Պատերազմի 41-րդ օրը հռետորական հարց՝ Ադրբեջանը 93 տարեկան է, Թուրքիան՝ 577, Հայաստանը՝ 7000-ից ավելի, հիմա ո՞վ է ու՞մ հողերը գրավել: Երբ Թուրքիայի ԱԳ նախարար Մևլութ Չավուշօղլուն նոյեմբերի 1-ին Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հետ հանդիպմանը հայտարարում է, որ Բաքվում է Ազգային մեծ ժողովի նախագահը, կգա Պ նախարարը և «այլ գործընկերներ», ասում է՝ «Մենք նախագահի հանձնարարությունն ունենք Ադրբեջանին միայնակ չթողնել այս գործընթացում, պարբերաբար այցելել Բաքու և համատեղ գործել», ի՞նչ են անում Բաքվում Իլհամ Ալիևն ու Զաքիր Հասանովը: Գուցե Էրդողանը հայտարարի՞, որ Արցախը չի կարողանում գրավել, փոխարենն Ադրբեջանը գրավել է՝ առանց նույնիսկ մոջահեդների:
Երբ Վիեննայում ահաբեկչությունից հետո Փաշինյանը ֆեյսբուքում գրում է. «Այդ պատերազմը հավասարապես ուղղված է քրիստոնյաների, մուսուլմանների, հուդայականների դեմ։ Լեռնային Ղարաբաղը այդ պատերազմի հակաահաբեկչական առաջնագիծն է, և առանց չափազանցության՝ այստեղ որոշվում է նաև քաղաքակրթության ճակատագիրը։ Քաղաքակրթությունը պիտի հաղթի», իսկ Ավստրիայի վարչապետ Սեբաստիան Կուրցը պատասխանում է. «Ավստրիային չեն վախեցնի ահաբեկչության նման սարսափելի գործողությունները: Միասին մենք պաշտպանելու ենք մեր բաց հասարակությունները և ժողովրդավարական արժեքները», ՄԻԱՍԻՆԸ նշանակու՞մ է, որ Ավստրիան ճանաչելու է հակաահաբեկչական առաջնագծում գտնվող Արցախը:
Երբ Թուրքիայի նախկին վարչապետ Ահմեդ Դավութօղլուն հայտարարում է. «Ռեջեփ Էրդողանն ավելի մեծ վտանգ է աշխարհի համար, քան covid 19-ը», նշանակու՞մ է՝ Թուրքիայում կան ուժեր, որ դեմ են Էրդողանին՝ իբրև «բռնապետություն տարածող պոպուլիստ առաջնորդի»: Ֆրանսիայում ու Ավստրիայում ահաբեկչությունները ոչ հռետորական հարց են ձևավորում՝ ժամանակը չէ՞, որ ԵՄ-ն հակաահաբեկչական օրենսդրություն ունենա՝ սահմանելու, կանխելու և պատժելու ահաբեկչությունը, իսկ որոշակի չափանիշների համապատասխանող հնարավոր ահաբեկիչներին իրենց հայրենիք վերադարձնելու ու վնասազերծելու համար: Ֆրանսիան անում է միայնակ՝ փակել է մուսուլմանական ասոցիացիաները, վտարել «Գորշ գայլերին»: Ավստրիայի կանցլերը պահանջում է վերանայել «թյուրըմբռնելի հանդուրժողականությունը» ու հասկանալ, որ «քաղաքական իսլամի գաղափարախոսությունը վտանգավոր է եվրոպական ազատությունների և արժեքների համար»: Եվրոպան տեղից չի շարժվում: Քանի դեռ Արևմուտքում չկա ընկալում, որ պետք է պայքարել ոչ թե հետևանքների, այլ ահաբեկչություն ծնող ու սնող պատճառների դեմ, Թուրքիան գործելու է ազատ ու անպատիժ, Բրյուսելից ստանալու է միլիարդավոր եվրոներ ու ծախսելու է ահաբեկիչներին հավաքագրելու, զինելու, վարժեցնելու և ի գործ ուղարկելու վրա: ՈՒրեմն շարունակվելու են անհոդաբաշխ ու պարիտետային, ագրեսորի ու պաշտպանվողի միջև հավասարություն դնող հայտարարությունները ոչ միայն ԵՄ-ի, ՄԱԿ-ի, ՆԱՏՕ-ի, այլև ԲՈԼՈՐ մակարդակներով, դա է խաղի ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ կանոնը:
Բացառություններ կլինեն, բայց ոչ իրավիճակ փոխող:
Պատերազմի 41-րդ օրը կարող ենք արձանագրել.
1. 40 օր շարունակվող պատերազմի առաջին՝ բլիցկրիգի փուլը Ադրբեջանը, Թուրքիան ու մոջահեդները ձախողեցին, և դա թելադրեց ռազմավարության ու մարտավարության հետագա ընթացքը:
2. Պատերազմի երկրորդ փուլում նրանք ունեցան հաջողություններ՝ գրավելով Դաշտային Արցախի որոշ տարածքներ՝ օդում իշխելով, դրոնային դիվերսիայով: Երկրորդ փուլում միջազգային ասպարեզում ԲՈԼՈՐԻՆ պարզ էր, որ սա ոչ թե Ադրբեջանի պատերազմն է Արցախի դեմ, այլ Թուրքիայի՝ Ռուսաստանի դեմ: Հրադադարների 3 համաձայնագրերը գործեցին մի քանի րոպե, որովհետև Անկարան հրադադարից ոչինչ չէր ստանում Մոսկվայից: Ապացույցը՝ Ռուսաստանը վերսկսեց Իդլիբում օդային հարձակումները Թուրքիայի հովանավորությունն ունեցող ահաբեկիչների ճամբարների վրա: Թուրքիան նույնիսկ իր պարեկային կետերն է փակում ու հեռանում դեէսկալացիոն գոտու որոշ հատվածներից, հընթացս Էրդողանը սպառնում է ռազմական գործողություն սկսել Սիրիայում:
3. Մենք պատերազմի երրորդ՝ դիվերսիոն-պարտիզանական փուլում ենք, որին համարժեք փոխվել է պատերազմի որակը՝ նվազել է կրակի խտությունը և ինտենսիվությունը: Տեղանքի թելադրանքով՝ ռազմական տեխնիկան չի կարող նախկին արդյունավետությամբ գործել: Ադրբեջանաթուրքամոջահեդական բանակը կորցրել է հարվածային ուժը: Անկարան դիլեմայի առաջ է՝ ադրբեջանցիները չեն կարողանում կռվել, մոջահեդները անխնա սպանվում ու փախչում են, մտցնի՞ Արցախ իր բանակը: Հարցի դրական պատասխանը քաղաքական ու ռազմական նոր մակարդակի է բարձրացնելու պատերազմը, և համարժեք արձագանք է ունենալու ոչ միայն Ռուսաստանից, այլև ՆԱՏՕ-ից: Բացասական պատասխանը նշանակելու է, որ հայերը մաշելու են ճակատ նետված ուժերն ու անցնելու են հակագրոհի՝ վաղ թե ուշ վերականգնելով կորուստները: Դա այն հարվածն է, որի քաղաքական ու իմիջային կորուստները կանխելու համար Էրդողանը պիտի գահընկեց անի Ալիևին՝ պարտությունը բարդելով նրա ուսերին, կամ համաշխարհային աղաղակ բարձրացնի, որ հայերը միայնակ չեն կռվում՝ հայերի հետ են քրդերը, ռուսները, իրանցիները, ֆրանսիացիները, ամերիկացիները, ավստրիացիները, Ալեքսանդր Մակեդոնացուց Նապոլեոն Բոնապարտ, ով կա ու չկա: Երրորդ փուլը պատերազմի ելքն է որոշելու, հիմա ամենակարևորը դիմանալ, դիմադրել ու առաջ գնալն է:
Ակնհայտ է, որ այս փուլում, ինչպես բոլոր փուլերում, ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՕՐԱԿԱՐԳ թելադրողը եղել ու մնում է ՀԱՅ ԶԻՆՎՈՐԸ, նրա դիմադրունակությունն է հնարավորություն տալիս բանակցել, Արցախի ճանաչում պահանջել ու շարունակել ՀԱՄԱՏԵՂ գործել: Այս պատերազմում Զոհրաբ Մնացականյանը նույնքան Դավիթ Տոնոյանի զինվորն է, որքան Դավիթ Տոնոյանը՝ Զոհրաբ Մնացականյանի դիվանագետը:
Ո՞րն է հիմա մեր գլխավոր դիվանագիտական խնդիրը. ապացուցել միջազգային կառույցներին, Արևմուտքին ու Արևելքին, որ Թուրքիան ԻՐԵՆՑ թշնամին է իր էքսպանսիոնիզմով: Բացի այն, որ Էրդողանի հոբբին կոնֆլիկտներ ու պատերազմներ հրահրելն է, նա ՊԵՏԱԿԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ մակարդակի է բարձրացրել ահաբեկչություն հովանավորելն ու արտահանելը: Ֆրանսիայի ու Ավստրիայի ահաբեկչությունները, Կանադայում հրդեհված քրիստոնեական եկեղեցիները պատասխանն են այդ երկրներում արմատական իսլամիզմի դեմ պայքարի, Թուրքիային զենքի ու զենքի բաղադրիչների վաճառքի էմբարգոյի: Էրդողանն ուզում է ահաբեկել մյուս երկրներին, որ չհետևեն Ֆրանսիայի, Ավստրիայի, Կանադայի օրինակին ու շարունակեն հնազանդ ֆինանսավորել ահաբեկչությունը՝ Թուրքիային հատկացված դրամաշնորհների, ֆինանսական աջակցության և քաղաքական անհոդաբաշխ-անհասցե հայտարարությունների տեսքով: Փաստացի՝ պատերազմն Արցախում այսօր Արևմուտքի ու Արևելքի առաջ մեծադիր հայելի է, որտեղ արտացոլվում է մեր այսօրը, իրենց վաղվա օրը: Թուրքիայի ուղարկած վարձկանները Սիրիայից են, բայց վարձկանը հայրենիք չունի, ոչ էլ ջիհադի է մասնակցում, ոչ էլ հավատարիմ է տիրոջը. ով վճարում է, նրա համար էլ կռվում է: Վարձկանը շահիդ չէ. շահիդի գրպանում դոլարներ կամ լիրաներ չեն լինում, շահիդը գաղափարի մարտիկ է: Ո՞րն է Արցախում կռվող վարձկանների գաղափարը: Սոված են ու տուն չունե՞ն: Դա չի նշանակում, որ պիտի 1000-2000 դոլարով գնան մարդ սպանելու ու ամեն կտրված գլխի համար լրացուցիչ 100 դոլար ստանալու: Վարձկաններին հավաքագրելը, զինելը, զորավարժելը, սահմանների անօրինական հատում կազմակերպելը միջազգային կոնվենցիաներով արգելված են, հանցանք, որի դիմաց սահմանված են պատժամիջոցներ ՄԱԿ-ի կոնվենցիաներով: Հենց այդ պատճառով ՄԱԿ-ը նայում ու «չի տեսնում» վարձկաններին, որ կռվում են Ադրբեջանի կողմից: Չի տեսնում, որ Արցախի դեմ միջազգային կոնվենցիաներով արգելված կասետային ու ֆոսֆորային ռումբեր են կիրառվում, որ ոչ միայն գենոցիդ, այլև էկոցիդ է: Տեսավ՝ պիտի պատժի: Նայում, տեսնում, օրը մի քանի հայտարարություն են անում Իրանն ու Ռուսաստանը: Իրանի դեպքում հայտարարել ու ոչինչ չանելը մասամբ հասկանալի է՝ կա Ատրպատական, որի անկախացումից վախենում է Թեհրանը: Ի՞նչ է անում Ռուսաստանը: Նույնը՝ ԱԳՆ-ն ու անձամբ ԱԳ նախարարը իրենց «խոր մտահոգությունն» են հայտնում, որ Ադրբեջանի կազմում ներգրավված են վարձկաններ:
Իրավիճակը կփոխվի, երբ ՌԴ Պնախարարը հայտարարի, որ Ռուսաստանը պայքարում է ահաբեկչության դեմ և ոչ ՀՀ, ոչ Արցախի տարածք մտնելով՝ հարվածի մոջահեդներին: Ռուսական օդատիեզերական ուժերի համար դա լուծելի խնդիր է: Հինգերորդ սերնդի պատերազմում կռվում են հինգերորդ սերնդի քաղաքական որոշումներով՝ եթե Թուրքիան իր տարածքից է կառավարում Արցախի դեմ անօդաչուների և Ադրբեջանում գտնվող իր կործանիչների գրոհները, Ռուսաստանը կարող է նույնն անել իր տարածքից: Իրավիճակ կփոխվի, երբ ՌԴ ԱԳ նախարարը սկսի Ռուսաստանի համար տարբերել Հայաստանն ու Արցախը Ադրբեջանից, երբ կրակի դադարեցման ու հրադադարի իր հայտարարությունները ԵՐԿՈՒՍԻՆ հավասար չուղղի, երբ դադարեցնի աշխարհին պատմել, որ «Մոսկվան փոխգործակցում է Անկարայի հետ պատերազմը դադարեցնելու համար»՝ հասկացնելով՝ մոտ չգաք, մենք մեր հարցերը իրար հետ կլուծենք: Չեն լուծելու՝ չեն կարողանում: Անկարային պետք է միջանցք դեպի Թուրան կամ Միջերկրականի ելք: Ռուսաստանը ուզում է նստած մնալ երեք աթոռների վրա, դա արդեն նստարան է: Պատմության համար՝ մեղադրյալների նստարան: Պատահական չէ, որ կրեմլամերձ փորձագետներն են արդեն ասում՝ Ռուսաստանը պարտավոր է պաշտպանել Հայաստանը և Արցախը, հակառակ դեպքում մոտ ապագայում Ռուսաստանից գրեթե ոչինչ չի մնա: Հակառակ դեպքում իրականություն կդառնա «Թուրանական բանակը», կվերանա ՀԱՊԿ-ը: Համենայն դեպս, ոչ թե Շոյգուն, Աքարն է միջինասիական հանրապետություններով պտտվում ու հավատարմության երդումներ պոկում, և ստեղծվել է հատուկ խումբ, որ մասնագիտանում է հյուսիսային ուղղությամբ մարտական գործողությունների տակտիկական հնարքների մշակման մեջ: Գլխավոր նպատակը գաղտնի գործողությունների իրականացումն է ՌԴ սահմանների հարևանությամբ՝ ահաբեկչական գործողությունների և բնապահպանական աղետների կազմակերպում: ՈՒ Մոսկվան գիտի: Բայց մենք դեռ մենակ ենք կռվում ահաբեկչության դեմ ու մենակ ենք ՀԱՂԹՈՒՄ:
…ՈՒ ոնց է երևում Շառլ Ազնավուրի տեղը:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ. Գ. Եվ, այնուամենայնիվ, ի՞նչ կաներ Վազգեն Սարգսյանը այս պայմաններում.
1. Կփակեր օդը, որտեղից ու ոնց էլ լիներ՝ կբերեր անհրաժեշտ զինատեսակներ՝ հակառակ ՀԱՊԿ-ի ու Կրեմլի արգելքների, հանուն հաղթանակի: Գնին չէր նայի՝ հաղթանակի ԱՐԺԵՔԸ գին չունի:
2. Վազգենի ներկայությամբ ոչ մի պաշտոնյա չէր հանդգնի պարգևավճարի մասին ծպտալ, ուր մնաց ստանար ու 2021-ի պետբյուջեում ծրագրեր: Եղած ու ՉԵՂԱԾ ֆինանսները կուղղվեին հաղթանակին ու ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆԸ, ոչ մի «բնապահպան» ռիսկ չէր անի արդյունաբերություն փակել, գիտության և կրթության զարգացմանը բյուջեի ոչ թե 2, 20 տոկոսը կհատկացներ, որ այսօր ոչ թե գնեինք, այլ արտադրեինք: Ոչ թե սովորեինք, այլ սովորեցնեինք:
3. Ոգին այլ կլիներ, ու այն, որ այս պատերազմը լինելու է 5-րդ սերնդի, ոչ թե որսորդական հրացանների ու 80-ականների զենքերի՝ իմանալով կպատրաստվեինք կատարելապես, որովհետև Հայաստանը նախ և առաջ կլիներ ԻՆՔՆԻՇԽԱՆ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ ու ինքը կորոշեր՝ ե՞րբ ու ու՞մ հետ ո՞ր հարցով համագործակցել, ի՞նչ զենք արտադրել, ի՞նչ ու ումի՞ց գնել ու չգնել: ԻՆՉՊԵՍ ներդրումներ բերել, դիվերսիֆիկացնել տնտեսությունը, աշխատատեղեր ստեղծել և տուն վերադարձնել հայերին՝ ԿԱՌՈՒՑԵԼՈՒ ՈՒ ՊԱՇՏՊԱՆԵԼՈՒ: Քիչ մնաց՝ ՀԱՂԹԵԼՈՒ ԵՆՔ: Թե covid 19-ին, թե «covid 19» Էրդողանին, թե պատերազմին: ՈՒ սա լինելու է մեր ՎԵՐՋԻՆ ՊԱՏԵՐԱԶՄԸ՝ հանուն խաղաղության ու ԻՆՔՆԻՇԽԱՆՈՒԹՅԱՆ: Ողջ լերուք: