«ՌՈՒՍԱՍՏԱՆԻ ՁԵՌՔՈՒՄ Է ԼԵՌՆԱՅԻՆ ՂԱՐԱԲԱՂԻ ԲԱՆԱԼԻՆ»

Հունվարի 21-ին «Իրավունք de facto» ակումբի հյուրն էր ՀՀ երրորդ արտգործնախարար ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԱՐԶՈՒՄԱՆՅԱՆԸ: Զրույցի թեման հայ-թուրքական հարաբերություններ էր, սակայն լրագրողների հարցերում ներքաղաքական ու արտաքին քաղաքական կյանքի նաև այլ խնդիրներ էին:
-Նիկոլ Փաշինյանը 7 տարվա ազատազրկման դատապարտվեց, թեպետ մեղադրող կողմը 6 տարի էր պահանջել։ Ձեր կարծիքով` ինչո՞ւ նրա դեպքում անընդունելի համարվեցին համաներման նախադեպերը:
-Այս ողջ գործընթացն աննախադեպ է իր էությամբ` վհուկների որսը, փետրվարի 19-ի ընտրություններից անմիջապես հետո սկսված քաղաքական հետապնդումները։ Անկախ մարտի 1-ի իրադարձություններից, փետրվարի 24-ին սկսվել էին քրեական առաջին գործերը... Քաղաքական նկատառումներով իշխանությունները հանձնարարել էին ընտրությունները կեղծելուց հետո բողոքի դեպքում ձերբակալել և քրեական հետապնդման ենթարկել քաղաքական գործիչներին: Մարտի 1-ին իրականացվածը սպանդ էր, որի իրական մեղավորները չհայտնաբերվեցին, սակայն ձերբակալվեցին հարյուրավոր մարդիկ, ստեղծվեց խառնաշփոթ, հազարավորները տնտեսական տեռորի ենթարկվեցին։ Այս գործընթացում բացարձակապես բացակայում է արդարադատությունը։ Երբ չկա անկախ դատարան, ի՞նչ իմաստ ունի նախադեպերից խոսելը: Դատավոր Մնացական Մարտիրոսյանին հանձնարարություն տվողներին ուղղեք այդ հարցը, իսկ որ հանձնարարություն տրվել է ամենաբարձր մակարդակով, ակնհայտ է: Բոլոր նախկին քաղբանտարկյալների փորձը ցույց է տալիս, որ իշխանություններն ամեն ինչ անում են թեկուզ մեկ օր ավելի նրանց բանտում պահելու համար:
-Ինչո՞վ եք բացատրում, որ ժողովուրդը չարձագանքեց կոնգրեսի դիրքորոշմանը` թիվ 10 ընտրատարածքում կատարված խախտումների առնչությամբ: Ինչո՞վ է բացատրվում կոնգրեսի պասիվ մարտավարությունը:
-Կենտրոնի 5200 քաղաքացիներ իրենց ձայնը տվել են Նիկոլ Փաշինյանին: Սա շատ լավ ցուցանիշ է, տոներից անմիջապես հետո նորմալ մասնակցություն է ընտրություններին: Այլ հարց է, որ, ինչպես միշտ, իշխանությունը կեղծեց ընտրությունների արդյունքները: Կոնգրեսը երբևէ այս ընտրությունների հետ կապված հայտարարություն չի արել, որ փողոց է դուրս գալու, բողոքարկելու է: Ընտրությանը ՀԱԿ-ի ներկայացուցչի մասնակցությունը Կենտրոնի հասարակությանը մոբիլիզացնելու, ևս մեկ անգամ իշխանությունների վարքագիծը ակնհայտ դարձնելու հնարավորություն էր: Նախկին խորհրդային հանրապետություններում երբևէ եղե՞լ է, որ մեկ մանդատանոց ընտրությունների հետևանքով հասարակական ընդվզումի ալիք բարձրանա: Դա անհնար է, համապետական ընտրություններից հետո կարող է հասարակական ալիք բարձրանալ, որովհետև վերաբերում է ողջ հասարակությանը: Լոկալ ընտրությունը չի կարող ընդվզման ալիք բարձրացնել: Նման նպատակ կոնգրեսը չի էլ ունեցել:
-Տարին սկսվեց իրադարձություններով` մասնավորապես Լավրովի այցը Հայաստան, Էրդողանի այցը Մոսկվա... Վերջին զարգացումներից ի՞նչ եք սպասում:
-Հայ-թուրքական հարաբերությունների բարելավումը սերտորեն կապված ու պայմանավորված է Լեռնային Ղարաբաղի հարցի կարգավորմամբ: Հարաբերությունների երկու սուբյեկտներից մեկը անընդմեջ` ստորագրման պահից ամիսներ շարունակ, օրը մի քանի անգամ ամենաբարձր մակարդակով հայտարարում է, որ այս երկու գործընթացները միմյանց հետ կապված են: Սրանք վերջին զարգացումներ չեն. տարեմուտից առաջ Էրդողանն այցելեց Վաշինգտոն, տարեսկզբին` Մոսկվա, Թուրքիան և Ռուսաստանն ունեն միմյանց ազգային շահերից բխող օրակարգային լուրջ հարցեր և համընկնող տնտեսական շահեր: Ռուս-թուրքական հարաբերությունների խորացման ծիրին մեջ, ինչպես կասեր դաշնակցությունը, պետք է դիտարկենք հայ-թուրքական հարաբերությունները, ֆուտբոլային դիվանագիտություն կոչվածը նույնպես սկսվել է Մոսկվայից: Որևէ փոփոխություն չի եղել: Ի վերջո, միայն Պուտինն ու Լավրովը չեն, որ շեշտել են երկու գործընթացների` միմյանցից անկախ լինելը, մինչ այդ էլ տարբեր մակարդակներով ասվել է այդ մասին: Կարծում եմ` դժվար ու հասարակության համար անընդունելի գործընթացներում հայտնված Հայաստանի իշխանություններին աջակցելու ձև է սա: Մերթ ընդ մերթ հնչող հայտարարություններն ապացուցում են, որ գործընթացները շաղկապված են. ինչո՞ւ որևէ մեկը չի ասում, որ հայ-թուրքական բանաձևերը կապ չունեն ռուս-բուլղարական հարաբերությունների հետ, որովհետև կապ չունեն: Թուրքիայի Մեջլիսը հայ-թուրքական արձանագրությունները կվավերացնի միայն և միայն Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորման հարցում Թուրքիայի տեսակետից հաջողություն արձանագրելուց հետո:
-Այսօր հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորումը փակուղի՞ է մտել` հաշվի առնելով, որ Հայաստանը և Թուրքիան միմյանց մեղադրում են նախապայմաններ առաջադրելու և գործընթացը ձգձգելու մեջ:
-Գործընթացի տրամաբանության ու զարգացումների մեջ որևէ փոփոխություն վերջին շաբաթներին տեղի չի ունեցել: Ցյուրիխում դեռ արձանագրությունների թանաքը չէր չորացել, Դավուդօղլուն հայտարարեց, որ այս երկու գործընթացները փոխկապակցված են, նույնը կրկնեց Էրդողանը Անկարայից: Որևէ հերքում չի եղել իմ պնդումներին, որ հայկական կողմն ի սկզբանե պատրաստ է եղել Լեռնային Ղարաբաղի հարցում զիջումների գնալու հաշվին հայ-թուրքական հարաբերությունները բարելավել: Բանավոր համաձայնության առկայությամբ է սկսվել գործընթացը: Թուրքիան հրաշալի նվեր ստացավ` ՀՀ Սահմանադրական դատարանի որոշումը, որի պրեամբուլան դարձնելով պատրվակ` որոշեց ժամանակ ձգել: Իրականում Թուրքիան պատրաստ չէ դրան և ասել էլ էր, որ չի վավերացնելու արձանագրությունները: Զարմանալին վավերացնելը կլիներ` չվավերացնելու մասին ամիսներ շարունակ հայտարարելուց հետո: Վաղը մեկ այլ պատրվակ ի հայտ կգա: Այնուամենայնիվ, շարունակվելու է ճնշումը Հայաստանի ոչ լեգիտիմ ու թույլ իշխանությունների վրա, որպեսզի Լեռնային Ղարաբաղի հարցի կարգավորման զիջումների գնով առաջխաղացում արձանագրվի հայ-թուրքական հարաբերություններում: ՍԴ-ի որոշումը, որպես վճիռ, բաղկացած է մեկ նախադասությունից` ՍԴ-ն սահմանադրությանը համապատասխան կամ անհամապատասխան է ճանաչում։ Հայ-թուրքական արձանագրությունները ՍԴ-ն համարեց սահմանադրությանը համապատասխան, դրան կից կարող էր հրապարակվել Ֆրանց Վերֆելի «Մուսա լեռան 40 օրը» վեպը` որպես որոշման անխախտելի մաս: ՍԴ-ի պրեամբուլան ցանկությունների արտահայտություն է, այդ փորձը ունեին. 2003-ի ընտրություններից հետո ՍԴ-ն առաջարկեց մեկ տարի անց վստահության հանրաքվե անցկացնել` մինչ այդ ընտրությունները համարելով միջազգային չափանիշներին համապատասխան: ՀՀ ՍԴ-ն ցանկություններ հայտնելու հարուստ փորձ ունի, բայց կարևորը, կրկնում եմ, ոչ թե պրեամբուլյար մասն է, այլ վճիռը:
-Այդ դեպքում` ինչո՞ւ է Թուրքիան նման հայտարարություններ անում:
-Թե ինչ անհեթեթ հայտարարություններ է անում Թուրքիան, թուրք ժողովրդի պրոբլեմն է: Իմ պրոբլեմը Հայաստանի իրավիճակն է:
-Եռակողմ նոր հանդիպում է նախապատրաստվում Լեռնային Ղարաբաղի բանակցային գործընթացում, վստա՞հ եք, որ գործող իշխանությունները պատրաստ են զիջումների գնալու: Ձեր կարծիքով` հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման հարցում որքանո՞վ է վերջնական Ռուսաստանի դիրքորոշումը:
-Այս իշխանությունը պատրաստ է ցանկացած զիջումների` իր աթոռը պահելու համար, ցանկացած ուրացման` լինի ցեղասպանությունը անցյալում, թե այլ բան ներկայում: Խուսանավելու հնարավորություններ իշխանությունն ունի: Ռուսաստանի ձեռքում է Լեռնային Ղարաբաղի բանալին, Ռուսաստանն է որոշողը, և Հայաստանը, լինելով վասալային պետություն Ռուսաստանի համար, անում է «մեծ եղբոր» թելադրածը: Մաքոքային դիվանագիտությունը, վերջին օրերի հանդիպումները դա են վկայում: Ռուսաստանն իր համար շատ կարևոր ռազմավարական խնդիրներ է լուծում տարածաշրջանում մեծ նշանակություն ու կարևորություն ունեցող մեկ այլ պետության հետ. Ռուսաստանը ապագա 50 տարիների համար Թուրքիայի հետ ծրագրեր է մշակում: Կկարողանա՞ իրականացնել իր նպատակները` ռուս-թուրքական հարաբերությունների, բանակցությունների արդյունքում կերևա: Հայաստանի ճակատագիրն այս հարաբերությունների զարգացման համատեքստում ընդամենը մանրադրամ է: Եվ Ռուսաստանն այդ մանրադրամը օգտագործում է: Մի՛ մոռացեք, որ ՌԴ-ն բավականին լավ հարաբերություններ ունի Ադրբեջանի հետ, մտադիր է խորացնել այդ հարաբերություններն ու այլընտրանքային առաջարկներ է անում այդ ուղղությամբ: Ամենավտանգավորն այն է, որ Հայաստանի անկախ Հանրապետությունը եվրոպական պետությունների ու կառույցների համար դառնում է սակարկության առարկա, երբ Հայոց ցեղասպանության ճանաչումն օգտագործվում է որպես Թուրքիայի վրա ճնշման միջոց, Ռուսաստանն էլ Լեռնային Ղարաբաղի հարցն օգտագործում է այլ պետությունների հետ իր հարաբերություններում:
-Նալբանդյան-Դավուդօղլուի հեռախոսազրույցը նոր զարգացումների կհանգեցնի՞:
-Արտգործնախարարների հեռախոսազրույցը երկու աքաղաղի խոսակցության նման է. յուրաքանչյուրն ասում է` ես նրան տեղը դրեցի։ Սա աբսուրդ է` ներքին օգտագործման համար:
-Լեռնային Ղարաբաղի հայերը կարո՞ղ են խանգարել հայ-թուրքական հարաբերությունների զարգացմանը:
-Հայ-թուրքական հարաբերությունների զարգացմանը կարող է խոչընդոտել ՀՀ յուրաքանչյուր քաղաքացի, ԼՂՀ յուրաքանչյուր քաղաքացի, յուրաքանչյուր հայ քաղաքացի սփյուռքում, որոնք դժգոհություններ ու մտավախություններ ունեն արձանագրություններում տեղ գտած ոչ հայանպաստ ձևակերպումների վերաբերյալ: Մեր եղբայրներն ու քույրերը Լեռնային Ղարաբաղում ունեն բոլոր իրավունքները` կասկածամտությամբ վերաբերվելու և դեմ հանդես գալու սկսված գործընթացին։
-Թուրքիայի վրա ճնշում գործադրելու համար ԱՄՆ-ը կճանաչի՞ Հայոց ցեղասպանությունը:
-ԱՄՆ-ի ազգային շահից չի բխում Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը, քանի որ դա ԱՄՆ-Թուրքիա հարաբերությունների վատթարացման պատճառ է, որում ոչ մի վարչակարգ, նաև Օբամայինը, շահագրգռված չէ: Որոշ մեկնաբաններ, քաղաքական գործիչներ հայտարարում են, թե Թուրքիային ժամկետ է տրված մինչև ապրիլի 24-ը, հայկական լոբբիստական խմբերը մեծ հույսեր են կապում եղեռնի հերթական` 95-րդ տարելիցի հետ։ Դա կախված կլինի այդ պահին ԱՄՆ-ի հետապնդած ազգային շահից: Նորմալ երկրների ղեկավարներն առաջնորդվում են, առաջին հերթին, ազգային-պետական շահերով: Ահա այդ շահի թելադրանքով էլ նախագահը կորոշի` ուղերձում օգտագործե՞լ ցեղասպանություն բառը, թե՞ դիմել մեղմասացության: Հակված եմ երկրորդ տարբերակին:
-Այս տարի ԼՂՀ-ի վերաբերյալ որևէ փաստաթուղթ կստորագրվի՞:
-Արդեն իսկ հայտնի են այն սկզբունքները, որոնց հիման վրա վերջնական փաստաթուղթ պետք է ձևակերպվի։ Պետք է ամեն ինչ անել, որ այդ սկզբունքների վրա հիմնված փաստաթուղթ չստորագրվի, քանի որ այն հակասում է ՀՀ և ԼՂՀ ազգային շահերին: Այսօր Հայաստանը պատրաստ է ստորագրելու այդ փաստաթուղթը. պատրաստակամություն են ցույց տալիս նաև շահագրգիռ կողմերը` եռանախագահող երկրները, մասնավորապես` ՌԴ-Ն:
-Ճի՞շտ է, որ ՀԱԿ-ը բաժանված է երկու մասի. մի մասն ուզում է սահմանադրական ճանապարհով գնալ, մյուս մասը` հեղափոխական:
-Կոնգրեսի հարստությունը բազմակուսակցական կառուցվածքն է։ Կոնգրեսի անդամ կուսակցությունները ներկայացնում են հասարակության շատ լայն սպեկտր` ծայրահեղ ազգայնականությունից մինչև ծայրահեղ ազատականություն: Կոնգրեսն ապագայում իշխանության ձգտող կառույց չէ, որ գալու և փոխելու է իշխանությունը։ Կոնգրեսից և՛ ապագա իշխանությունն է ծնվելու, և՛ ապագա ընդդիմությունը: Այդ բազմազանության մեջ է ծնվում ռացիոնալ մոտեցումը:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Մեկնաբանություններ