Մանրամասն որոնում (արխիվ)
04.11.2024
 
Իրանի Ազգային անվտանգության բարձրագույն խորհուրդը որոշում է ընդունել Իսրայելին պատասխան ռազմական հարված հասցնելու վերաբերյալ։ Հերքվել է արևմտյան ԶԼՄ-ների տեղեկությունը, թե Իրանը մտադիր է գրոհել Իսրայելը Իրաքի տարածքից առաջիկա օրերին՝ մինչև ԱՄՆ-ի նախագահի ընտրությունները։ «Իրանի պատասխանը Իսրայելի ագրեսիային իրավունքի հարց է, որը մեզ համար հստակ որոշված է, և այն, թե ինչպես ենք գործելու, կախված է պլանից»,- ասել է իրանցի բարձրաստիճան պաշտոնյան։               
 
Նորություններ » Որն է մեր ճա­նա­պար­հը

Որն է մեր ճա­նա­պար­հը

Որն է մեր ճա­նա­պար­հը
04.02.2020 | 00:39
Նեո­լի­բե­րալ քա­ղա­քա­կան-տն­տե­սա­կան-ֆի­նան­սա­կան հա­մա­կար­գի կա­պի­տա­լիս­տա­կան տն­տե­սա­վար­մա­նը զու­գա­հեռ և այդ հա­մա­կար­գի գո­յու­թյան հա­մար հիմ­քեր ստեղ­ծող կարևո­րա­գույն գոր­ծոնն է իր գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյու­նը։ Դա սպա­ռո­ղա­կա­նու­թյան գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյունն է կամ մշա­կույ­թը։
Աշ­խար­հը, որ­պես ա­մե­նաար­դյու­նա­վետ տն­տե­սա­վար­ման է­տա­լոն, ըն­դու­նում է մաս­նա­վոր կա­պաի­տա­լիս­տա­կան մո­դե­լը։ Ի­րա­կա­նում դա մի մեծ խաբ­կանք է, որն ստեղ­ծել են մարդ­կանց աչ­քե­րին թոզ փչե­լու հա­մար։ Մաս­նա­վոր կա­պի­տա­լիս­տա­կան տն­տե­սու­թյու­նը տն­տե­սա­վար­ման ա­մե­նաա­նար­դյու­նա­վետ ե­ղա­նակն է պե­տա­կան նպա­տակ­նե­րի հե­տապ­նդ­ման և պե­տա­կան շա­հի սպա­սարկ­ման տե­սան­կյու­նից։ Այն աշ­խա­տում է միայն կա­պի­տա­լիս­տի շա­հույ­թի հա­մար։ Բո­լոր մնա­ցած ա­ռում­նե­րով այդ մո­դե­լը գեր­ծախ­սա­տար, գերվ­նա­սա­բեր և գեր­կորս­տա­բեր է։ Այն զու­գակց­վում է սպա­ռո­ղա­կա­նու­թյան հա­մա­տա­րած ներ­դր­ման հետ։
Սպա­ռո­ղա­կան գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյան ա­մե­նա­գոր­ծուն մի­ջո­ցը գո­վազդն է։ Գո­վազ­դի տե­ղադր­ման հա­մար օգ­տա­գործ­վում են տպա­գիր մա­մու­լը, ռա­դիոն, հե­ռուս­տա­տե­սու­թյու­նը, է­լեկտ­րո­նա­յին կայ­քե­րը, ընդ­հան­րա­պես ցան­ցե­րը։ Այ­սինքն` բո­լոր մի­ջոց­նե­րը։ Գո­վազ­դա­յին քա­ղա­քա­կա­նու­թյան նպա­տա­կը հնա­րա­վո­րինս շատ ապ­րան­քի ի­րա­ցումն է, ան­կախ դրա անհ­րա­ժեշ­տու­թյու­նից։ Այն զու­գակց­վում է բան­կա­յին հա­մա­կար­գի կող­մից մա­տուց­վող վար­կա­յին ո­րո­գայթ­նե­րի հետ։ Եր­կու դեպ­քում էլ դրույքն ար­վում է ոչ ամ­բող­ջա­կան տե­ղե­կատ­վա­կան խայ­ծի գոր­ծադր­ման վրա, ին­չը քա­ղա­քա­ցու կամ սպա­ռո­ղի մոտ ստեղ­ծում է անհ­րա­ժեշ­տու­թյան և հա­սա­նե­լիու­թյան պատ­րանք, ո­րին դի­մա­կա­յել խոր­հուրդ չի տր­վում։ Տո­տալ գո­վազ­դի մի­ջո­ցով դրանց պատ­վի­րա­տու­նե­րը ստեղ­ծում են մի երևու­թա­կան ի­րա­կա­նու­թյուն՝ մտա­ծո­ղու­թյան, աշ­խար­հըն­կալ­ման, կեն­ցա­ղի, նպա­տակ­նե­րի, շար­ժա­ռիթ­նե­րի կա­ղա­պար­նե­րով, ո­րոնք, ըստ էու­թյան կապ չու­նեն մար­դու ի­րա­կան պա­հանջ­մունք­նե­րի հետ։ Այդ կա­ղա­պար­նե­րը մար­դուն ու­ղեկ­ցում են դե­պի սպա­ռում՝ այն չա­փա­նիշ­նե­րով և մե­թո­դա­բա­նու­թյամբ, ո­րով գոր­ծում է ապ­րան­քա­յին մի­ջա­վայ­րը։
Ար­տադ­րու­թյուն­նե­րը կազ­մա­կերպ­վում են այն­պես, որ որ­քան հնա­րա­վոր է շատ ապ­րան­քա­տե­սակ­ներ դառ­նան մե­կան­գա­մյա օգ­տա­գործ­ման։ Մնա­ցած ա­մեն ինչն ա­րագ փո­փո­խու­թյուն­նե­րի են են­թար­կում չն­չին նո­րա­մու­ծու­թյուն­նե­րով, մարդ­կանց հա­մո­զում հրա­ժար­վել հնից և գնել նո­րը։ Այդ նպա­տա­կով հս­կա­յա­կան մի­ջոց­ներ են ծախս­վում գո­վազ­դի վրա, սա­կայն մարդ­կան­ցից վերց­նում են տաս­նա­պա­տիկ ա­վե­լին։ Մյուս կող­մից, ան­զեն աչ­քով էլ տե­սա­նե­լի է, որ շեշ­տա­կիո­րեն ընկ­նում են ան­գամ բրեն­դա­յին և գեր­թանկ ապ­րանք­նե­րի ո­րա­կա­կան ցու­ցա­նիշ­նե­րը։ Նույ­նիսկ մե­քե­նա­ներն ար­տադր­վում են եր­կու-ե­րեք տար­վա հա­մար։ Ա­մե­նա­կարևորն այս­տեղ այն է, որ ար­տադ­րու­թյուն­ներն ի­րենց սկզ­բուն­քով օգ­տա­գոր­ծում են տաս­նա­պա­տիկ ա­վե­լի ռե­սուրս­ներ, ո­րոնք կարճ ժա­մա­նակ անց հայ­տն­վում են աղ­բա­նո­ցում։ Ստեղծ­վում և ներ­դր­վում են այն­պի­սի ֆի­նան­սա­կան գոր­ծիք­ներ, ո­րոնք մարդ­կանց հար­կադ­րում են գնալ ի­րենց նշած ու­ղիով։ Սպա­ռել ա­վե­լի շատ, ե­թե ան­գամ նրանք այդ մի­ջոց­նե­րը չու­նեն։
Նեո­լի­բե­րալ տն­տե­սա­կան մո­դե­լի մեջ մնա­լով մենք չենք կա­րող ու­նե­նալ ար­դյու­նա­վետ տն­տե­սա­վա­րում։ Շա­րու­նակ­վե­լու են բնակ­չու­թյան ու­նեզր­կու­մը, հա­սա­րա­կու­թյան բևե­ռա­ցու­մը։ Պե­տա­կան կա­ռա­վար­ման ար­դյու­նա­վե­տու­թյունն այս դեպ­քում ի­րե­նից ներ­կա­յաց­նում է ա­նընդ­հատ և շա­րու­նա­կա­բար նվա­զող մե­ծու­թյուն։
ՀՆԱ-ի ա­ճի, բնակ­չու­թյան մեկ շն­չին ընկ­նող ե­կամ­տի ա­ճի, տն­տե­սա­կան ակ­տի­վու­թյան ա­ճի, նույ­նիսկ հար­կա­յին մուտ­քե­րի ա­ճի ցու­ցա­նիշ­նե­րը ուղ­ղա­կիո­րեն կապ չու­նեն քա­ղա­քա­ցու բա­րե­կե­ցու­թյան և երկ­րի ա­ռա­ջըն­թա­ցի հետ։ Դրանք ա­վե­լի շուտ թաքց­նում են, թե որ­քա­նով են հարս­տա­ցել հա­րուստ­նե­րը։
Ե­թե խնդ­րին նա­յենք բա­վա­րար հե­ռա­վո­րու­թյու­նից, ա­պա գո­նե մո­տա­վոր կեր­պով կա­րող ենք ընդ­գր­կել այս տն­տե­սա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թյան կոր­ծա­նա­րար հետևանք­նե­րը ոչ միայն մարդ­կա­յին կեն­ցա­ղի, այլև բնու­թյան վրա։ Աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ա­ռու­մով դրանք գլո­բա­լաց­ման գոր­ծըն­թաց­ներն են, ո­րոնք պա­հան­ջում են վե­րաց­նել ոչ միայն ազ­գե­րին ու ժո­ղո­վուրդ­նե­րին բա­ժա­նող պե­տա­կան սահ­ման­նե­րը, այլև այն պատ­մա­կան, կրո­նա­կան, դա­վա­նան­քա­յին, մշա­կու­թա­յին, կր­թա­կան, բա­րո­յա­կան և այլ տար­բե­րու­թյուն­նե­րը, ո­րոնք օ­րի­նա­չա­փո­րեն ա­ռա­ջա­ցել են տար­բեր ժո­ղո­վուրդ­նե­րի մոտ վե­րը թվարկ­ված և չթ­վարկ­ված հա­մա­կար­գա­յին ար­ժեք­նե­րի նկատ­մամբ ու­նե­ցած և դրսևո­րած մո­տե­ցում­նե­րի տար­բե­րու­թյամբ։ Իսկ դրան ու­ղեկ­ցող սպա­ռո­ղա­կան մշա­կույ­թի գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյունն իր հեր­թին ա­վե­րում է այն ար­ժե­հա­մա­կար­գը, ո­րը դա­րե­րի ըն­թաց­քում ձևա­վոր­վել է մարդ­կա­յին հա­մա­կե­ցու­թյան փոր­ձի, ինք­նա­պահ­պա­նա­կան բնազ­դի ու խե­լամ­տու­թյան հի­ման վրա։ Այդ ար­ժե­հա­մա­կար­գա­յին ա­վեր­մուն­քի մեջ, երբ մար­դը կորց­նում է իր ազ­գա­յին պատ­կա­նե­լու­թյան, ըն­տա­նե­կան կա­պե­րի, բա­րո­յա­կան պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի կարևո­րու­թյան գի­տակ­ցումն ու դրանց հա­մար պա­տաս­խա­նատ­վու­թյան զգա­ցո­ղու­թյու­նը, կա­րե­լի է ա­սել, որ նա կորց­նում է իր հե­նա­րան­նե­րը և հեշ­տու­թյամբ գնում է դե­պի բա­րո­յա­կան սան­ձար­ձա­կու­թյուն, սե­ռա­կան այ­լա­սեր­վա­ծու­թյուն, դե­պի, այս­պես ա­սած, «ա­զատ», ի­րա­կա­նում՝ ան­պա­տաս­խա­նա­տու մար­դը։ Այդ­պի­սի քա­ղա­քա­ցին (նրան ան­հատ ան­վա­նել էլ չի կա­րե­լի), հեշ­տու­թյամբ են­թարկ­վում է այն բո­լոր հնարք­նե­րին (գո­վազ­դա­յին, ֆի­նան­սա­կան, ա­ղան­դա­վո­րա­կան, այ­լա­սե­րա­կան), ո­րոնց ցանցն ար­դեն հյուս­ված է իր շուր­ջը։ Այդ մի­ջա­վայ­րին կրթ­ված, գրա­գետ մար­դը պետք չէ։ Դրա հա­մար մե­թո­դա­բար կոր­ծա­նում են կր­թա­կան հա­մա­կար­գը, մշա­կույ­թը փո­խա­րին­վում է փոփ մշա­կույ­թով, ո­րի մեջ գե­րակշ­ռո­ղը ծա­խու և հիմ­նա­կա­նում է­ժան բար­քերն են։
Պե­տու­թյու­նը, ո­րը հա­վակ­նում է ինչ որ դե­րա­կա­տա­րու­թյուն ու­նե­նա­լու գո­նե տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին ա­ռու­մով, պետք է ու­նե­նա իր գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյու­նը։ Այն, բաղ­կա­ցած լի­նե­լով մի քա­նի հիմ­նա­կան բա­ղադ­րիչ­նե­րից, իր ամ­բող­ջու­թյան մեջ հնա­րա­վո­րու­թյուն է տա­լիս տվյալ պե­տու­թյա­նը, այն ներ­կա­յաց­նող ազ­գին ներ­կա­յա­նա­լու սե­փա­կան դեմ­քով, պահ­պա­նե­լու և պաշտ­պա­նե­լու ինք­նու­թյու­նը, դի­մա­կա­յե­լու այն սպառ­նա­լիք­նե­րին, ո­րոնք ուղղ­ված են այդ պե­տու­թյու­նը ներ­կա­յաց­նող ժո­ղովր­դի ազ­գա­յին դի­մագ­ծի խա­թար­մա­նը, նրա կե­ցու­թյան հիմ­նա­կան սկզ­բունք­նե­րի քայ­քայ­մա­նը։
Ո՞րն է մեր ո­րո­նած գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյու­նը, ինչ­պի­սի՞ն պետք է լի­նի դրա դե­րը պե­տու­թյան, ա­պա հա­սա­րա­կու­թյան և քա­ղա­քա­ցու հա­մար։ Այդ բա­նի ա­մե­նա­պարզ ձևա­կեր­պու­մը գու­ցե թե կա­րե­լի է ա­նել հետևյալ կերպ. դա պե­տու­թյան, հա­սա­րա­կու­թյան, քա­ղա­քա­ցու կա­յաց­ման և զար­գաց­ման վե­րա­բե­րյալ պատ­կե­րա­ցում­նե­րի այն ամ­բող­ջու­թյունն է, ո­րը հնա­րա­վո­րու­թյուն է տա­լիս քա­ղա­քա­ցու, հա­սա­րա­կու­թյան տար­բեր խմ­բե­րի նպա­տակ­ներն ու գոր­ծու­նեու­թյան շար­ժա­ռիթ­նե­րը հա­մադ­րե­լու այն­պես, որ դրանք միա­ժա­մա­նակ ծա­ռա­յեն պե­տա­կան նպա­տակ­նե­րի ի­րա­կա­նաց­մա­նը։ Նաև հա­կա­ռա­կը. սահ­ման­վում են այն­պի­սի պե­տա­կան, ազ­գա­յին նպա­տակ­ներ, ո­րոնց ի­րա­կա­նաց­ման ճա­նա­պար­հին քա­ղա­քա­ցին, հա­սա­րա­կու­թյան տար­բեր խա­վե­րի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը հաս­նում են ի­րենց նպա­տակ­նե­րի ի­րա­կա­նաց­մա­նը։ Պե­տու­թյան տն­տե­սա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թյան հիմ­նա­կան նպա­տակ­նե­րից մե­կը պետք է լի­նի հա­մե­րաշխ հա­սա­րա­կու­թյան կա­ռու­ցու­մը, այ­սինքն, հա­սա­րա­կու­թյան հա­րուստ և աղ­քատ խա­վե­րի միջև բևե­ռաց­ման հաղ­թա­հա­րու­մը։ Մեր կար­ծի­քով` դրա հնա­րա­վո­րու­թյու­նը ոչ այն­քան ար­դեն ստեղծ­ված ար­դյուն­քի նկատ­մամբ ի­րա­վունք­նե­րի վե­րա­բաշխ­ման մեջ է, որ­քան այդ ար­դյուն­քի ստեղծ­ման գոր­ծըն­թաց­նե­րում հա­սա­րա­կու­թյան տար­բեր խմ­բե­րի մաս­նակ­ցու­թյան աս­տի­ճա­նի, հետևա­բար նաև դրանց նկատ­մամբ ի­րա­վուն­քի ձևա­վոր­ման մեջ։
Հա­սա­րա­կու­թյան բո­լոր խմ­բե­րը պետք է կա­րո­ղա­նան դրսևո­րել ի­րենց կա­րո­ղու­թյուն­նե­րը պե­տու­թյան կյան­քի տար­բեր ո­լորտ­նե­րում և ըստ այդմ վաս­տա­կեն ի­րենց ապ­րուս­տի մի­ջո­ցը։ Մաս­նա­վո­րին չենք կա­րող հա­մա­կել գոր­ծա­զուրկ քա­ղա­քա­ցու հոգ­սե­րով և լու­ծել նրա աշ­խա­տան­քի հար­ցը։ Ճա­նա­պար­հը մեկ այլ տն­տե­սու­թյուն ստեղ­ծե­լու մեջ է, ո­րը կգոր­ծար­կի այն­պի­սի ծրագ­րեր, ո­րոնք կընդ­գր­կեն տար­բեր խա­վե­րի, մաս­նա­գի­տու­թյուն­նե­րի, կա­րո­ղու­թյուն­նե­րի տեր քա­ղա­քա­ցի­նե­րին այդ ծրագ­րե­րի ի­րա­կա­նաց­ման գոր­ծըն­թաց­նե­րում` հնա­րա­վո­րու­թյուն տա­լով և՛ պե­տա­կան խն­դիր­նե­րը լու­ծե­լու, և՛ դրանց մի­ջո­ցով մարդ­կանց կեն­սա­կան խն­դիր­նե­րի լու­ծու­մը գտ­նե­լու։
Այլ տն­տե­սու­թյուն, ո­րը չի են­թարկ­վի մաս­նա­վոր կա­պի­տա­լի ազ­դե­ցու­թյուն­նե­րին, ո­րը կա­րող է ձևա­վո­րել այն­պի­սի մի­ջա­վայր, որ­տեղ մաս­նա­վո­րը հար­կադր­ված կլի­նի են­թարկ­վել խա­ղի փո­փոխ­վող կա­նոն­նե­րին, կա­րող է ստեղ­ծել միայն պե­տու­թյու­նը։ Դա կն­շա­նա­կի փո­խել ներ­կա­յիս տն­տե­սու­թյան գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյու­նը, փո­խել պե­տա­կան կա­ռա­վար­ման հա­մա­կար­գը, փո­խել տն­տե­սու­թյան գոր­ծու­նեու­թյան սկզ­բունք­նե­րը, փո­խել ֆի­նան­սա­կան մի­ջոց­նե­րի շր­ջա­նա­ռու­թյան տրա­մա­բա­նու­թյու­նը։
Պե­տու­թյու­նը պետք է կա­րո­ղա­նա վա­րել այն­պի­սի տն­տե­սու­թյուն, ո­րը կա­րող է ա­պա­հո­վել ա­ռա­վե­լա­գույն շա­հույթ, բայց գերն­պա­տա­կը պետք է լի­նի ոչ թե գեր­շա­հույ­թը, այլ այն պե­տա­կան կարևո­րու­թյան խն­դիր­նե­րի լու­ծու­մը, ո­րոնք կանգ­նած են պե­տու­թյան և հա­սա­րա­կու­թյան ա­ռաջ։ Սկ­սած ժո­ղովր­դագ­րու­թյու­նից, գոր­ծազր­կու­թյու­նից, անվ­տան­գու­թյու­նից, բնա­պահ­պա­նու­թյու­նից, կր­թու­թյու­նից, ա­ռող­ջա­պա­հու­թյու­նից, և այդ­պես շա­րու­նակ։ Այդ­պի­սի տն­տե­սու­թյան ար­դյու­նա­վե­տու­թյան գնա­հա­տու­մը պետք է կա­տար­վի օգ­տա­գործ­ված ռե­սուրս­նե­րի և ստաց­ված ար­դյուն­քի, այդ գոր­ծըն­թաց­նե­րում ներգ­րավ­ված մարդ­կանց և նրանց ստա­ցած ե­կա­մուտ­նե­րի, բնու­թյա­նը հասց­ված վնա­սի և դրա վե­րա­կան­գն­ման հա­մար ծախս­ված մի­ջոց­նե­րի հա­րա­բե­րակ­ցու­թյամբ։
Գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյան ձևա­վոր­ման հա­մար ա­ռանձ­նա­հա­տուկ կարևո­րու­թյուն և նշա­նա­կու­թյուն ու­նեն տվյալ երկ­րի, ազ­գի պատ­մու­թյու­նը, հա­սա­րա­կա­կան կե­ցու­թյան մեջ պատ­մա­կա­նո­րեն ձևա­վոր­ված այն ար­ժեք­ներն ու դրանց գոր­ծադր­ման մե­խա­նիզմ­նե­րը, ո­րոնք ծա­ռա­յել են այդ հան­րույ­թի պահ­պան­մանն ու գո­յատևմա­նը։ Պե­տա­կան գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյան կենտ­րո­նում պետք է լի­նի ըն­տա­նի­քը, որ­պես այդ պե­տու­թյան և ազ­գի գո­յու­թյան ե­րաշ­խա­վոր։
Մենք պետք է ճա­նա­չենք, նո­րո­վի գնա­հա­տենք մեր պատ­մու­թյու­նը, մեր ազ­գի, էթ­նո­սի տեղն ու դե­րը այս քա­ղա­քակր­թու­թյան ստեղծ­ման և ձևա­վոր­ման գոր­ծում։ Այս ա­ռու­մով կարևո­րա­գույն նշա­նա­կու­թյուն ու­նի հա­յա­գի­տու­թյան, հա­յոց լեզ­վի ու­սում­նա­սի­րու­թյան նոր դպ­րոց­նե­րի ստեղ­ծու­մը։ Մենք ու­նենք մեր լե­զուն և պատ­մու­թյունն ու­սում­նա­սի­րող ժա­մա­նա­կա­կից փայ­լուն մտա­ծող­ներ, ո­րոնք ի­րենց դժ­վա­րին և կարևոր աշ­խա­տան­քում պե­տա­կան որևէ օ­ժան­դա­կու­թյուն չեն ստա­նում։ Այ­դուա­մե­նայ­նիվ, նրանք կա­րո­ղա­ցել են այն­պի­սի ար­դյունք­ներ ստեղ­ծել, ո­րոնք հիմ­քում փո­խում են մեր լեզ­վի, մեր ազ­գի, մեր պատ­մու­թյան վե­րա­բե­րյալ օ­տար­նե­րի կող­մից մեզ պար­տադր­ված պատ­կե­րա­ցում­նե­րը`նոր դռ­ներ բա­ցե­լով պատ­մու­թյան հայտ­նի և ան­հայտ անց­քե­րի նո­րո­վի ըն­կալ­ման ու մեկ­նա­բան­ման հա­մար։ Շատ չեն այն էթ­նոս­նե­րը, ո­րոնք կա­րող են ներ­կա­յա­նալ այդ­պի­սի քա­ղա­քակր­թա­կան դե­րա­կա­տա­րու­թյամբ։ Մենք ա­մե­նայն լր­ջու­թյամբ պետք է գնա­հա­տենք այդ գոր­ծի կարևո­րու­թյու­նը, պատ­շաճ կեր­պով արժևո­րենք այդ ուղ­ղու­թյամբ մեր նոր ձեռք­բե­րում­նե­րը և կա­րո­ղա­նանք ստեղ­ծել բո­լոր անհ­րա­ժեշտ պայ­ման­նե­րը այդ ճա­նա­պարհն ան­խո­տոր անց­նե­լու հա­մար։ Իսկ խո­տոր­վե­լու բազ­մա­թիվ պատ­ճառ­ներ կան և դեռ կլի­նեն թե՛ ներ­սից, թե՛ ա­ռա­վե­լա­պես, դր­սից։
Օ­րի­նակ, դժ­վար է գե­րագ­նա­հա­տել, թե ինչ­պի­սի կարևո­րու­թյուն ու­նեն Պա­րիս Հե­րու­նու կող­մից Զո­րաց քա­րե­րի ու­սում­նա­սի­րու­թյու­նը և ար­ված հիմ­նա­վոր եզ­րա­հան­գում­ներն առ այն, որ մենք գործ ու­նենք վաղն­ջա­կան ժա­մա­նակ­նեում ստեղծ­ված և հա­զա­րա­մյակ­նե­րով գոր­ծած աստ­ղա­դի­տա­րա­նի հետ, ո­րի ըն­թաց­քում մեր նախ­նիք կա­րո­ղա­ցել են հիմ­նա­վո­րա­պես ու­սում­նա­սի­րել երկ­նա­յին մար­մին­նե­րի դիր­քե­րը, հաշ­վար­կել նրանց տե­ղա­շարժն ու դրանց փու­լե­րը, ստեղ­ծել կեն­դա­նա­կեր­պի նշան­նե­րը, տո­մարն ու օ­րա­ցույ­ցը։ Այդ նույն երևույ­թի վե­րա­բե­րյալ մեր մի քա­նի այլ գիտ­նա­կան­ներ կար­ծիք են հայտ­նում, թե մենք գործ ու­նենք ըն­դա­մե­նը բնա­կա­տե­ղիի և դամ­բա­րա­նա­դաշ­տի հետ։ Նույ­նիսկ հի­մա, երբ տե­ղա­շարժ­ման հնա­րա­վո­րու­թյուն­ներն ան­հա­մե­մատ մատ­չե­լի են և ա­րագ, գի­տա­կան հե­տա­զո­տու­թյուն­նե­րի կենտ­րոն­նե­րի ստեղծ­մա­նը զու­գա­հեռ և նրանց կող­քին ստեղծ­վում են կոմ­պակտ բնա­կա­վայ­րեր, ո­րոնք բնա­կեց­վում են այդ կենտ­րոն­նե­րի աշ­խա­տա­կից­նե­րով։ Եվ բո­լո­րո­վին էլ զար­մա­նա­լի չպետք է լի­նի այդ աստ­ղա­դի­տա­րա­նի կող­քին բնա­կա­վայ­րի ու դամ­բա­րա­նա­դաշ­տի առ­կա­յու­թյու­նը, որ­տեղ պետք է հա­զա­րա­մյակ­նե­րով ապ­րեին ու աշ­խա­տեին աստ­ղա­դի­տա­րա­նի կա­ռու­ցող­ներն ու նրանց հետ­նորդ­նե­րը։ Մյուս­նե­րը փոր­ձում են հիմ­նա­վո­րել, թե երկ­նա­յին մար­մին­նե­րի տե­ղա­շար­ժերն ու­սում­նա­սի­րե­լու նպա­տա­կով ո­րոշ քա­րե­րի վրա ար­ված անց­քե­րը ի­րա­կա­նում ծա­ռա­յել են այդ քա­րե­րը կա­պե­լու և տե­ղա­փո­խե­լու նպա­տա­կին։ Մինչ օրս էլ քա­րի հետ աշ­խա­տող մար­դու հա­մար այն կա­պե­լու լա­վա­գույն մի­ջո­ցը պա­րագ­ծով խեղ­դա­կապ ա­նելն է, և ե­թե նրան ա­ռա­ջար­կեն դրա հա­մար քա­րի վրա անցք ա­նել , նա մա­տը կտա­նի քուն­քին։ Այդ ա­ռու­մով խոր­հուրդ կտանք այդ գիտ­նա­կան­նե­րին ի­րենց ու­ղե­ղի տա­նի­քում փոք­րիկ անցք բա­ցել, որ­պես­զի լույ­սի մի շող ընկ­նի այդ խա­վա­րի մեջ։
Մեր պատ­մու­թյան գնա­հատ­ման ա­ռու­մով կա­րող ենք բե­րել մեկ այլ դի­տար­կում ևս։ Երկ­նա­յին մար­մին­նե­րի դիր­քի, դրանց փո­խա­դարձ դա­սա­վո­րու­թյան, տե­ղա­շար­ժե­րի վե­րար­տադ­րու­թյան կա­րո­ղու­թյուն ու­նե­ցո­ղը ար­դյո՞ք պետք է մի քա­նի հա­զա­րա­մյակ սպա­սեր, ա­սենք՝ Պյու­թա­գո­րա­սի կող­մից, ուղ­ղան­կյուն ե­ռան­կյան վե­րա­բե­րյալ երկ­րա­չա­փա­կան օ­րի­նա­չա­փու­թյուն­նե­րի հայտ­նա­գործ­մա­նը։ Ար­ման Ռևա­զյա­նը, վեր­ծա­նե­լով Կրե­տե կղ­զում գտն­ված կա­վե սկա­վա­ռա­կի վրա սրա­նից ե­րեք հա­զար հինգ­հա­րյուր տա­րի ա­ռաջ ար­ված պատ­կե­րագ­րե­րը, հիմ­նա­վո­րել է, որ դրան­ցում գրանց­ված է բևե­ռա­յին աստ­ղի՝ երկ­նա­կա­մա­րում տե­ղա­շար­ժի կա­յա­ցած ի­րո­ղու­թյու­նը, ար­ձա­նագ­րե­լով նաև ան­կյու­նա­չա­փի ստեղծ­ման փաս­տը, միա­ժա­մա­նակ փաս­տե­լով, որ դրանք, ինչ­պես նաև շատ այլ կարևո­րա­գույն ի­րո­ղու­թյուն­ներ, ո­րոնց հայտ­նա­գործ­ման, ստեղծ­ման դափ­նի­նե­րը վե­րագր­վել են այս կամ այն ժո­ղովր­դին, վեր­ծա­նել և մեկ­նա­բա­նել հնա­րա­վոր է միայն հա­յոց լեզ­վով։
Ա­ռանձ­նա­հա­տուկ կարևո­րու­թյուն ու­նի մեր լեզ­վի, գրի՝ որ­պես աշ­խար­հա­ճա­նաչ­ման բա­ցա­ռիկ մի­ջո­ցի դե­րի ըն­կա­լու­մը, մեր լեզ­վի ու գրի մեջ ամ­բար­ված մարդ­կա­յին փոր­ձի ու բազ­մաբ­նույթ գի­տե­լիք­նե­րի կոր­զումն ու գնա­հա­տու­մը։ Լեզ­վի ի­մա­ցու­թյու­նը միայն ա­ռանց տա­ռաս­խալ­նե­րի գրե­լու կամ ճիշտ խո­սե­լու կա­րո­ղու­թյուն չէ։ Լեզ­վամ­տա­ծո­ղու­թյու­նը ուղ­ղա­կիո­րեն ար­տա­ցո­լում է մար­դու կա­պը իր հայ­րե­նի­քի, հայ­րե­նի բնու­թյան, ազ­գա­յին ար­ժեք­նե­րի հետ։
Այս ցան­կը եր­կար կա­րե­լի է շա­րու­նա­կել, բայց բա­վա­րար­վենք այս­քա­նով։ Այս­քանն էլ բա­վա­կան է հա­մոզ­վե­լու հա­մար, որ մենք պար­տա­վոր ենք անհ­րա­ժեշտ ջանքն ու մի­ջոց­նե­րը ներդ­նել, որ­պես­զի կա­րո­ղա­նանք վե­րա­կանգ­նել մեզ հա­մար կարևոր նշա­նա­կու­թյուն ու­նե­ցող պատ­մա­կան ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րի ի­րա­կան պատ­կե­րը, զա­նա­զա­նենք այն պատ­մա­կան աղ­բից, ին­չը ո­մանք ստեղ­ծել են մեր ու­նեց­ված­քի նկատ­մամբ ի­րենց ի­րա­վունք­նե­րը հաս­տա­տե­լու նպա­տա­կով։
Պե­տա­կան գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյան կարևո­րա­գույն բա­ղադ­րիչ է տվյալ ժո­ղովր­դի մշա­կույ­թը։ Մշա­կու­թա­յին մեր քա­ղա­քա­կա­նու­թյան հիմ­քում պետք է լի­նի հա­կադ­րու­թյու­նը գլո­բա­լիս­տա­կան հա­մա­հար­թեց­մա­նը, մեր մշա­կու­թա­յին ինք­նու­թյան պահ­պա­նումն ու զար­գա­ցու­մը, ոչ թե նրանց նե­տած թա­փոն­նե­րը մեկս մյու­սիցս ա­ռաջ ընկ­նե­լով բռ­նելն ու գլխ­նե­րիցս վեր որ­պես մշա­կու­թա­յին ար­ժեք­ներ ծա­ծա­նե­լը։
Ի­րա­կա­նում մենք մեր մշա­կու­թա­յին ժա­ռան­գու­թյան ճա­նաչ­ման և գնա­հատ­ման ա­ռու­մով նույն մա­կար­դա­կի վրա ենք, որ­քան մեր լեզ­վի։
Նույ­նը կա­րե­լի է ա­սել նաև մեր կրո­նի մա­սին։ Թե՛ քրիս­տո­նեու­թյան, թե՛ այն կրո­նի, ո­րը նա­խոր­դել է քրիս­տո­նեու­թյա­նը։ Ան­գամ ա­նըն­դու­նե­լի թվա­ցող խն­դիր­նե­րի առ­կա­յու­թյան դեպ­քում մենք պետք է պահ­պա­նենք այն որ­պես ազ­գի միաս­նա­կա­նու­թյան ա­պա­հով­ման հզոր մի­ջոց, որ­պես պե­տա­կա­նու­թյան հիմ­քե­րը քայ­քա­յե­լուն ուղղ­ված բազ­մա­թիվ ա­ղանդ­նե­րի ու այ­լա­սե­րա­կան ոտ­նձ­գու­թյուն­նե­րի ա­ռաջն առ­նե­լու հնա­րա­վո­րու­թյուն։
Տեր կանգ­նե­լով մեր պատ­մու­թյա­նը, ի­մաս­տա­վո­րե­լով և գնա­հա­տե­լով այն քա­ղա­քակր­թա­կան դե­րա­կա­տա­րու­թյու­նը, որ ու­նի մեր ազ­գը, մենք ինք­նա­բե­րա­բար կս­տեղ­ծենք այն ա­տաղ­ձը, ո­րի վրա կամ­բող­ջա­նան գա­լի­քի վե­րա­բե­րյալ մեր պատ­կե­րա­ցում­նե­րի դր­վա­գա­յին, հատ­վա­ծա­կան, բայց ու­ղե­նի­շա­յին դրույթ­նե­րը։
Այս ա­մե­նի վե­րա­բե­րյալ մեր փոք­րիկ քա­ղա­քա­ցու մեջ սկզբ­նա­կան և հիմ­նա­րար պատ­կե­րա­ցում­ներ ձևա­վո­րե­լու պա­տիվն ու պա­տաս­խա­նատ­վու­թյու­նը դր­ված պետք է լի­նի դպ­րո­ցի վրա։ Հան­րակր­թա­կան դպ­րո­ցը պետք է լի­նի այն մի­ջա­վայ­րը, որ­տեղ պետք է դաս­տիա­րակ­վի ե­րե­խան, ձևա­վոր­վեն նրա աշ­խար­հա­յաց­քը, քա­ղա­քա­ցիա­կան դիր­քո­րո­շու­մը։
Ե­թե պե­տու­թյու­նը հե­տա­մուտ չէ իր ազ­գա­յին, պե­տա­կան շա­հե­րին հա­մա­պա­տաս­խան հա­մա­կար­գա­յին ար­ժեք­նե­րի ձևա­վոր­ման և պահ­պան­ման քա­ղա­քա­կա­նու­թյա­նը, ա­պա այն ա­րագ լց­վում է սպա­ռո­ղա­կա­նու­թյան գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյամբ։
Պե­տու­թյան՝ հզոր և կա­յա­ցած լի­նե­լու և քա­ղա­քա­ցու՝ բա­րե­կե­ցիկ ապ­րե­լու և իր հնա­րա­վո­րու­թյուն­ներն ի­րաց­րած լի­նե­լու գա­ղա­փար­նե­րը պետք է զու­գա­մի­տեն։ Եվ ոչ թե հե­ռա­վոր ա­պա­գա­յում, այլ մեկ մարդ­կա­յին կյան­քի ըն­թաց­քում, յու­րա­քան­չյուր մարդ­կա­յին կյան­քի ըն­թաց­քում։ Պատ­կե­րաց­նու՞մ եք, թե որ­քան բան հնա­րա­վոր կլի­նի ստեղ­ծել յու­րա­քան­չյուր սերն­դի ու­ժե­րով, ե­թե այդ սե­րուն­դը հնա­րա­վո­րու­թյուն ու­նե­նա ի­րաց­նե­լու իր աշ­խա­տան­քա­յին, կազ­մա­կեր­պա­կան, ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան, նյու­թա­կան ռե­սուրս­նե­րը հնա­րա­վո­րինս ար­դյու­նա­վետ։ Ի՜նչ հարս­տու­թյուն կհոր­դա մեր երկ­րում, ե­թե պե­տու­թյու­նը կա­րո­ղա­նա ստեղ­ծել այդ­պի­սի մի­ջա­վայր։ Ե­թե կա­րո­ղա­նանք պատ­կե­րաց­նել դա, ա­պա ան­մի­ջա­պես կըն­կա­լենք, թե որ­քան ա­նար­դյու­նա­վետ, կորս­տա­բեր, կոր­ծա­նա­րար ի­րա­կա­նու­թյուն է մեզ շր­ջա­պա­տում։ Քա­ղա­քա­ցին պետք է հնա­րա­վո­րու­թյուն ու­նե­նա դրսևո­րե­լու ի­րեն որ­պես բան­վոր, հո­ղի աշ­խա­տա­վոր, մտա­վո­րա­կան, գիտ­նա­կան, մշա­կույ­թի գոր­ծիչ, գոր­ծա­րար, պե­տա­կան ծա­ռա­յող, զին­վոր... Կյան­քի բո­լոր ո­լորտ­նե­րում քա­ղա­քա­ցին պետք է ստեղ­ծի այն, ինչ գտն­վում է իր կա­րո­ղու­թյուն­նե­րի ծի­րում։
Այ­սօր մար­դը, ապ­րե­լով երկ­րի վրա, տն­տե­սա­կան գոր­ծու­նեու­թյան հիմ­քում դնե­լով իր շա­հը, ա­վե­րում է բնու­թյու­նը, եղ­ծում այն մի­ջա­վայ­րը, ո­րը ծնել է ի­րեն։ Միա­ժա­մա­նակ նա հույ­սը դնում է տեխ­նո­լո­գիա­կան զար­գաց­ման ճա­նա­պար­հին իր ձեռք­բե­րում­նե­րի վրա, կար­ծե­լով, թե իր ստեղ­ծած մի­ջոց­նե­րը բա­վա­րար կլի­նեն տիե­զեր­քում բնա­կու­թյան հա­մար պի­տա­նի մի­ջա­վայր ձևա­վո­րե­լու և այն­տեղ իր կեն­սա­գոր­ծու­նեու­թյու­նը շա­րու­նա­կե­լու հա­մար, երբ վերջ­նա­կա­նա­պես կա­պա­կա­նի Եր­կիր մո­լո­րա­կը։
Սա ֆրուստ­րա­ցիա է, խաբ­կանք։ Ա­վե­լի մեծ խաբ­կանք, քան կա­պի­տա­լիս­տա­կան տն­տե­սու­թյան ար­դյու­նա­վե­տու­թյան մա­սին ստեղծ­ված գա­ղա­փա­րա­բա­նու­թյու­նը։
Ար­դյոք հա­մե­մա­տե­լի կա­րո՞ղ են լի­նել այն մի­ջոց­նե­րը, ո­րոնք մարդ­կու­թյու­նը, խե­լամ­տու­թյան դեպ­քում, կա­րող է ներդ­նել իր հա­րա­զատ տա­նը, ինչ­պես գյու­ղա­ցին իր տնա­մերձն է մշա­կում, նույն տրա­մա­բա­նու­թյամբ քր­տինք թա­փել ա­վեր­վա­ծի վե­րաս­տեղծ­ման վրա։
Մենք կա­րող ենք ու­նե­նալ օ­րի­նա­կե­լի տն­տե­սու­թյամբ և գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյամբ եր­կիր, ո­րը կդառ­նա աշ­խար­հի փո­փո­խու­թյան փոքր նմու­շը։ Մենք երկ­րորդ ան­գամ պետք է կա­ռու­ցենք Տա­պա­նը՝ բա­ռի ուղ­ղա­կի և փո­խա­բե­րա­կան ի­մաս­տով։
Ե­թե մարդ­կու­թյու­նը չգ­նա այն­պի­սի փո­փո­խու­թյուն­նե­րի, ո­րոնք սկզ­բուն­քո­րեն կփո­խեն մար­դու գոր­ծու­նեու­թյան և կե­ցու­թյան մի­ջա­վայ­րը, նրա կեն­սա­կան պա­հանջ­նե­րի նկատ­մամբ վե­րա­բեր­մուն­քը, բնու­թյան հան­դեպ պա­տաս­խա­նատ­վու­թյան և դրա գործ­նա­կան դրսևոր­ման բո­վան­դա­կու­թյունն ու մասշ­տաբ­նե­րը, ա­պա Ա­րա­րի­չը մեզ երկ­րորդ ան­գամ, և գու­ցե ան­վե­րա­դարձ, դուրս կհա­նի Դրախ­տից։
Վահ­րամ ԲԱ­ՅԱԴ­ՅԱՆ
«Գա­լիք» կու­սակ­ցու­թյան նա­խա­գահ
Դիտվել է՝ 8908

Մեկնաբանություններ

ԲեռնելԲեռնել

Ասում են...

. .

Տարածաշրջանային

Այդ միջոցառումը կարող էր տեղի չունենալ Ադրբեջանում

Այդ միջոցառումը կարող էր տեղի չունենալ Ադրբեջանում

Նոյեմբերի կեսերին Ադրբեջանում տեղի է ունենալու ՄԱԿ կլիմայական մեծ խորհրդաժողովը, որը հայտնի է COP29 անունով։ Այդ միջոցառումը Ադրբեջանի համար կարևոր է մի քանի առումներով՝ երկրի միջազգային հեղինակության բարձրացումից մինչև Արցախում իրականացված ցեղասպանության միջազգային անուղղակի լեգիտիմացում։

Սոցցանցային գրառումներ

Երբ բուլկու ու երշիկի համերին խառնվում են մանկության հիշողությունները
Երբ բուլկու ու երշիկի համերին խառնվում են մանկության հիշողությունները

Բաժնի բոլոր նորությունները »

«Իրատես» թերթի արխիվից

Մեր կյան­քի հի­մերն ան­դունդ­ներն ըն­կան
Մեր կյան­քի հի­մերն ան­դունդ­ներն ըն­կան

Բաժնի բոլոր նորությունները »

Ծաղրանկարչի կսմիթ

«Ծո­վից ծով» Հա­յաս­տան խոս­տա­ցող իշ­խա­նա­վորն ու ծա­րավ հայը
«Ծո­վից ծով» Հա­յաս­տան խոս­տա­ցող իշ­խա­նա­վորն ու ծա­րավ հայը
2024 © Irates.am
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Մեջբերումներ անելիս ակտիվ հղումը Irates.am-ին պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն առանց Irates.am-ին հղման արգելվում է: Կայքում արտահայտված կարծիքները պարտադիր չէ, որ համընկնեն կայքի խմբագրության տեսակետին: Գովազդների բովանդակության համար կայքը պատասխանատվություն չի կրում: Էլեկտրոնային հասցե՝ info@irates.am
ԲաժանորդագրվելԳործընկերներՀետադարձ կապ
.