«ԵՐԲ ՄԵՆՔ ՓՈՐՁԵՑԻՆՔ ՄԵԶ ՀԱՄԱՐ ԲԱՑԱՀԱՅՏԵԼ ԱՅՍՕՐՎԱ ԹՈՒՐՔԻԱՆ, ԳՏԱՆՔ 100 ՏԱՐԻ ԱՌԱՋՎԱ ԹՈՒՐՔԻԱՆ»

«Իրատես de facto»-ի հարցերին պատասխանում է ԱԺ փոխնախագահ ՍԱՄՎԵԼ ՆԻԿՈՅԱՆԸ
-Եթե հակիրճ ամփոփենք հայ-թուրքական ոդիսականը, թուրքական կողմը դադար է վերցրել, որը կարող է տևել տարիներ, այդպե՞ս է:
-Ելնելով այսօրվա իրողությունից, դադարը կարող է տարիներ ձգվել: Առանձնապես ափսոսանք չկա: Երբ մենք փորձեցինք մեզ համար բացահայտել այսօրվա Թուրքիան, գտանք 100 տարի առաջվա Թուրքիան: Մենք մտածում էինք, որ հարևաններ ենք, մեր հարևանը հռչակել է եվրաինտեգրման քաղաքականություն, 0 խնդիրներ հարևանների հետ, խոսում է խաղաղությունից, քաղաքակրթությունից... Մենք ուզում էինք այդ պետության հետ հարաբերություններ հաստատել, բայց բացահայտեցինք, որ Թուրքիան այն Թուրքիան չէ դեռ, ինչպիսին ուզում է ներկայանալ ամբողջ աշխարհին: Ես կարծում եմ, որ հայ-թուրքական հարաբերությունների պատմությունը լակմուսի թուղթ էր, որ ամբողջ Եվրոպային ու աշխարհին ցույց տվեց իրական Թուրքիայի պատկերը: Եվրոպան, որն ուզում է եվրոպականացնել Թուրքիան, պիտի զգուշանա հակառակից` թուրքանալուց:
-Ելնելով Եվրոպայում թուրքերի թվից ու բազմանալու անկանգ ընթացքի՞ց:
-Ելնելով թվից և իրենց արժեհամակարգին հավատարմությունից, որը ոչ միայն անխառն է, այլև ագրեսիվ:
-Հայ-թուրքական հարաբերությունների առնչությամբ մենք միշտ քննարկել ենք, թե ինչ կարող է տալ կամ ինչ տվեց Հայաստանին, բայց փոխենք ուղղությունը. չե՞ք կարծում, որ Թուրքիայի քաղաքական վերնախավի, հասարակության համար հայ-թուրքական հարաբերությունների հաստատման փորձը ցնցում եղավ և պատճառ դարձավ հասարակական գիտակցության մեջ որոշակի տեղաշարժի:
-Թուրք հասարակությանը տրվեց այդ թեմայով տեղեկության հասանելիության հնարավորություն: Թուրք հասարակությունը սկսեց քննարկել` ի՞նչ խնդիրներ կան Հայաստանի հետ, ինչո՞ւ, ի՞նչ են ուզում հայերը, ինչո՞ւ են այդքան երկրներ ընդունել ցեղասպանությունը... Թուրքիայում հայ-թուրքական հարաբերությունների, հայոց ցեղասպանության հարցերի քննարկումն ինքնին դրական երևույթ է, փաստացի` թուրք հասարակությունն այսօր տեղյակ չէ իր պատմությանը և լսելով, որ իր պապերը եղեռնագործ են եղել, ապշում է: Առաջին արձագանքն ինքնաբերաբար բացասական է ստացվում... Միաժամանակ մենք տեսանք թուրք հասարակության առաջավոր հատվածի վերաբերմունքը, տեսանք թուրքերի, որոնք ունեն խիզախություն ու կարողանում են ներողություն խնդրել հայերից, բարձրաձայն քննարկում են ցեղասպանության հարցերը և ընդունում են իրենց պապերի գործած ոճիրները: Եղան այդպիսիները, բայց, ցավոք, մեծամասնությունն ագրեսիվ ու բացասական վերաբերմունք ունի դեռ:
-Հայ-ադրբեջանական հարաբերություններում միայն 2010 թ. իրադարձությունները եթե քննարկենք` տարբեր ձևաչափերով հանդիպումներ, հայտարարություններ, պիտի ընդունենք, որ քանակական կուտակումը կարող է արդեն որակական փոփոխություն բերել, այո՞:
-Եթե անցած տարվա դեկտեմբերից սկսած քննարկենք` համանախագահների, համանախագահ երկրների արտգործնախարարների, համանախագահ երկրների նախագահների, ԵԱՀԿ նախարարների կոմիտեի հայտարարություններ, հանդիպումներ Սանկտ Պետերբուրգում, Ալմաթիում... Սրանք շղթայի օղակներ են, որ ամբողջացնում են մադրիդյան սկզբունքներով ղարաբաղյան հարցի կարգավորման միջազգային հանրության վճռականությունը: Բոլոր այս հայտարարություններում հստակ մատնանշվում է, որ ղարաբաղյան հարցը պետք է կարգավորվի Հելսինկյան եզրափակիչ ակտի 3 սկզբունքների կիրառումով` ուժի և սպառնալիքների չկիրառում, ազգերի ինքնորոշման իրավունք և տարածքային ամբողջականություն: Այս դրույթների հիման վրա առաջարկվել են մադրիդյան սկզբունքները, որոնց շրջանակներում են սանկտպետերբուրգյան առաջարկները, որոնք հայկական կողմը համարում է քննարկելի, ադրբեջանական վերաբերմունքը ինքներդ տեսաք: Երբեք էլ պետք չէ համարել, որ դրանք միայն ռուսական կողմի առաջարկներն են, ինչը պնդում է Ադրբեջանը։ Ալմաթիում համանախագահող երկրների արտգործնախարարներն իրենց երախտագիտությունը հայտնեցին Ռուսաստանին` Մինսկի խմբի շրջանակներում ակտիվ դերակատարության համար: Իսկ դա նշանակում է, որ պետերբուրգյան առաջարկությունները համանախագահող երկրների հետ համաձայնեցված էին: Ալմաթիի հանդիպման շեշտադրումներն ավելի հստակ էին, ավելի հասցեական, ընդգծվեց, որ անթույլատրելի է ուժի կիրառումը, ինչը որևէ դրական արդյունքի չի հանգեցնի, որ որևէ երկիր իրավունք չունի այդ երեք սկզբունքներից մեկը վերցնելու և բանակցային ամբողջ գործընթացը այդ սկզբունքի վրա կառուցելու: Միայն երեք սկզբունքների ամբողջության վրա է հնարավոր տարածաշրջանում խաղաղություն հաստատել:
-Կոսովոյի անկախության վերաբերյալ Հաագայի միջազգային դատարանի որոշումը կարո՞ղ է առնչվել Լեռնային Ղարաբաղին: Թեպետ եղավ ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտի հայտարարությունը, թե որոշումը վերաբերում է միայն Կոսովոյին, այնուամենայնիվ, որոշումը քաղաքական ու իրավական այլ հետևանքներ կունենա՞:
-Ես միանշանակ համարում եմ, որ դրական ազդեցություն կունենան բոլոր նախադեպերը, որոնք հիմնված են ազգերի ինքնորոշման իրավունքի իրացման վրա, այդքանով կշատանան ԼՂՀ անկախությունը ճանաչելու հնարավորություններն ու հիմքերը: Դա դրական վեկտոր է և գումարվում է այն ջանքերին, որ Հայաստանն ու ԼՂՀ-ն գործադրում են Ղարաբաղի անկախությունը ճանաչելու հարցում:
-Այնուամենայնիվ, կա real politic հասկացություն. Ռուսաստանը միակողմանի ճանաչեց Աբխազիայի և Օսիայի անկախությունը, բայց ոչ Ղարաբաղի, և հայտարարում է, որ չի ճանաչում Կոսովոյի անկախությունը: ԱՄՆ-ը, ԵՄ-ն և 39 երկիր ճանաչում են Կոսովոյի անկախությունը, բայց ոչ Ղարաբաղի, Աբխազիայի կամ Օսիայի, թեպետ այս խնդիրները, իրենց բոլոր տարբերություններով հանդերձ, մի հարթության մեջ են: Կա միջազգային իրավունք և կա real politic, որի հիմքում շահն է դրված: Արդյո՞ք կարող ենք ձևավորել այնպիսի շահ, որը մղի Լեռնային Ղարաբաղը ճանաչելու որպես անկախ հանրապետություն:
-Թերևս այնքան էլ հարց չհնչեց, որքան վերլուծություն. իրապես մենք մեր մաշկի վրա համոզվեցինք, որ աշխարհն առաջնորդվում է ոչ թե արդարության սկզբունքով, այլ շահով: Երկակի ստանդարտների կիրառումը, ցավոք, տարածված պրակտիկա է: Եվրոպան, ԱՄՆ-ը ճանաչեցին Կոսովոյի անկախությունը, ռազմական օժանդակություն ցուցաբերեցին, օգնեցին, որ պետականություն դառնա: ԼՂՀ ինքնորոշումը իրավական շատ ավելի հիմնավորվածություն ունի, քան Կոսովոյինը, բայց չեն ճանաչում։ Սա նշանակում է, որ զուտ շահն է գործում և քաղաքական նպատակահարմարությունը: Նույնը` Ռուսաստանի պարագայում. ՌԴ-ն հանգիստ դեմ գնաց Վրաստանին, բայց չի գնում Ադրբեջանին: Պատճառները բազմաթիվ են ու հայտնի: Հասկանալով հանդերձ աշխարհի սարք ու կարգը, real politic-ը` պետք է հենվել հենց այդ ռեալության վրա, ոչ թե առաջնորդվել ռոմանտիզմի հասնող արդարության անխոցելիության գաղափարով: Ռեալ իրողություններն ընդունելով` պետք է փորձենք մեր խնդիրները լուծել: Իսկ ուրիշ ճանապարհ կա՞:
-Անդրադառնանք հայ-հայկական հարաբերություններին։ Տարեսկզբից քաղաքական կուսակցությունները սկսեցին նախընտրական արշավ, թեպետ նախագահական ու խորհրդարանական ընտրությունները ոչ 2010-ին են, ոչ 2011-ին, ինչո՞ւ:
-Ես չեմ կարծում, թե կուսակցությունները նախընտրական արշավ են սկսել: Քաղաքական ուժերը հասկանում են, որ աստիճանաբար մոտենում են ընտրություններին և համարժեք գործողություններ են անում, ոչ ավելին: Կուսակցական հանդիպումները, քննարկումները, միջոցառումները, համագումարները սովորական կուսակցական աշխատանք են, ինչը, բնականաբար, ակտիվանալու է 2012-ին ընդառաջ: Նախընտրական ժամանակահատվածին հարիր եռուզեռ ես չեմ նկատում:
-Իշխանական կոալիցիայի կուսակցությունների միջև հարաբերություններն արտաքուստ հավուր պատշաճի են, այնուամենայնիվ, որոշակի հարցերում տարաձայնություններն ակնհայտ են, իսկ նման հարցերը քիչ չեն: Իշխանության ներսում եղած հակասություններն ու պայքարը, կողմերից մեկի նախաձեռնությամբ, հայտնվում են մամուլի էջերում` ապահովում են անկախ լրատվամիջոցների գոյության պատրանքը և լիովին իշխանություն-ընդդիմություն հարաբերություններ են դառնում։ Իհարկե, ստացվում է աբսուրդ, բայց որերորդ տարին այդ աբսուրդը մեր կյանքն է:
-Կենսական չէ Ձեր հարցադրումն այս պահին:
-Այսինքն` վերջապես զինադադա՞ր են կնքել կոալիցիոն կուսակցությունները միմյանց հետ:
-Ես չեմ կարծում, որ այնպիսի պայքար է եղել, որից հետո զինադադար էր կնքվելու: Յուրաքանչյուրը շատ լավ հասկանում է, որ ընդհանուրից եթե որևէ մաս է պոկվում, ընդհանուրը թուլանում է: Հասարակության առաջ ստանձնած պարտավորությունները յուրաքանչյուրին թելադրում են պատասխանատվությամբ վերաբերվել իշխանության մեջ լինելու հանգամանքին:
-Իսկ իշխանություն-ընդդիմություն հարաբերություննե՞րը: ՀԱԿ-ը վերսկսում է ակտիվ քաղաքական պայքարը և հանրահավաքները...
-Եթե ընդդիմությունը ցանկություն ունի ակտիվ քաղաքական գործունեության, դա իր իրավունքն է: Իշխանությունը մեկ խնդիր ունի` որ այդ գործունեությունը տեղավորվի օրենքի շրջանակներում և վերջ:
-Այսինքն` սեպտեմբերի՞ն էլ Ազատության հրապարակը մանկական ու կիսամանկական համերգներին է հատկացվելու:
-Հանրահավաքի համար Երևանում միայն մե՞կ հրապարակ կա: Շատ հրապարակներ կան, թող հանրահավաք հրավիրեն այնտեղ, որտեղ քաղաքապետարանը թույլ է տալիս: Ես նման մտահոգություն բնավ չունեմ: Ես կարող եմ մտահոգվել հանրահավաքներում հնչող մտքերի վերաբերյալ: Ի՞նչ խնդիր է դրված: Եթե խնդիրը պետության կազմաքանդումն է, իհարկե, չեմ կարող ողջունել այդ գործողությունները, եթե նորից պիտի ասվի` ընդդիմությունը պուպուշ է, իշխանությունը` քըխ, դա իրենց քաղաքական ընտրությունն է: Ի վերջո` ամբողջ աշխարհում ընդդիմության դասական գործելակերպն է դա:
-Ամբողջ աշխարհում իշխանությունն ու ընդդիմությունը հերթագայում են միմյանց և որոշակի հարաբերություններ ունեն միմյանց հետ: Մեզ մոտ այդ հարաբերություններն ինքնատիպ են` իշխանությունը ոչ տեսնում է, ոչ լսում է, ոչ ճանաչում է ընդդիմությանն ու չի ընդունում նրա գոյությունը, ընդդիմությունը տեսնում, լսում, ճանաչում է իշխանությանը` հերքելու, մերժելու, սխալները վերհանելու համար: Ինչքա՞ն կարող է շարունակվել այս երկկողմանի անհանդուրժողականությունը, և ո՞րն է դրա իմաստը` երկիրը մեկն է:
-Դա անիմաստ է և ոչ մի կողմին օգուտ չի տալիս: Յուրաքանչյուր փոխհարաբերություն պետք է կառուցվի արժեքային համակարգի հիման վրա։ Ե՛վ իշխանությունը, և՛ ընդդիմությունն ունեն մեկ ընդհանրություն, որի հիման վրա կարող են համագործակցել. դա պետական և ազգային շահն է: Բոլոր երկրներում այն փայլուն գործում է, Հայաստանում` ոչ: Օրինակ, հայ-թուրքական հարաբերությունների հաստատման ընթացքում Թուրքիայում ընդդիմությունը երկար ժամանակ լուռ հետևում էր գործընթացին, բայց հենց զգացվեց, որ դրսից ճնշումներ կան, ընդդիմությունը սկսեց բավականին կոշտ խոսել հայ-թուրքական հարաբերությունների մասին, ինչն իշխանությանը հնարավորություն տվեց արտաքին ճնշումներից խուսանավելու: Սա նշանակում է` պետության համար կարևոր խնդիրների պահին Թուրքիայի իշխանությունն ու ընդդիմությունը համագործակցեցին` պահպանելով հանդերձ միմյանց ներկայացվող պահանջներն ու տարաձայնությունները: Դարերից եկող կայսերապետության, պետականության զգացողությունը թելադրեց իր կամքը: Հայաստանում, ցավոք, դա չկա, և վատ է, որ չկա: Երբ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հայտարարեց, որ չի խանգարի իշխանություններին հայ-թուրքական հարաբերությունների հարցում, ես վստահ եմ, որ դա պետության կամ ազգի մասին մտածելուց չէր, ուղղակի իշխանությանը հասկացրեց` ընդդիմության գործոնը չփորձեք օգտագործել: Ներքաղաքական, արտաքին, սոցիալական, իրավական, տնտեսական հարցերում ընդդիմությունն իշխանության վրիպումները գտնելու, հասարակությանը ներկայացնելու, քննադատելու համար է` դա նորմալ է, բայց պետք է լինի օրենքի շրջանակներում և ենթարկվի մեկ սկզբունքի` ազգային և պետական շահերի ընդհանրությանը:
-Հուլիսի վերջին օրը կարող ենք արձանագրել, որ քաղաքական հանգիստ ամառ ունեցանք, աշո՞ւնն էլ է հանդարտ լինելու:
-Քաղաքական աշունը, կարծում եմ, լինելու է բավականին հանգիստ, սովորական, աշխատանքային աշուն:
Զրուցեց Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ