Հանդիպում Ռիժկովի հետ

Նիկոլայ Ռիժկովը Սւվետական Միության Մինիստրների Սովետի Նախագահն էր, Գորբաչովից հետո երկրի երկրորդ մարդը: Սպիտակի երկրաշարժից հետո նրա անունը չէր իջնում հայերի շուրթերից: Հայաստանի մեկ երրորդն ավերվել էր, մեկ միլիոն մարդ մնացել էր անտուն: Բոլորի հույսը Ռիժկովն էր:

Ես այդ ժամանակ Սպիտակի քաղաքապետարանի ծրագրերի բաժնի վարիչն էի:

Մի օր անսպասելի հայտնեցին, որ Ռիժկովը գալու է Սպիտակ: Հանդիպումը տեղի էր ունենալու քաղաքից դուրս հայ-ռուսական բարեկամություն հուշարձանի ռեստորանում: Այն վայրում, որտեղ1804 թվականին ռուս զինվորները և հայ կամավորները արյուն էին թափել հայոց հողի համար :

Հանդիպմանը մասնակցում էին 10-15 հոգի:

Ցուրտ ձմեռ էր: Ռեստորանը չէր գործում: Լույս չկար, ջեռուցում չկար: Նաստած էինք սառը, անլույս սրահում, մոմերի լույսի տակ: Երևանից եկել էին տարբեր երկրների դեսպաններ, որ հանդիպեն Ռիժկովի հետ: Իմ կողքին նստած էր Հյուսիսային Կորեայի դեսպանը:

Երկու ժամ ռեստորան կոչվող սառցարանում սառչելուց հետո, երբ Ռիժկովին հանդիպելու հույսը մարել էր, հանկարծ դուռը բացվեց և Ռիժկովը հայտնվեց:

Նա մի պահ կանգնեց դռան շեմքին, մտածելով թե սեղանի որ մասում նստի: Սեղանի գլխին նստածների շարքում շարժւոմ նկատվեց: Ամեն մեկն իր հերթին տեղ էր բացում Ռիժկովի համար:

Ռիժկովը չմոտեցավ մեծավորներին, ոչ էլ մեծավորներից որևէ մեկը հանդգնեց մոտենալ Ռիժկովին:

Ռիժկովը մի հայացք ձգեց սեղանի գլխին, հետո մոտեցավ մեզ, ձեռքով բարևեց ինձ և դեսպանին և նստեց մեր կողքին: Սեղանի մի կողմում մենք էինք, մյուս կողմում՝ Ռիժկովը:

Սպիտակի քացաքապետ Սուրեն Ավետիսյանը բաժակը ձեռքին ողջունեց Ռիժկովին: Հետո հերթով բոլորը խմեցին նրա կենացը: Բոլորն ասում էին. «Ձեր կենացը, ընկեր Ռիժկով», ու խմում էին:

Մի քանի պաշտոնյաներ էլ ողջույնի խոսքեր ասացին, շնորհակալություն հայտնելով Հայաստանին օգնելու համար:

Ռիժկովն օղու բաժակը լցրեց, չրխկացրեց իմ ու դեսպանի հետ ու ասաց.

-Լույսը չբացված ոտքի վրա եմ, բերանս մի պատառ հաց չեմ դրել:

Երբ կենացներն ավարտվեցին, Ռիժկովը ոտքի կանգնեց: Մենք նրանից սպասւոմ էինք, որ լսենք ավերված Հայաստանը վերաշինելու, գործարանները վերականգնելու, օգնություն բերելու և էլի ուրիշ բաների մասին, որ Հայաստանը նորից ոտքի կանգներ: Սակայն մեզ բոլորիս անակնկալ էր սպասում: Ռիժկովը կանգնած էր իր հսկա հասակով և նրա աչքերից կրակ էր թափվում:

-Դավաճանները, սրիկաներն ու ծախվածները երկիրը տանում են կուծանման,-որոտաձայն սկսեց նա իր խոսքը:-Նրանք ուզում են աշխարհի երերսից ջնջել մեր երկիրը: Դավաճաններ, մորթապաշտներ, մեր երկիրը կործանողներ, պետք է ձեզ բոլորիդ գնդակահարել, ջնջել ձեր հետքը երկրի երեսից: Մենք նստած ենք այս սուրբ վայրում, որտեղ հայերն ու ռուսները արյուն են թափել հայոց հողի համար: Դավաճաններ, դավաճաններ, դավաճաններ…

Ռիժկովը լռեց: Նա կարծես կատաղությունից խեղդվում էր խմեց իր բաժակը, սեղմեց իմ ու ու դեսպանի ձեռքը, շրջվեց ու առանց մնաս բարով ասելու, աչքերն արյունով լցված դուրս եկավ, հրամայելով որ իրեն ոչ ոք չուղեկցի:

Սրահում մեռելային լռություն տիրեց: Նստած էին Սպիտակի շրջանի ոստիկանապետը, ԿԳԲ-ի պետը, դատավորն ու դատախազը: Պարզից էլ պարզ էր, որ Ռիժկովը դատապարտում էր Գորբաչովին, որը երկիրը, ի վերջո, կործանման հասցրեց:

Եթե Ռիժկովի խոսքերը հասնեին Կրեմլին, Ռիժկովը հազիվ, թե մնար իր պաշտոնին: Բայց նա Սպիտակում էր, այն քաղաքում, որտեղ ամեն երեք մարդուց մեկը զոհվել էր. հայրեր ու մայրեր, որդիներ և թոռներ, տղաներ ու աղջիկներ...չկար մեկը, որ զոհեր չունենար: Նրանք չէին մատնի:

Իսկ Հայաստանում արդեն մի նոր շարժում էր գլուխ բարձրացնում`

«Մեր տունը մեր ձեռքով պետք է կառուցենք»:

Նրանք մահվան սպառնալիք տալով Հայաստանից վտարեցին ռուս շինարարներին և Հայաստանը մնաց կիսավեր:

Ռիժկովը մարդ էր՝ սիրտը լցված: Եկավ, սիրտը դատարկեց ու գնաց:

Էդվարդ ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Մեկնաբանություններ