ուղարկում ՅՈՒՆԵՍԿՕ, որ նշեցինք:
Մայրենիի օրվա կապակցությամբ հաղորդագրություն-հայտարարություն տարածեց նաեւ Սփյուռքի նախարարությունը, որից անսպասելիորեն իմացանք, որ «Լեզուն յուրաքանչյուր ազգի ինքնակերտման կարեւորագույն գրավականներից մեկն է, նրա գոյության վկայագիրը: Մեր ժողովրդի համար մայրենի լեզուն ազգապահպան նշանակություն ունի, ինչպես հավատքը, մշակույթն ու հայ ընտանիքը:
Սփյուռքում հայ ինքնության պահպանման համար չափազանց կարեւոր է մայրենիի իմացությունը, պահպանումն ու տարածումը: Սա նշանակում է, որ թե հայրենիքում, թե Սփյուռքում լեզվական խնդիրները բազմաթիվ են, որոնց լուծումն անհետաձգելի է»:
Այդ «անհետաձգելի լուծումների» անհրաժեշտության մասին մեռան գրելով ու ահազանգելով նրանք, ովքեր իսկապես մտահոգված են լեզվական այս խայտառակ վիճակով: Վերոհիշյալ լոզունգները բոլորը գիտեն, հարցը լեզվապահպանմանն ուղղված նպատակային գործունեությունն է:
Բայց բանից պարզվում է, որ իրականում հենց լեզվին վերաբերող խնդիրների լուծումներն են ամենահետաձգելին, քանի որ դրանցում «նաղդ» փող չկա: Հետեւաբար, փառք պիտի տանք ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ին, որ գոնե այս կերպ մեր սովորաբար եւ լավագույն դեպքում կիսագրագետ պաշտոնյաներին ստիպեց գոնե տարին մեկ անգամ խոսել մայրենիի մասին:
Այլապես ո՞ւմ մտքով պիտի անցներ, որ հարկ է պաշտոնապես, առանց ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի, Հայաստանում նշել ոչ թե ընդհանրական մայրենիի, այլ Հայոց լեզվի օրը: Սա պիտի աներ Ազգային ժողովը, մի օրգան, որն իր անդամների մեծ մասով հակացուցված է հայերենին:
Ժամանակին մի կերպ ընդունվեց լեզվի մասին օրենքը, որում գրված է. «Հայոց լեզվի հանդեպ ոտնձգությունները պատժվում են օրենքով սահմանված կարգով»: Հիմա այս օրենքն ընդունողներին հարցնենք` ինչո՞ւ ընդունեցիք:
Չնայած մեզանում սովորական բան է դարձել զբաղմունքի համար ինչ-որ օրենք ընդունել ու շպրտել մի կողմ ու մոռանալ դրա կիրարկման մասին: Մանավանդ եթե այդ օրենքը մարդկանց մաշկելուն չի վերաբերում:
Բայց հայոց լեզուն չպահպանելը ամենավտանգավոր ռումբն է, որ եթե գործեց, խորտակելու է ամեն ինչ թե Հայաստանում, թե Սփյուռքում:
Այս գիտակցությամբ պիտի պետականորեն նշվի Հայոց լեզվի օրը տարին մեկ, իսկ գործնականորեն պիտի նշվի ոչ թե տարին մեկ, այլ ամեն օր:
Լեզվի հանդեպ այսօր ոչ թե ոտնձգություններ են կատարվում, այլ լեզուն բացարձակ արհամարհվում է: Բոլոր ոլորտներում, ամեն քայլափոխի: Վերցրեք նայեք. մամուլի լեզու, հեռուստատեսության լեզու, պաշտոնական խոսք, հայերենի ուսուցման որակ, գովազդ. ո՞ր մեկն ասես: Փողոցային ժարգոնը դարձել է հեռուստատեսային «հումոր», անգրագիտությունը` պաշտոնական զարդ, անկապ խոսքը` կառավարական զարդ, Լեզվի մասին օրենքի վրա թքելը` գովազդ:
Ու երբ հանկարծ հիշում ես, որ գոյություն ունի Լեզվի պետական տեսչություն` իր այսօրվա որակով ու կարգավիճակով, ցավ ես ապրում հայոց լեզվի համար: Ի՞նչ կարող է անել կարգավիճակի առումով այս խեղճուկրակ խումբը, բացի Գովազդի մասին օրենքի խախտումներն արձանագրելուց եւ անտարբեր մարմիններին հանձնելուց: Լավագույն դեպքում «ընթացք են տալու» եւ հաստավիզ մեկին տուգանելու են մեկ մետրանոց անգլերեն անվան կողքին քսան սանտիմետրանոց հայերեն թարգմանությունը տեղադրելու համար: Հաստավիզն էլ գրպանից հանելու է համեստ տուգանքը եւ կտտացնելու է տուգանողի դեմքին:
Մինչդեռ հայոց լեզվի իրոք ազգապահպան կարեւորությունը գիտակցող երկրում կստեղծվեր Լեզվի դատախազություն` գործուն լծակներով, որը կարող էր վերահսկել Լեզվի մասին օրենքի վերահսկողությունը: Այ, դա կլիներ հարգանք պետական լեզվի հանդեպ եւ նրա կարեւորության գիտակցում:
Այս կարեւորագույն հարցերը թողած` դեպքից դեպք ընդամենը ոչինչ չարժեցող հայտարարություններ ենք անում ու խորիմաստ լռում:
Խոսում ենք նաեւ Սփյուռքում մայրենիի «պահպանման ու տարածման» մասին այն ժամանակ, երբ նույն Սփյուռքում մեր երկրորդ գրական լեզուն` արեւմտահայերենը, մահացության վերջին փուլում է: Եվս մեկ-երկու սերունդ, եւ այն այլեւս կդադարի գործածական լեզու լինելուց:
Այսինքն՝ պատմական հանգամանքների բերումով, արեւմտահայերենը, մեծ առումով, մենք պահպանել չենք կարող, որքան էլ հայտարարություններ անենք: Էլ ուր մնաց, թե տարածենք: Տարածել կարող ենք միայն արեւելահայ գրական լեզուն` արտահանման միջոցով, այն է` արտագաղթի: Իսկ սա լեզվի պահպանության ճանապարհ չէ: Մենք բուն Հայաստանում լեզվական նորմալ քաղաքականություն չենք վարում:
Որեւէ մեկը կարո՞ղ է ասել, թե այսօր որ լեզուն է ավելի հարգի անկախ Հայաստանում. անգլերե՞նը, թե՞ հայերենը: Երեւի կարող է, քանի որ հայերեն վատ, իսկ անգլերեն լավ իմանալով` կարելի է «ֆիրմա օֆիսներում» աշխատանք գտնել կամ չվել որեւէ անգլիախոս երկիր:
Կամ ռուսերենը, որպես մայրենի լեզու ունենալով, գնալ ՌԴ դեսպանատուն եւ «առաքվել» Ռուսաստան:
Տարաբնույթ միջոցառումներով ու շնորհանդեսներով մենք ավելի տարփողում եւ ճղճղում ենք անգլերենի առավելությունների մասին, քան խոսում հայերենի անաղարտության պահպանման անհրաժեշտությունից: Սա ուղղակի ամոթ է:
Ասել կուզի` հարկ է լեզուն պաշտպանել պետականորեն, գործնականորեն: Վերջին հաշվով, հայերենը այս երկրում հռչակվել է պետական լեզու, որը պարտադիր է հասարակական կենսագործունեության բոլոր ոլորտներում:
Այլապես, միայն ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի հորդորներով մեր լեզվի օրը նշելու համար նշելով, ինքներս մեզ համարում ենք ջայլամ բռնող:

Մեկնաբանություններ