«ԺԱՄԱՆԱԿՆ ԱՅՆՊԻՍԻՆ Է, ՈՐ ԻՇԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՊԻՏԻ ՑՈՒՅՑ ՏԱ, ԹԵ ՀԱՐԳՈՒՄ Է ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆԸ»

...և ոչ միայն մշակույթի մասին
«Իրատես de facto»-ի հյուրն է ՀՀ ԱԺ «Ժառանգություն» խմբակցության պատգամավոր, կրթության, գիտության, սպորտի, երիտասարդության և առողջապահության հարցերի մշտական հանձնաժողովի անդամ ԱՆԱՀԻՏ ԲԱԽՇՅԱՆԸ: Մեր զրույցն անդրադարձ է նոյեմբերի 4-6-ին Աղվերանում ՀՀ ԿԳՆ կազմակերպած «Հրապարակայնությունը և հաշվետվողականությունը Բոլոնիայի գործընթացի կարևոր սկզբունք» թեմայով սեմինար-քննարկմանը, ինչպես նաև հանրապետության կյանքում առկա այլ նշանակալից խնդիրների:
«ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ՀՐԱՊԱՐԱԿԱՅՆՈՒԹՅԱՆ ԱՍՏԻՃԱՆԸ ԲԱՎԱԿԱՆԱՉԱՓ ԲԱՐՁՐԱՑԵԼ Է»
-Տիկին Բախշյան, ինչպիսի՞ ակնկալիքներ ունեք այս սեմինար-քննարկումից:
-Վերջին տարիներին կրթության և գիտության նախարարության գործունեության հրապարակայնության աստիճանը բավականաչափ բարձրացել է: Ես, այս սեմինար-քննարկմանը մասնակցելով, ուզում էի պատկերացում կազմել, թե ինչ չափով է հրապարակային նախարարության բոլոր վարչությունների գործունեությունը: ՈՒզում էի լսել, թե ինչ չափով, ինչպիսի վարպետությամբ են նրանք ներկայացնում իրենց աշխատանքը լրատվամիջոցներին, որքանով են բավարարվում լրագրողների հարցադրումները:
-Ինչպե՞ս եք գնահատում կրթական բարեփոխումները մեր հանրապետությունում և ի՞նչ կարծիք ունեք դպրոցական դասագրքերի մասին:
-Կրթական բարեփոխումների գնահատականը ես չէ, որ պիտի տամ: Դա պիտի անի հասարակությունը: Իսկ հասարակությունը դեռևս բավարարված չէ, որովհետև ակնկալիքներն ավելի մեծ են, քան այն, ինչ փաստացի ստանում ենք: Իսկ ի՞նչ ենք ակնկալում: Ակնկալում ենք կրթություն, որի արդյունքում մեր հասարակությունը կլինի նախ և առաջ ավելի քաղաքացիական, ավելի կիրթ, ՀՀ Սահմանադրությամբ հռչակված պետության մեջ ավելի ճիշտ կողմնորոշվող: Ամեն մարդ պիտի իմանա, որ Սահմանադրությամբ պետությունը հայտարարված է ժողովրդավար, ինքնիշխան, պիտի կարողանա ճանաչել իր իրավունքները և ըստ այդմ` ստանձնել իր պատասխանատվությունները: Իրավունք և պատասխանատվություն. սրանք մեդալի երկու կողմերն են: Եթե մեկը կա, կլինի նաև մյուսը: Եթե մարդը ճանաչում է իրավունքը, ավտոմատ կերպով ստանձնում է պատասխանատվություն, պարտականություն: Երբեմն ասում են, որ մեր երեխաները գիտեն միայն իրենց իրավունքները, բայց չգիտեն պարտականությունները: Ո՛չ: Եթե այդպես է, ուրեմն իրավունքները լավ չգիտեն: Եթե երեխաները դպրոցում ստանան քաղաքացիական այն կրթությունը, որը նրանց մտքին, սրտին կհասցնի, թե ինչ է նշանակում տեր կանգնել սեփական իրավունքներին, թե ինչպես պետք է դա անել, նրանք ինքնըստինքյան կստանձնեն պատասխանատվությունը, կընդունեն իրենց պարտավորությունները: Նույնիսկ ամենաանկառավարելի երեխան է միանգամից զգաստանում, երբ հասկանում է, որ ուսուցիչը ջանք է դնում` իրացնելու իր իրավունքը` անելով այդ բանը երեխային հարմար ձևով, համապատասխանեցնելով այն երեխայի կրթական կարիքին: Այդ դեպքում երեխան սկսում է ուսուցչին բոլորովին ուրիշ աչքերով նայել, լցվում է երախտագիտությամբ: Ինչ վերաբերում է դասագրքերին, ապա դրանք իրենց որակով դեռևս չեն բավարարում: Դասագրքաստեղծման պրոցեսն այն չէ: Դա լուրջ ավանդույթներ պահանջող գործընթաց է, մի բան, որ մենք չունենք: Եվ ցավոք, անցյալ քսան տարում ոչ թե դասագիրք ստեղծելու ավանդույթներն են դրվել, ոչ թե հիմքերն են ստեղծվել, ոչ թե սկզբունքներն ու չափորոշիչներն են մշակվել, այլ, ինչպես հատուկ է մեր հասարակությանը, մաֆիոզ մտածելակերպն է խորացել: Ինչպես մյուս ոլորտներում, այնպես էլ այստեղ որոշակի թվով մարդիկ մոնոպոլացրել են գործընթացը: Դեռևս փախեփախի վիճակն է: Բայց վերջին երկու տարում նախարարը հասկացավ իրողությունը և այժմ փորձում է որոշակի դրական քայլեր անել, տարանջատել դասագրքեր գրող ուսուցիչների ու դասախոսների խմբերը: Առաջ մեկ խմբով էին կազմում դասագրքերը, և դասախոսներն ուսուցիչներին ճնշում էին իրենց կարծիքներով: Այս նախարարն առանձնացրեց խմբերը, և անձամբ ես հենվում եմ նախ և առաջ ուսուցչի կարծիքի վրա: Բայց դասագրքերի վերաբերյալ կարծիք հայտնող հանձնաժողովների ընտրությունը պիտի լինի թափանցիկ, հրապարակային: Երբ հրամանով հաստատվում է այս կամ այն մարդը, պիտի պատճառաբանվի, թե ինչու հատկապես այդ մարդն ընտրվեց, ով է նա, ինչ ծառայություններ է մատուցել իր բնագավառում, ինչ հմտությունների է տիրապետում, ինչ հիմքով է արժանացել նման պատվի: Նա պիտի «այո» կամ «ոչ» ասի դասագրքին, ուրեմն պիտի իր անձը կասկածների ենթակա չլինի:
«ՆԵՐԱՌԱԿԱՆ ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ ՆՇԱՆԱԿՈՒՄ Է ԲԱՎԱՐԱՐԵԼ ՅՈՒՐԱՔԱՆՉՅՈՒՐ, ԱՅԴ ԹՎՈՒՄ ԵՎ` ՀԱՇՄԱՆԴԱՄ ԵՐԵԽԱՅԻ ԿՐԹԱԿԱՆ ԿԱՐԻՔԸ»
-Հայաստանում առաջիններից մեկը լինելով` Ձեր ղեկավարած թիվ 27 դպրոցը կիրառեց ներառական կրթության մեթոդը: Ի՞նչ ձեռքբերումներ և անկատարություններ ունի այս մեթոդը ներկայում:
-Ամենամեծ ձեռքբերումն այն է, որ մեր հասարակության մեջ սկսել է շրջանառվել այդ բառակապակցությունը` ներառական կրթություն: Արդեն շատերն են խոսում այս մասին և անմիջապես սլաքն ուղղում են հատկապես դեպի հաշմանդամություն ունեցող երեխաները: Ներառական կրթությունը մեզանում սկզբնավորվել է հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին հանրակրթական դպրոց բերելով: Երբ 1999 թվականի սեպտեմբերի մեկից ես սկսեցի կիրառել այդ մեթոդը թիվ 27 դպրոցում, դա զուտ կամայական բնույթ էր կրում: Դա «Հույսի կամուրջ» ՀԿ-ի հետ համատեղ իրականացվող փորձ էր: Իսկ 2001 թվականին արդեն կնքվեց համապատասխան պայմանագիր կրթության նախարարության հետ` ներառական կրթություն իրականացնելու վերաբերյալ: Այսինքն, եղավ արդեն պետական մոտեցում այս գործին: Մինչ այդ ես երեք-չորս տարում հասցրի հասկանալ, որ ներառական կրթություն նշանակում է բավարարել յուրաքանչյուր, այդ թվում` և հաշմանդամ երեխայի կրթական կարիքը: Ամեն երեխա ունի իր առանձնահատկությունը: Բոլորս էլ դպրոց ենք գնացել և լավ գիտենք, որ դասարանում եղած 30 երեխայից ամեն մեկն ունենում է իր առանձնահատկությունները: Մեկը հայերենից էր ուժեղ, մյուսը` մաթեմատիկայից, երրորդի մասին ասում էին, թե դմբո է: Չկա այդպիսի բան: Չկա երեխա, որը չի կարող սովորել: ՈՒղղակի մենք չգիտենք, թե որն է նրան սովորեցնելու բանալին, թե ինչպես է պետք նրան սովորեցնել: Պիտակավորված «դմբո» երեխան էլ է սովորում, եթե նախքան կրթությունը կազմակերպելը ուսումնասիրում ես երեխային, բացահայտում նրա կրթական կարիքը բավարարելու ուղիները, սահմանում կարողությունները, մոտեցումները, դրանց հասնելու բանալիները: Երբ գտնում ես այդ բանալիները, ամեն երեխա էլ սովորում է: Երբ այս բանը հասկացանք ոչ միայն ես, այլև իմ կոլեկտիվը, որ սկզբում սվիններով էր ընդունել այդ երևույթը, ամեն բան տեղն ընկավ: Նույնիսկ համայնքում տարածվել էր այն միտքը, թե Բախշյանը «դեբիլների դպրոց» է սարքում: Բայց չորս տարի անց ընդդիմացող ուսուցիչներից յուրաքանչյուրը ոգևորված գալիս էր իմ աշխատասենյակ և պատմում, թե ինչ նոր ձեռքբերում է նկատել ներառական կրթություն ստացող այս կամ այն երեխայի մոտ: Սովորել չի նշանակում միայն բազմապատկման աղյուսակ կամ տառ սովորել: Եթե մտավոր խնդիրներ ունեցող երեխան կարողանում է հանգիստ դասի նստել, կատարել ուսուցչի պարզունակ առաջադրանքները, շփվել իր դասընկերների հետ, արդեն իսկ նա սովորած երեխա է: Սոցիալիզացիայի մեջ երեխայի իրականացրած ամեն մի փոքր քայլն արդեն սովորելու արդյունք է:
«ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆՆ ԱՅՍՕՐ ԱՎԵԼԻ ՄԱՐՏՈՒՆԱԿ Է, ՔԱՆ ԵՐԵԿ»
-Այս սեմինարի ընթացքում լրագրողներից մեկն իր հարցադրման մեջ նշեց, որ «Հայ ժողովրդի պատմություն» դասագրքում 2007 թվականին ձևավորված Ազգային ժողովի կազմը ներկայացնելիս չեն հիշատակել «Ժառանգություն» խմբակցության անունը: Դուք սա համարում եք պատահականությո՞ւն, վրիպա՞կ, թե՞ քաղաքական ենթատեքստ ունեցող իրողություն:
-Իհարկե, սա քաղաքական ենթատեքստ է պարունակում, ոչ մի վրիպակ էլ չկա: Բավական է միայն հետ գնալ այդ թվականը և տեսնել, թե ով էր այդ ժամանակ կրթության նախարարը, ովքեր էին գրում դասագրքերը, ում պատվերն էին կատարում: Այստեղ պատահական ոչինչ չկա: Եթե պատահական էր, թող «պատահաբար» հանրապետականին կամ դաշնակցականին մոռանային հիշատակել: Չեն մոռացել, ուրեմն հատկապես մեզ մոռանալը պատահական չի եղել:
-«Ժառանգություն» կուսակցությունը շատ գործուն դերակատարություն ունեցավ Թռչկանի ճակատագրում: Դուք կարծում եք, որ բնության այդ հրաշալիքի գլխին կուտակված ամպերը վերջնականապե՞ս են ցրվել, թե՞ այն ապահովագրված չէ նոր արկածախնդիրների հետագա ոտնձգություններից:
-Մեր երկրում ոչինչ բացառված չէ: Սա նշանակում է, որ եթե իշխանությունը փոխվի, և մենք ունենանք հասարակական կարծիքի վրա թքած ունեցող, հասարակության ճնշմանը չենթարկվող իշխանություն, կարելի է սպասել և վատթար լուծում: ՈՒղղակի հիմա ժամանակն այնպիսին է, որ իշխանությունը պիտի ցույց տա, թե ինքը լսում է հասարակության ձայնը, հարգում է քաղաքացիական հասարակությանը:
-Որովհետև նախընտրական ժամանակաշրջա՞ն է մեր երկրում:
-Այո՜, նախընտրական շրջան է, և սա շատ բան է նշանակում: Բայց, այսուհանդերձ, կարելի է արձանագրել, որ այսօր քաղաքացիական հասարակությունը հաղթեց, այսօր իսկապես չկա այդ ամպը Թռչկանի գլխին:
-Քաղաքացիական հասարակությունը մեր հանրապետությունում իսկապե՞ս մարտունակ եք համարում:
-Այո: Այսօր ավելի մարտունակ է, քան երեկ: Ես և «Ժառանգության» մյուս պատգամավորները տարբեր մարզերում առկա տարբեր խնդիրների մեջ ենք ներքաշվել և կարող ենք ասել, որ այնտեղ, որտեղ հասարակությունը համախմբված բարձրացնում է իր խնդիրներն օրենսդրի, կառավարության առաջ և հաստատակամ է իր պահանջների մեջ, հաղթում է: Այսպիսի օրինակները շատ են:
-Անսպասելի հրաժարականների շարանը նո՞ւյնպես նախընտրական գործընթացով էր պայմանավորված:
-Իմ կարծիքով` այո: Եվ կարծում եմ, որ հրաժարականների շղթան դեռ շարունակվելու է: Սրանից ենթադրվում է, որ ընտրությունների ժամանակ կեղծումները շատ են լինելու: Էլի մարդիկ կփոխվեն, մարդիկ, ովքեր այսօր մենաշնորհ ունեն տնտեսության մեջ, ովքեր հայտնի են կեղծարարության մեջ իրենց երևակայության անսահմանափակ ծիրով, և ուրեմն լուրջ կասկածի տակ են չկեղծված ընտրությունները:
-Ընտրություններին հաջորդած ժամանակաշրջանում «Ժառանգությունը» ո՞ւմ է դիտում որպես գործընկեր Ազգային ժողովում:
-Այսօր դժվար է ասել, որովհետև բոլոր ուժերի և մեզ համար հիմա փնտրտուքի շրջան է: Պայմանավորվածություններ, համաձայնություններ, խաղի կանոնների սահմանում… Հիմա այսպիսի ժամանակաշրջան է:
-Իսկ նախորդ չորս տարիներին ունեցե՞լ եք համախոհներ, թեկուզ առանձին պարագաների բերումով, տվյալ պահին ունեցած շահի թելադրանքով համագործակցե՞լ եք ԱԺ այլ խմբակցությունների հետ:
-Հիմնականում մենք միայնակ ենք եղել, բայց եղել են օրենքների նախագծեր, որոնց շրջանակներում առանձին քաղաքական ուժերի հետ համագործակցել ենք: Օրինակ` ընտրական օրենսգրքի հետ կապված ունեցել ենք շատ լուրջ համագործակցություն դաշնակցության հետ:
Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ