«Այս հայը նույնիսկ իմ գերեզմանին է թամաշա սարքում»

Ասում են` նրա ֆիլմերն ամենայն նրբանկատությամբ պատկերում են մեր ամենօրյա կյանքը, առօրեական այնպիսի դրվագներ, որոնք մենք անուշադրության ենք մատնում և որոնց վրա մոռացել ենք ծիծաղել:

Էլդար Շենգելայան ոչ թե ծաղրում է, այլ ասես հայելու առաջ է կանգնեցնում ոչ միայն խորհրդային իրականության մարդկանց, այլև ողջ մարդկությանը: Նրա ֆիլմերը որքան ծիծաղելի են և զվարճալի, այդքան էլ լուրջ են, իսկ որոշ տեսարաններում` նույնիսկ թախծոտ:
«Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնի «Հետահայաց ցուցադրություններ» ծրագրի շրջանակում ցուցադրվեցին վրաց հայտնի ռեժիսոր Էլդար Շենգելայայի լավագույն ֆիլմերը` «Արտասովոր ցուցահանդես», «Կապույտ լեռներ կամ անհավանական պատմություն», «Խելառները»: Ռեժիսորին շնորհվեց «Փարաջանովյան թալեր» մրցանակը: Կինոփառատոնի պատվավոր հյուրը դատարկաձեռն չէր եկել. նա Սերգեյ Փարաջանովի թանգարանին նվիրաբերեց Վարպետի կոլաժը` նվիրված ռեժիսոր Թամազ Մելիավային:
Իսկ փարաջանովյան կոլաժի ստեղծման պատմությունն այսպիսին է: Բանտից ազատվելուց հետո Փարաջանովն իմանում է, որ Մելիավան վախճանվել է: Որոշում է անձամբ այցելել գործընկերոջ շիրմին, սակայն դա անում է արտասովոր ձևով. գերեզմանոցում կազմակերպում է իսկական թատերական ներկայացում: «Եթե Թամազը տեսներ սա, կասեր` այս հայը նույնիսկ իմ գերեզմանին է թամաշա սարքում»,- իր արարքն այսպես է գնահատում Փարաջանովը: Այդ օրվա լուսանկարներն էլ կոլաժի հիմք են դառնում:
Բանտից Փարաջանովի ազատվելուց հետո, երբ շատերը վախենում էին անգամ այդ անունն արտաբերելուց, Էլդար Շենգելայան կազմակերպում է նրա աշխատանքների առաջին ցուցահանդեսը, ինչը չի վրիպում ՊԱԿ-ի ուշադրությունից: Փարաջանովը ելքը գտնում է. հատուկ ցուցահանդեսի համար պատրաստում է Լենինի կոլաժը: «Մեզ հետաքրքիր չէ, թե ինչ կա այստեղ, բայց քանի որ Լենինը կա, թող լինի ցուցահանդեսը», հատուկ ծառայության աշխատակիցներն այսպես են եզրափակում իրենց ստուգայցը: Դրանից հետո ծագում է մյուս խնդիրը. Փարաջանովին արգելում էին ֆիլմ նկարահանել, կրկին միջամտում է Շենգելայան: Եվ եթե չլինեին վերջինիս ու նրա ընկերների ջանքերը, գուցե չստեղծվեին «Սուրամի ամրոցի լեգենդն» ու «Աշուղ Ղարիբը» ֆիլմերը:
Շենգելայայի հայրը` Նիկոլայ Շենգելայան, վրաց կինոյի առաջին վարպետներից էր, մայրը նշանավոր դերասանուհի Նատո Վաչնաձեն էր, ով իր առաջին կինոդերերից մեկը խաղացել է Համո Բեկնազարյանի «Անարգանքի սյան մոտ» (1923 թ.) ժապավենում: Ի դեպ, վրացի ռեժիսորը շատ է հավանել «Ոսկե ծիրանի» բացման ֆիլմը` «Շոր և Շորշորը»: «Նրանք իբրև թե ոչ մի տեղ չեն սովորել, բայց այսօր մենք կարող ենք սովորել նրանցից»,- նկատում է նա:
Հայ ժամանակակից կինոյին Շենգելայան ծանոթ չէ։ Ինչ վերաբերում է վրացական կինոյին, ռեժիսորը փաստում է, որ քիչ ֆիլմեր են ստեղծվում այսօր: Ստալինն ասում էր` նկարահանեք քիչ, բայց լավ կինո: Շենգելայան այլ կարծիքի է. «Պետք է շատ ֆիլմեր ստեղծել, որ մի քանիսը հաջողված լինեն»:
Վրաց ռեժիսորը կարոտում է հին Երևանին: «ՈՒրախ եմ, որ շատ բաներ են արվել այստեղ, բայց, ինչպես Թբիլիսիում, ամեն ինչ չէ, որ լավ է,- նկատում է նա:- Այդ ահռելի բարձրահարկերը, հասկանո՞ւմ եք, խանգարում են: Հրաշալի կլիներ, եթե կարողանային պահպանել այն, ինչ եղել է»: Խոսքը, իհարկե, միայն քաղաքի նորօրյա ճարտարապետության մասին չէ, պահպանել է պետք քաղաքի հոտը, մարդկային հարաբերությունները, նախկին ջերմությունը:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ