«ԵՎՐՈՊԱՅԻ ՔՐԻՍՏՈՆՅԱ ԼԻՆԵԼԸ ՄԻԱՅՆ ԱՌԵՐևՈՒՅԹ Է` ԹՂԹԻ ՎՐԱ»

Ժամանակակից Եվրոպայի համար ո՞րն է էականը` ժողովրդավարությո՞ւնը, մարդու իրավունքնե՞րը, թե՞ դրանցով քողածածկված շահերը` ներկայացվող բացառիկ հարցազրույցում պարզաբանում է չեխ քաղաքագետ, Չեխիայի արտաքին հարաբերությունների ասոցիացիայի խորհրդի անդամ ՎԱՑԼԱՎ ՆԵԿՎԱՊԻԼԸ։
-Եվրոպան իր գործընկերների հետ առաջնորդվում է քաղաքակրթական արժեքներո՞վ, թե՞ սեփական հետաքրքրություններով:
-Եվրոպայի համար այսօր շատ ավելի կարևոր են սեփական հետաքրքրությունները:
-Այսինքն` արժեքները չե՞ն կարևորվում:
-Արժեքներն այսօր Եվրոպայի համար այնքան էլ կարևոր չեն: Առիթ եմ ունեցել դիտորդի կարգավիճակով մասնակցելու տարբեր ընտրությունների, օրինակ` ՈՒկրաինայում, ծանոթ եմ ընտրական «խոհանոցին», թե ինչպես են կազմվում այս կամ այն երկրին վերաբերող հաշվետվությունները: Մեծ ուշադրության չեն արժանանում այն երկրների (ինչպես, օրինակ, Հայաստանն է, ի տարբերություն նավթային ռեսուրսներ ունեցող Ադրբեջանի) հետընտրական հայտարարությունները, որոնք Եվրոպայի համար առանձնապես մեծ հետաքրքրություն չեն ներկայացնում:
-Այսինքն` Եվրոպան անկեղծ չէ, երբ հավաստիացնում է, թե պաշտպանն է ժողովրդավարական սկզբունքների, մարդու իրավունքների: Մարդիկ էլ հավատում են ու… հայտնվում բանտերում:
-Դա քաղաքականություն է, որ իրականացնում է ոչ միայն Եվրոպան, այլև ԱՄՆ-ը, Ռուսաստանը:
-1992-ին տեղի ունեցավ Չեխիա-Սլովակիա «թավշյա» ապահարզանը: Կար այն գիտակցումը, որ հանուն Եվրոպայի կայունության պետք էր գնալ նման անջատումների, քանի որ բռնի կերպով այլ ժողովրդին «միասնության» մեջ պահելը կհանգեցնի ծանր հետևանքների: Այս գիտակցմամբ Եվրոպայում ու նրա հարևանությամբ առաջացան նոր պետություններ: Արցախը ևս հարևանների շարքում է: Ինչո՞ւ է ուշանում Արցախի Հանրապետության անկախության ճանաչումը, երբ առկա են իրավական բոլոր հիմքերը:
-Կարծում եմ, արցախյան խնդիրը Չեխիայի ու Սլովակիայի հետ քիչ ընդհանրություններ ունի, քանի որ Ղարաբաղի կողմից անկախության հռչակումը ռազմական միջամտությամբ լուծվեց` Ղարաբաղն անջատվեց պատերազմի հետևանքով: Իսկ Չեխոսլովակիայում ազգերի մեջ ատելություն չկար, ժողովուրդն իրականում չէր ցանկանում բաժանվել: Եթե հանրաքվե լիներ, ապա 80 %-ը կողմ կլիներ Չեխոսլովակիայի պահպանմանը: Արցախի պարագայում Եվրոպան ունի իր լավագույն մոդելը` ինքնավարություն Ադրբեջանի կազմում:
-Ձեր նշած եվրոպական «մոդելն» այլ բան չէ, եթե ոչ ազգերի ինքնորոշման իրավունքի ոտնահարում Եվրոպայի կողմից: Տպավորությունս այնպիսին է, որ արցախյան հիմնախնդրին գրեթե անծանոթ եք:
-Անկեղծ ասած, միայն տարրական փաստերի եմ տիրապետում. գիտեմ, որ Արցախում ապրում է հայ բնակչություն, որն էլ անկախություն է հռչակել: Այլ մանրամասներ ինձ հայտնի չեն:
-Եվրոպայի նախկին սոցիալիստական ճամբարի երկրներն իրենց համարում էին բոլշևիկյան Ռուսաստանի կողմից օկուպացված: Երբ փլուզվեց ԽՍՀՄ-ը, նրանք շտապեցին հռչակել իրենց անկախությունը: Նույն կերպ և 1921 թ. բոլշևիկների ձեռքով Արցախը բռնակցվեց այն ժամանակ նորաստեղծ Ադրբեջանին: Եվ, բնական է, որ ԽՍՀՄ-ի փլուզմամբ Արցախը պետք է բարձրացներ իր անկախության հարցը: Ինչո՞ւ սա չի ընկալվում Արևմուտքում:
-Հասկանալի է… Նույնն է նաև Ղրիմի դեպքում` Խրուշչովի ձեռքով այն Ռուսաստանից տրվեց ՈՒկրաինային: Հունգարիայի օրինակը ևս կա. Առաջին համաշխարհայինից հետո այս երկիրը պահպանեց իր հազարամյա տարածքի միայն 1/3-ը: Այսօր Հունգարիայում կան ուժեր, որոնք ուզում են վերամիավորել կորցրած տարածքները, բայց մեծ տերությունների համար դա անընդունելի է, մանավանդ Եվրոպայի թափանցիկ սահմանների պարագայում:
-Մինչդեռ նույն Արևմուտքը շտապեց ճանաչել Կոսովոյի անկախությունը:
-Խնդիրն այն է, որ սերբական բանակը հարձակումներ էր գործում, և նրանք այլևս չէին կարող նույն պետության մեջ մնալ…
-Ադրբեջանական բանակը ևս հարձակում գործեց Արցախի հայ բնակչության վրա, պատերազմն սկսեց Ադրբեջանը, ցեղասպանություն իրականացրեց հայերի դեմ Բաքվում, Սումգայիթում, Կիրովաբադում: ՈՒրեմն, ո՞րն է «Արցախի Ինքնավարություն` Ադրբեջանի կազմում» մոդելի տրամաբանությունը:
-Ղրիմում, օրինակ, հաստատվել է ինքնավարություն, ունեն իրենց խորհրդարանը, չեն խոսում ուկրաիներեն, ռուսերենն է պաշտոնական լեզուն. կարծում եմ, այս ճանապարհով պետք է լուծվի նաև ղարաբաղյան հարցը, դա կլինի քաղաքակիրթ լուծում: Համոզված եմ, որ եթե ճանաչվի Ղարաբաղի անկախությունը, ինչպես եղավ Օսիայի ու Աբխազիայի դեպքում, կլինի շատ վտանգավոր:
-Արցախի անկախությունը որոշողը Արցախի ժողովուրդն է, որն արդեն իսկ քաղաքակիրթ ճանապարհով` հանրաքվեով` հռչակել է այն: Տեղեկացնեմ նաև. Արցախը երբե՛ք անկախ Ադրբեջանի մաս չի կազմել:
-Ղարաբաղի անկախության ճանաչումը առանց այն պետության համաձայնության, որի տարածքում է եղել Ղարաբաղը, եթե անգամ դա իրավականորեն չեք ընդունում, խիստ վտանգավոր է:
-Վտանգ ասելով` նկատի ունեք Ադրբեջանի նախագահի հայտարարություննե՞րը` հարցը պատերազմով լուծելու մասին: Ի դեպ, ինչպե՞ս է Եվրոպան վերաբերվում ալիևյան ռազմատենչությանը:
-Դա եվրոպական իրողություններից դուրս իրավիճակ է: Եվրոպան Ալիևի հետ գործ ունի այնքան, որքան այդ երկրում կա գազ ու նավթ, այսինքն, Եվրոպան Ադրբեջանի հետ զուտ էներգետիկ շահեր ունի, այլ շահեր գոյություն չունեն, այլ խնդիրներ Եվրոպային չեն հետաքրքրում:
-Իսկ տարածաշրջանի ժողովուրդների ճակատագի՞րը, գոնե սեփական նավթային շահերը պետք է որ անհանգստացնեն Եվրոպային. չէ՞ որ հնարավոր պատերազմի դեպքում հօդս կցնդեն բոլոր նավթային գործարքները:
-Տարածաշրջանում արդեն իսկ եղել են պատերազմական գործողություններ… Դրան մասնակցել է Հայաստանը, որը, բացի Ղարաբաղից, Ադրբեջանի որոշ տարածքներն է օկուպացրել:
-Դուք կրկնում եք Ադրբեջանի տարածած տեղեկատվական կեղծիքը: Հայաստանն ադրբեջանական տարածքներ չի օկուպացրել, իսկ այն տարածքները, որոնց մասին ակնարկում եք, հայկական հողեր են, որոնք Արցախի ազատագրական բանակն ազատագրել է ադրբեջանական օկուպանտներից: Ի դեպ, պատերազմական գործողությունների ժամանակ Ադրբեջանն այդ տարածքներից ամեն օր ռմբակոծում էր Արցախի բնակավայրերը: Հետևապես, այդ տարածքների ազատագրումն անմիջականորեն կապված է Արցախի անվտանգության հետ:
-Եվրոպայի համար ընդունելին այն է, որ հայերը, ղարաբաղցիները, ադրբեջանցիները նստեն բանակցային սեղանի շուրջ և համաձայնության գան Ադրբեջանի կազմում ինքնավարության որոշակի մոդելի շուրջ: Քանի որ, կրկնում եմ, Ղարաբաղի անկախության ճանաչումը շատ վտանգավոր նախադեպ եմ համարում:
-Արցախում եղե՞լ եք:
-Ո՛չ։
-Խորհուրդ կտամ լինել:
-Այո, ասում են` բնությունն այնտեղ շատ գեղեցիկ է…
-Ոչ միայն… Արցախի Հանրապետությունն այս տարածաշրջանի ամենաժողովրդավարական երկիրն է, դրանում բազմիցս են համոզվել նաև միջազգային դիտորդները: ՈՒրեմն հնարավո՞ր է պատկերացնել, որ նման երկիրը կարող է մաս կազմել կոռումպացված, խանական մի պետության, ինչպիսին Ադրբեջանն է:
-Գուցե անհնար է: Ինձ մնում է ղարաբաղցիներին խորհուրդ տալ պայքարել սեփական իրավունքների համար:
-Ինչպե՞ս եք վերաբերվում Թուրքիայի ԵՄ անդամակցությանը. քրիստոնյա Եվրոպան մտավախություն չունի՞ 70 մլն մահմեդականի ներխուժումից:
-70 միլիոնը, իհարկե, չի տեղափոխվի Եվրոպա, չնայած որոշ աշխատուժ կգնա: Թուրքերը մեզ մոտ խանութներ կբացեն, մենք էլ` Թուրքիայում: Եվրոպան ունի թուրքերի կարիքը: Ինչ վերաբերում է Եվրոպայի քրիստոնյա լինելուն, այն միայն առերևույթ է` թղթի վրա, քաղաքականության մեջ դա չի կարևորվում: Եվրոպայի օրենսդրական համակարգը հիմնված չէ քրիստոնեական աշխարհայացքի վրա, և ժամանակակից Եվրոպայի համար ոչ մի նշանակություն չունի` քրիստոնյա՞ ես, մուսուլմա՞ն, թե՞ հրեա: Եվրոպայի համար ավելի լավ է օժանդակել Թուրքիայի աշխարհիկ ուժերին և նրանց միջոցով Թուրքիայի հետ տնտեսական կայուն համագործակցություն հաստատել, քան, օրինակ, Հունաստանին, որտեղ եկեղեցին ու պետությունը միասնական են: Ընդունելի եմ համարում աշխարհիկ Թուրքիայի մուտքը ԵՄ, իհարկե, որոշ վերապահումներով, որպեսզի դրանից ԵՄ բյուջեն չտուժի:
-Թուրքիան բազմաթիվ խնդիրներ ունեցող պետություն է. Հայոց ցեղասպանության փաստի չճանաչված լինելը, քրդական, կիպրական հարցերը, ինքնության, կրոնական խնդիրներ և այլն: Սակայն զարմանալի է, որ Արևմուտքը, մասնավորապես ԱՄՆ-ը, տարածաշրջանում հեգեմոն դեր է վերապահել այս` բազմաթիվ հարցերի մեջ խճճված երկրին:
-Երբ Եգիպտոսը, Սիրիան ու Իրաքը դեպի սոցիալիզմ էին ձգտում, Արևմուտքը երջանիկ էր, որ իր կողքին ուներ Թուրքիա: Այս երկիրն արժեքավոր դաշնակից է ԱՄՆ-ի համար նաև այն պատճառով, որ այդտեղ են տեղակայված ԱՄՆ-ի ռազմակայանները: Թուրքիան նաև Իսրայելի գործընկերն է: Սա ևս կարևոր հանգամանք է: Չնայած Թուրքիան հաճախ նաև իր շահերն է հետապնդում, օրինակ, հրաժարվեց օժանդակելուց ԱՄՆ-ին` Իրաք ներխուժելիս, բայց, միևնույն է, որպես դաշնակից, Թուրքիան կարևոր երկիր է, և Ձեր թված խնդիրները չեն թուլացնում այդ դերը:
-Բայց ձախողում են Արևմուտքի ծրագրերը. հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմանը միտված ԱՄՆ-ի ջանքերը ձախողվեցին նաև այդ խնդիրներից մեկի` Թուրքիայի կողմից Հայոց ցեղասպանության փաստի չճանաչված լինելու պատճառով:
-Իհարկե, հոյակապ կլիներ, որ Թուրքիան ճանաչեր Հայոց ցեղասպանությունը, բայց Եվրոպան դա չի կարող պարտադրել Թուրքիային, Եվրոպան կարող է միայն օժանդակել երկխոսությանը: Ի դեպ, Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը նախապայմաններից մեկն է Թուրքիայի ԵՄ անդամակցության: Հետաքրքիր է, որ աշխարհի բոլոր երկրները ցանկանում են, որ Եվրոպան օգնի իրենց խնդիրների լուծմանը. Եվրոպան չի կարող ամեն հարց լուծել:
-Բայց Եվրոպան ինքն է իր կառույցներով ձեռնամուխ լինում հարցեր լուծելու…
-Եվրոպայի համար կարևորն այն է, որ կողմերն անցյալի խնդրահարույց հարցերի շուրջ գան ընդհանուր հայտարարի, ինչպես դա արեցին ֆրանսիացիներն ու չեխերը` գերմանացիների հետ, Թուրքիան էլ պետք է Հայաստանի հետ լուծի այդ խնդիրը: Եթե Թուրքիայի կառավարությունը արտաքին օգտագործման` եվրոպացիներին ցույց տալու համար ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը, բայց երկրի ներսում շարունակի գրաքննությունը, թուրք հասարակությանն անտեղյակ պահի կատարվածից, ապա այդ ճանաչումը ոչ մի արժեք չի ունենա: Իսկ Գերմանիայի ու Չեխիայի միջև գնաց բաց երկխոսություն` միմյանց նկատմամբ եղած ատելության, գործած մեղքերի մասին: Այդ ամենին մասնակցում էր հասարակությունը: Փոխըմբռման համար երկար ժամանակ պահանջվեց, բայց դա է ելքը, որով պետք է շարժվեն Հայաստանն ու Թուրքիան:
-Չեխիան հայտարարեց, որ Թուրքիայի հետ տնտեսական սերտ համագործակցությունը խանգարում է լրջորեն անդրադառնալու Հայոց ցեղասպանության հարցին, հակառակ դեպքում կտուժեն այդ հարաբերությունները: Բայց բազմաթիվ երկրներ կան, որոնք ճանաչել են Հայոց ցեղասպանությունը, սակայն դրանից ամենևին էլ հարաբերությունները չեն տուժել:
-Որոշ երկրներ կարող են իրենց թույլ տալ առանց Թուրքիայի հետ վնասելու տնտեսական հարաբերությունները` գնալ այդ քայլին: Դրանք այն երկրներն են, որոնց կարիքը Թուրքիան շատ ունի: Կարծում եմ, որ եթե Չեխիան ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը, դրանից չեխ-թուրքական հարաբերությունները ևս չեն վտանգվելու:
Հարցազրույցը` Արմինե ՍԻՄՈՆՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ