Հիվանդության ապոլոգիա

Երբեմն միտքը գալիս է, բայց չգիտես՝ ոնց ձևակերպես: Առնվազն՝ ոնց ձևակերպես, որ քեզ գժի տեղ չդնեն: Օրինակ՝ միտքը եկավ. հայերի հիմնական ողբերգությունն այն է, որ իրենք չափազանց առողջ ժողովուրդ են: Առողջ՝ ֆիզիկապես: Այսինքն՝ չափազանց մոտ են բնությանը, չափազանց «միամիտ» են, չափազանց հեռու քաղաքակրթական ու մշակութային նրբություններից, ստորջրյա խութերից, կասկածներից: Ավելի կոպիտ ասած՝ էնքան զոռբա, քյառթու ու պրիմիտիվ են, որ իրենց թվում է, թե հիվանդություն ընդհանրապես գոյություն չունի: Հիվանդությունը գալիս է որպես անկոչ հյուր, միանգամից դուռն է թակում՝ քաղցկեղի կամ ուրիշ մի նման զիբիլի տեսքով, բայց մինչև վերջին պահը ու նույնիսկ ախտորոշումից հետո հայը չի ընդունում ու չի հասկանում հիվանդության մետաֆիզիկական իմաստը: Էդ լկտի միամտությունը գալիս է նրանից, որ հայը հիմնականում չի էլ ձգտում վեր բարձրանալ բնական կարգից, էնտեղ իրեն լավ է զգում: Ըստ էության, ես ամեն օր տեսնում եմ, թե՛ փողոցում, թե՛ էկրանի վրա, լիքը առողջ մարդկանց. մարդկանց, որոնք մանկապարտեզից, մսուր-մանկապարտեզից ու ծննդատնից հետո երբեք չեն փոխվել՝ նույն առողջ մարմինն ունեն, նույն ախորժակով ստամոքսը, նույն ճեփ-ճերմակ աշխարհընկալումը, որում աշխարհին միայն մեկ ֆունկցիա է նախատեսված՝ բավարարելու իրենց ախորժակը: Ու կարևոր չի, որ մանուկ հասակում այդ ախորժակը մայրական կաթ էր պահանջում, հետո՝ քաղցրավենիք, հետո՝ խոզի չալաղաջ, իսկ հետո արդեն՝ քաղաքական քննարկումներ, կարիերա, ինքնահաստատում: Էդ բոլորը նույն կաթն է: Կաթից ու ախորժակից կտրվում է միայն նա, ով լրջորեն հիվանդացել է և ապրում ու գիտակցում է իր հիվանդությունը որպես ճակատագիր: Ո՛չ թե ուզում է հետ վերադառնալ դեպի կաթը, այլ՝ բարձրանալ: Փոխարենը, ես տեսնում եմ սուպեռ-առողջ երիտասարդություն, սպորտ-սրահներում մկաններ աճեցնող, ձեռի հետ քաղաքականութամբ զբաղվող, ախորժակը տեղը՝ էնպես, որ գաղափար էլ չունի, որ ինչ-որ տեղ թաքնված է հիվանդությունը: Իսկ եթե, բան է, հիվանդանան էլ, մերօրյա «բժիշկները» նորից հետ կգցեն առողջ ու նորմալ ընթացքի մեջ: Որպեսզի նորից օրգանիզմը ԿԱԹ պահանջի: Առողջը երբեք չի հասկանա հիվանդին, իսկ հիվանդի համար ամենազզվելի բանը կաթնակեր առողջների խորհուրդներն են՝ համեմված ինքնագոհ կեցվածքով: Տե՛ս՝ ես առողջ եմ, առողջ կենսակերպ ունեմ, իսկ դու քեզ ի՜նչ օրն ես գցել: Կամ՝ պիտի հաց ուտես, սնունդ ստանաս, որ ապաքինվես, էդպես բան չուտելով ո՞նց կլինի… Դե իր ախորժակը տեղն է, ինքը թքած ունի, որ հիվանդն էդ պահին հազիվ է սրտխառնոցը զսպում. իր համար հիվանդությունն անծանոթ փորձառություն է, որի հաշվին ուզում է ինքնահաստատվել: Էնքան զզվելի է, անձամբ ինձ համար, երբ չծխող մարդիկ գոռոզաբար քննադատում են ծխողներին, կամ չխմողները, իրենց օլիմպիական բարձունքից, քննադատում են խմողներին: Եթե չես կարողանում թողնել, ուրեմն կամքի ուժ չունես (բազմիցս լսել եմ մարդկանցից, որոնք իմ կամքի ու համառության մեկ տոկոսն էլ չունեն):

Որպեսզի մարդն իրոք հասունանա ու կայանա, պետք է գոնե մեկ անգամ լրջորեն հիվանդանա: Հիվանդության, ախորժակի կորստի ու սեփական տկարության մեջ են բացվում մարդկային գոյության անդունդները: Այդտեղից է սկսվում մշակույթը: Դոստոևսկու ողջ գրականությունը հիվանդություն է և հիվանդ մարդկանց մասին է: «Նոթեր ընդհատակից» վիպակի հերոսը հենց էդպես էլ ասում է. «Ես հիվանդ մարդ եմ: Կարծեմ թե լյարդս է հիվանդ… Բայց ես չեմ գնա բժիշկների մոտ, գրո՛ղը տանի՝ ցավում է, ուրեմն թող ավելի ուժե՛ղ ցավի»: Էստեղից հետևություն եմ անում՝ առողջ ժողովուրդը, մայրական կաթից մինչ ի գերեզման կախված ժողովուրդը երբեք էլ արժեքավոր ու մեծ մշակույթ չի ստեղծի՝ միշտ կմնա բնության գրկում: Առավել ևս՝ այդ առողջությամբ հոխորտացող ժողովուրդը: Մշակույթ բառն էլ վերածվել է սնամեջ մի բանի. քայլում ես Երևանի կենտրոնով՝ ոնց որ փսեվդո-Փարիզ լինի: Մեզ պետք է կյանքը հարստացնել, բայց ոչ թե դրսից, այլ՝ ներսից: Մենակ թե «առողջները» դա չեն հասկանա: Նմանապես՝ առողջ հիվանդները դա չեն հասկանա:

Գրիգոր Սարգսյան

Մեկնաբանություններ