«ԹՈՒՐՔ, ՊԱՐՍԻԿ ՈՒ ՌՈՒՍ ԽԱՆԵՐԻ ՍՆԴՈՒԿՆԵՐՆ ԱՅՍՕՐ ԷԼ ԿԱՐՈՏ ԵՆ ԳԵՆԻՍ ՄԱԿԱՐԴ-ՓՐԿՕՂԱԿԻ ՉՎԵՐԹԻՆ»

և ոչ միայն մշակույթի մասին

«Իրատես de facto»-ի հյուրը բանաստեղծ Հովիկ Հովեյանն է: Նա վերջերս ընթերցողի դատին է հանձնել իր հերթական գիրքը` «Հիշողության կավ» բանաստեղծությունների ժողովածուն, որը մի հնարավորություն է` ի մոտո ճանաչելու Հովեյանի ներանձնական և անանձնական ապրումների ու բանաձևումների տարաձև աշխարհը:
Գուցե թե ոչ այնքան հասկանալի, որքան տարօրինակորեն գրավիչ է բանաստեղծություն դարձած Հովեյանի գեղարվեստականացված մաթեմատիկան, որով ամփոփվում է «Հիշողության կավ» ժողովածուն: Հնարավոր է, որ «Իրատես de facto»-ի ընթերցողների մեջ կգտնվեն այնպիսի իմաստուններ, որոնց արտառոց չի թվա «Վերջին հաշվով» վերնագրված հետևյալ բանաձևաշարը.
«1X1=Հույս
2X1=Սեր
3X1=ՈՒշացում
4X1= Ձմեռ
5X1=Սպասում
6X1=Թոշնանք
7X1=Երազ
8X1=Ճախրանք
9X1=Աղոթք
0X1=Տիեզերք»
Հենց նման իմաստունների ու նաև բոլորի համար է մեր զրույցը «Հիշողության կավ» գրքի շուրջ, ուր Հովեյանը շարունակում է բանաստեղծել, թեև արտաքուստ` ոչ բանաստեղծական տեքստով:

«ՔԱՂԱՔՆ ՈՒՆԻ ՀԻՇՈՂՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԳԼՈՒԽՆ ԱՌՆԵԼՈՒ-ՓԱԽՉԵԼՈՒ ՄԱՆԿԱԿԱՆ ՍՈՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆ»
-Պարո՛ն Հովեյան, մեր քաղաքի աղավաղվող դիմագիծը մտահոգության թեմա է Երևանը սիրող յուրաքանչյուր գիտակից մարդու համար: Ձեր մտահոգությունը բանաստեղծացրել եք այսպիսի տողերով.
«Քաղաք, ես խոնարհվեցի
սայթաքումիդ առջև,
Եվ փորձեցի ոտքի հանել
անցյալդ շենշող,
Մինչդեռ խուժանդ
Թիկունքս խածեց գիշերաթափառ
Մի շան սոսկանքով…»:
Սայթաքումներից քաղաքը փրկելու փորձերն անդառնալիորե՞ն են դատապարտված ձախողման:
-Քաղաքը մարդն է, քաղաքը մարդ է: ՈՒնի հիշողություն և գլուխն առնելու-փախչելու մանկական սովորույթ: Քաղաքն այսօր հեռացող, թոշակառու մի հացերեց է, ում համար ձեռքեր եմ հորինում և օրնիբուն լարում կանգնելու պատրաստ ժամացույցի նրա սլաք-սիրտը: Աստված չանի, որ մի օր էլ անուն հորինեմ (հորինենք) մեր քաղաքի մետաքսե օղապարանի համար: Խուժանը սոսկական զանգվածը չէ, մեծամասնական կենսոլորտն է ու թելադրողը, իսկ փոքրամասնականը` մտավորականն ու էթնիկ գյուղացին, մահապարտի տարազներ հագած քաղաքի շուրջը տարածվող ենթադրյալ աղոթարարներ` նվաստորեն ապշած, անօգնական ու տդեմ: Խուժանը մեր հեռուստատեսային հաղորդումներն են, մեր որոշ թերթերն ու թերթոններն են, մեր լեզուն ու պսպղունն աղավաղող այլազան ոռնոցներն արդեն իսկ ապականված բեմահարթակներից: Քաղաքը կապել եմ ոտքիցս, որ հեռու չգնա, իմ քաղաքը, իմ հին Երևանը, իմ պարականոնն ու գաղտնածեսի շտեմարանն աննինջ: Քաղաքիս հետ կապված հույսերս էլ կապել եմ ինձնմանների ոչ սիզիփոսյան մագլցումներից, ինձնմաններ, որ արհեստականորեն աղավաղվել, անվանաձևվել ու թաքցվել են մի պատառ հետոյի շրջերեսին: Քաղաքը մարդ է, քաղաքը մարդն է…
-Մեկ այլ «սայթաքում».
«Հուզմունքը շռայլում է սայթաքումների փնջերն
ՈՒ ծայրահեղությունը հայտարարում
Հաղթաթուղթ»:
Այս քաղվածքը «Հյուսիսային պողոտա» բանաստեղությունից է, սակայն տպավորությունն այնպիսին է, որ մտահոգությունը շատ լայն տրամագծով շրջանցել է առարկայացված տեղանքն ու հասել մինչև բանաստեղծություն.
«Բանաստեղծություն գրողներ չկան,
Բոլորն են բանաստեղծ Արևելքում…»:
Ի՞նչ թելերով են շաղկապվում այս բոլորը ու նաև` բանաստեղծի անձնական ես-ը:
-Արևելյան քաղաքի Հյուսիսային պողոտան, ասես, դրուիդական արձագանքի հակադարձումն է սուֆիստական լռությանը: Ջազ երգող գուսանների և ուրարտական սեպագրերի խաչաձևումներում կիզակետը ծայրահեղությունն ու տանուլ տալը չպիտի լինեն, այլ Աստվածփնտրումը, խոնարհաքայլը և իմաստնությունը: Բնականաբար, ես-ն այստեղ տարրալուծվում է:

«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ» ԲԱՂՁԱՆՔՆ ԱՅՍՕՐ ԷԼ ՓԱՅՓԱՅՎՈՂ ՈՒ ՃԱՐՏԱՐԱԿԵՐՏՎՈՂ Է ՆՎԱՍՏԻՍ ՄՏՈՐՈՒՄ-ՆԱԽԱԳԾՈՒՄՆԵՐՈՒՄ»
-Գրում եք.
«Ապագան կոտրել էր ոտքն ու կաղում էր
Սպասումների շուկայի ճամփին»:
Ապա.
«Անցյալը մենք ենք` մինիհույս հագած»:
Կաղոտք ապագայով ու «մինիհույսով» ինչ-որ ապահով հանգրվանի կարելի՞ է հասնել:
-Հանգրվանի ձգտումը թե՛ առաջնորդել, թե՛ հետապնդել է անցորդին: Անցորդ-տեսանողին կաղոտն ապագան էլ փրկության հանգրվան է թվում համատարած մութի դռնփակ ծեսում: Առավել բարձրերը ժամանակին խոստովանել են էականը` սպասել և հուսալ:
-«Տասնիններորդ դարը…
«Հայաստանի Հանրապետություն»
բաղձանքը
Թուրք, պարսիկ ու ռուս խաների
Սնդուկներում զնդանված էր մնալու
Դեռևս հարյուր իննսուն տարի…»։
Պատմական մի էքսկուրսի փորձ կատարենք և պարզենք` Դուք Հայ հեղափոխական դաշնակցությունն ընկալում եք իբրև «Հայաստանի Հանրապետություն» բաղձանքի հիմնաքարերը դնո՞ղ, թե՞ այն հարյուր իննսուն տարի սնդուկներում զնդանելուն նպաստող կուսակցություն:
-«Հայաստանի Հանրապետություն» բաղձանքն այսօր էլ փայփայվող ու ճարտարակերտվող է նվաստիս մտորում-նախագծումներում: Թուրք, պարսիկ ու ռուս խաների սնդուկներն այսօր էլ կարոտ են գենիս մակարդ-փրկօղակի չվերթին, նրա հայտնությանն իրենց խառնածնի ընկղմվող օրոցքում: Իսկ անհասկանալի կերտվածքի հեծանների վրա տարուբերվող քաղաքական թվաբանությունն իմ բանը չէ, դրանից ես էդպես էլ գլուխ չհանեցի:

«ՉԱՐԺԵ ՊՈԵԶԻԱ «ՆԵՐԿՐԵԼ» ՄԵԾԱՔԱՆԱԿ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՎԻՃԱԿԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ»
-«Տիգրան Աշխարհակալի ժառանգորդը
Դպրոցահասակ աղջկան կոշիկ գնելու
Դրամ չունի…»:- Չե՞ք կարծում, որ այս մերկապարանոց կենցաղային ճշմարտության դեմ հանապազորդ մաքառող հայ մարդուն դժվար է հուզել Ձեր «բուրժուական» մտահոգությամբ.
«Աշխատավարձս հավասար է երեք տուփ
«Դանհիլի»-ի,
ՈՒստի քնքշացնում եմ
Ծխելուս արարողությունը
Եվ ծխամորճի մեջ լցնում
Թալինից բերված, մշրած,
թունդ թութուն…»։
-Համամիտ եմ, չարժե պոեզիա «ներկրել» մեծաքանակ սոցիալական վիճակագրություն:
-«Հալեպ-քաղաք» բանաստեղծության մեջ մեր համազգային ցավի անդրադարձն այս կերպն է ստացել.
«Միայն ես եմ, որ շալի տեղ
Փնտրում եմ հայ մարդու աչք
Ալ Մադինե հին շուկայում»:
Մենք ընդամենը փնտրո՞ւմ, թե՞ նաև փորձում ենք փրկել «հայ մարդու աչքը» աշխարհի հին ու նոր «շուկաներում»:
-Հաստատ, աշխարհի հին ու նոր շուկաների հիմնադիրներից ենք եղել: Հայի աչքը փրկության կարիք չունի, հայի աչքն ինքն է աշխարհի չորս կողմում աչք փրկում, բարեշրջում, գույն ու խորք տալիս, լեզու և մեղեդի ներարկում, նաև` հայի էմբրիոնալ թախծերանգ դաջում միապաղաղ բբին: Հայի տեսանողությունն է փրկության կարիք զգում, տեսանողություն, որ, ավա՜ղ, այսօր մշուշված է տգիտության, նախանձի և ագահության մուժով:

«ՈՉ ՄԻԱՅՆ ՏԱՐՎԵԼ, ԱՅԼԵՎ ՓԱՐՎԵԼ, ՇՊԱՐՎԵԼ, ՊԱՏՎԵԼ ԵՆՔ ԱՄԵՐԻԿՅԱՆ ՓՈՇՈՎ»
-Եվ մի հարց աշխարհաքաղաքական խոհերի ոլորտից: «Ամերիկա» բանաստեղծության մեջ գրում եք.
«Քանզի այն, ինչ մերժում ես դու,
Զմուռս է ու խորք,
Եվ` ինչ փայփայում ես դու,
Փոշի է փայլուն…
Ամերիկա, ինձնից ես թափ եմ տալիս
Փոշիդ
Եվ շտապում դեպի ավերակն իմ
Արևելքի…»:
Արդյոք մենք շատ չե՞նք տարվել Ամերիկայի փայլփլուն փոշով` գտնելու համար Արևելքի ավերակը բերող ճամփան:
-Ոչ միայն տարվել, այլև փարվել, շպարվել, պատվել ենք ամերիկյան փոշով, փոշի, որ սովորական թիթեռի փոշուց էլ հում է: Այստեղ Ամերիկան առավել պայմանական դեր ունի: Նկատի ունեմ ամենայն օտարն ու զգլխիչը, ամենայն շեղողն ու պարտադրողը, ամենայն ապազգայինը (ոչ ազգայնականը): Այդ հարաբերության մեջ էլ ես իրապես կշռաքար չեմ, կշեռք բռնողն եմ: Եվ նժարներին դրված Ամերիկա-Արևելքի փլատակ կշռաչափի մեջ նժարի ծանր կողմը, դեպի հողը ձգվող կողմը, ինձնմանների հայացքը շոյող կողմը դարձյալ ու դարձյալ փլատակն է Արևելքի։
Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ