Հինգշաբթի, 9 Մայիս 2024-ի երեկոյեան, Գոքինիոյ Հայ Աւետարանական եկեղեցւոյ մէջ տեղի ունեցաւ գիրքի բացառիկ շնորհահանդէս մը, կազմակերպութեամբ Յունաստանի Աւետարանական համայնքի հովիւ վերապատուելի Վիգէն Չոլաքեանի եւ եկեղեցւոյ հոգաբարձութեան։ Շնորհահանդէսը նուիրուած էր սփիւռքահայ կեանքի հանրածանօթ անձնաւորութիւն դոկտ. Հրայր Ճէպէճեանի «Հայկական ազգագրական պատկերներ՝ տեսիլք, կամք եւ յոյս» գիրքին, որ հրատարակուեցաւ 2023-ին Պէյրութի մէջ, իսկ արդէն շարք մը հայկական գաղութներէն ներս արժանացած է հանրային ներկայացման։
Գիրքի շնորհահանդէսը կատարուեցաւ հեղինակի մասնակցութեամբ, որ յատուկ ժամանած էր Աթէնք ներկայացնելու համար իր աշխատութիւնը։ Գիրքը դոկտ. Ճէպէճեանի՝ վերջին հինգ տարիներուն ընթացքին հայ մամուլին մէջ հրատարակած շահեկան յօդուածներու ամբողջութիւնն է, որ կը բաղկանայ 88 տարբեր գրութիւններէ։ Ծաւալուն հատորը կազմուած է 400 էջերէ, որուն խմբագրութիւնը եւ նիւթերու համադրումը իրագործուած է դոկտ. Արտա Ճէպէճեանին կողմէ։
Գիրքի շնորհահանդէսը տեղի ունեցաւ ներկայութեամբ Վերապատուելի Վիգէն Չոլաքեանի, Հայ Կաթողիկէ ժողովրդապետ գերպ. Յովսէփ ծ.վրդ. Պէզազեանի, Ազգային վարչութեան ատենապետ պ. Թագւոր Յովակիմեանի, Հ.Յ.Դ. Կեդր. կոմիտէի ներկայացուցիչ ընկ. Հռիփսիմէ Յարութիւնեանի, Համազգայինի, «Ազատ Օր»-ի, «Նոր Աշխարհ»-ի եւ «Հայ Կեանք»-ի ներկայացուցիչներուն, հայկական վարժարաններու ուսուցչական կազմերուն եւ գրասէր բազմութեան մը։
Երեկոյին բացումը կատարեց վեր. Չոլաքեան, որ հակիրճ անդրադարձաւ շնորհահանդէսին, ապա լայն տեղեկութիւններ տուաւ դոկտ. Հրայր Ճէպէճեանի կենսագրական գիծերուն, անոր հանգամանքին որպէս Աստուածաշունչի Ծոցի ընկերութեան ընդհ. քարտուղար, ինչպէս նաեւ գրական գործունէութեան մասին։
Գործադրուեցաւ կոկիկ գեղարուեստական յայտագիր մը, որուն ընթացքին ծանօթ երգիչ Ստեփան Թեքիրեան դաշնամուրի վրայ յաջողապէս մեկնաբանեց հայկական ժողովրդային երգեր, որոնք նրբացուցին մթնոլորտը, իսկ տիկ. Մանիշակ Եսայեան-Մինասեան խոր ապրումով արտասանեց Ս. Կապուտիկեանի «Խօսք իմ որդուն» բանաստեղծութիւնը։
Գիրքի ներկայացման առնչութեամբ, բեմ հրաւիրուեցաւ պ. Քերոբ Էքիզեան, որ կատարեց դոկտ. Ճէպէճեանի հրատարակութեան արժեւորումը, ներկայացնելով անոր ոգին ու արտայայտած պատգամները։ Խօսքը կը հրատարակենք առանձին։
Երկրորդ խօսողը եղաւ պ. Զաւէն Գրիգորեան, որ կարգ մը գլուխներու ընտրութիւնը կատարելով, անդրադարձաւ անոնց մէջ տեղ գտած գաղափարներուն եւ մտածումներուն։
Եզրափակիչ խօսքը եղաւ գիրքի հեղինակին կողմէ։ Դոկտ. Ճէպէճեան նախ շնորհակալութիւն յայտնեց Աւետարանական եկեղեցւոյ հովիւին եւ հոգաբարձութեան, որոնք յանձն առին իրագործել շնորհահանդէսը, ապա իր երախտագիտութիւնը յայտնեց խօսողներուն եւ յայտագիրի մենակատարներուն։
Ան անդրադարձ կատարեց գիրքի բովանդակութեան, ապա իր խոհերը ներկայացուց հայութեան ու յատկապէս սփիւռքահայ կեանքին մասին։ Անդրադառնալով հայու արդի տագնապներուն եւ մարտահրաւէրներուն, ան մատնանշեց հայու ինքնութեան որոնումին եւ պահպանումին համար կատարուած պայքարը, նոյնիսկ եթէ սփիւռքահայ տարրին մէջ նահանջած է հայերէն խօսելու կարողութիւնը։ Ան օրինակներ ներկայացուց զանազան երկիրներուն մէջ, իր ճամբորդութիւններուն ընթացքին հանդիպած անծանօթ հայերուն մասին, որոնց մէջ կը նշմարէ հայ մնալու զօրաւոր կամք եւ գիտակցութիւն։ Ան նշեց, թէ հակառակ հայոց պատմութեան մէջ արձանագրուած մռայլ իրադարձութիւններուն, հայը ունի վերապրելու եւ ստեղծագործելու կամք։
Ելոյթի աւարտին դոկտ. Ճէպէճեան իր նորատիպ գիրքի օրինակները մակագրեց եւ տրամադրեց ներկաներուն։ Յաջորդեց մտերմիկ զրոյց հեղինակին եւ ներկաներուն միջեւ։
ՆԵՐԿԱՅ ՄԸ
***
Քերոբ Էքիզեանի խօսքը
Յաճախ կ՚ըսուի, թէ գիրք մը, իր ամբողջութեամբ, արտացոլումն է հեղինակի աշխարհին։ Այս հաստատումը մէջս աւելի խորացաւ երբ ձեռքս առի դոկտ. Հրայր Ճէպէճեանի վերջին հատորը՝ «Հայկական ազգագրական պատկերներ՝ տեսիլք, կամք եւ յոյս» խորագիրով։ Գիրքին տիտղոսը նախապէս ոչինչ կը յայտնէ հեղինակի աշխարհին մասին։ Զայն ձեռքը առնողը պիտի կարծէ, թէ ծաղկաքաղ մըն է մեր ազգագրութեան, սակայն խորագիրի երկրորդ մասը՝ «Տեսիլք, կամք եւ յոյս» իր բաժինով, ընթերցողը արդէն դրական կը նախապաշարէ անոր մէջ արտայայտուած՝ հեղինակին ունեցած ազգային մտահոգութիւններուն, բայց նաեւ ճամբայ հարթելու, լոյսը փնտռելու, հոգեմտաւոր տեսիլքը շօշափելի իրականութեան մը վերածելու անկոտրում կամքին համար։
Դոկտ. Հրայր Ճէպէճեանի ներաշխարհը լի է մտածումներով, մտահոգութիւններով, գաղափարներով եւ տագնապներով, որոնք, ուշադրութիւն՝ մղձաւանջի չեն վերածեր իր հոգեկան աշխարհը, այլ ինք՝ հմուտ նաւավարի մը նման, գիտէ թուղթին յանձնել դէպի ապահով նաւահանգիստ նաւավարելու ճկունութիւն մը, հայու տագնապն ու փոթորկոտ երթը վերածելով յոյսի ճանապարհի։
Ան որ կը ճանչնայ դոկտ. Հրայրը գիտէ, թէ հեղինակը յոյսի եւ մնայուն լաւատեսութեան տէր անձ մըն է։ Հոս չէ, որ իր մարդկային բարեմասնութիւնները շռայլօրէն ծաւալելու փորձ կ՚ուզեմ ընել։ Սակայն, չեմ կրնար անտեսել իր հոգիի անբիծութիւնն ու միտքի պայծառութիւնը, որոնք դրոշմուած են իր բոլոր գրութիւններուն մէջ։
Հրայր Ճէպէճեան դէպի մարդը բացուող, մարդը սիրող, մարդուն արժէքը գնահատող անձնաւորութիւն մըն է։ Արդէն, այս բացառիկ յատկանիշները հարազատօրէն տեղ գտած են իր կենցաղին մէջ։ Սկսած իր գլխաւոր հանգամանքէն՝ Արաբական Ծոցի Աստուածաշունչի ընկերութեան քարտուղարութեան պաշտօնէն, մինչեւ իր անվերջ ճամբորդութիւնները հայագաղութներուն կամ այլ երկիրներուն մէջ՝ մարդը փնտռելու, անոր զգացումներուն հաղորդ դառնալու ճիգին մէջ, հայելիի մը նման կ՚երեւի աստուածաշնչական ոգին՝ մարդու փրկութեան ու անոր ինքնահաստատման համար Աստուծոյ պատկերին հասնելու ջանքը։
Իսկ մեզի՝ հայերուս համար, Ճէպէճեանի գիրքերը աւելի արժէք ու զանոնք կարդալու նշանակութիւն կը ստանան, որովհետեւ կը խօսին ՀԱՅ ՄԱՐԴՈՒ տագնապին մասին. իր ազգային, հոգեւոր, ընկերային, մշակութային ինքնութեան մասին։ Թղթատեցէք գիրքի բովանդակութեան ցանկը եւ ստուգեցէք թէ քանի անգամ պիտի կարդաք «հայ, հայեր, հայրենի, հայկական, Հայաստան, Արցախ, Սփիւռք» բառերը։ Հայ մարդը կը կազմէ առանցքը հեղինակի սեւեռումին, իսկ մտածումներուն ու ապրումներուն յորդառատ հոսանքը իր զուլալ ջուրերուն խորերէն մակերեսին կը բերէ հայու ազգային վերազարթնումի եւ վերակենսաւորման յոյսը։
Ուշադրութեամբ ծռելով գիրքի 400 էջերուն վրայ, հոն կը տեսնենք հինգ տարուան ընթացքին գրուած մօտ 90 յօդուած, որոնք նախապէս լոյս տեսած են մեր մամուլին մէջ, սեփականութիւնը դառնալով աւելի ընդհանրական գրասէր բազմութեան մը, ապա այս ամբողջ տարիներու գրիչի արգասիքը իր արժանի տեղը կը գտնէ «ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱԶԳԱԳՐԱԿԱՆ ՊԱՏԿԵՐՆԵՐ՝ ՏԵՍԻԼՔ, ԿԱՄՔ ԵՒ ՅՈՅՍ» հատորին մէջ։ Այս աշխատութիւնը առաջին հոգեզաւակը չէ սիրելի հեղինակին, այլ իր երրորդ գիրքն է, որ կու գայ ամբողջութիւն մը կազմելու նախորդ երկու գիրքերուն հետ, որպէս բեմ հայու ինքնութեան որոնումին։
Ճէպէճեան ճարտար խօսող մըն է, այնպէս ինչպէս ճարտարօրէն կը հոսի իր գրիչը։ Իր գիրքերը զարդարող յօդուածները յստակ ու մաքուր հայերէնով, մատչելի ոճով, ո՛չ սակայն աժան դառնալու միտումով, կը հրամցնեն խորիմաստ մտածումներու, ազգային տագնապումներու, համահայկական մտահոգութիւններու, այլեւ անոնց լուծում տալու ու ճամբայ բանալու օրինակներ։
Հոն է հայը իր արդի տագնապներով ու արժանիքներով, ի Հայաստան եւ ի սփիւռս աշխարհի։ Հայրենիքին առջեւ ցցուող վտանգներ, այլասերում, ազգային դիմագիծի գունաթափում, ազգային դաստիարակութեան անհրաժեշտութիւն, մշակութային ծաղկում, պատմութեան գիտակցութիւն, հայու հոգեւոր վերելքը, իր միտքի ու ձեռքի կարողականութիւնը, ապրելու վճռակամութիւնը, եւ տակաւին որքա՜ն շատ մտածումներ ու խոհեր, որոնք արժանաւորապէս կը սահին Ճէպէճեանի հարուստ էջերուն մէջէն։
Իսկ, իր բոլոր մտածումները կը դառնան եռամիասնութեան մը շուրջ. Հայաստան, Արցախ եւ Սփիւռք։ Հեղինակը չի վարանիր, բառերը չի ծամծմեր, ըսելու՝ թէ որքան խախտած կը թուի ըլլալ միասնութիւնը, յատկապէս արցախեան 44-օրեայ պատերազմէն ետք հայու ուժաթափ ու անյոյս վիճակին պատճառով։
Մասնաւորաբար Սփիւռքի պարագային, ան յայտնապէս կը խօսի անոր վերակազմակերպման անհրաժեշտութեան մասին, որպէս գլխաւոր օրինակ գործածելով Սփիւռքի ահազանգը հնչեցնող Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Արամ Ա.-ի մտածումները եւ հրապարակային ուղեցոյցը։
Եւ ահա, հեղինակի գրիչէն կը հոսի արդար հարցադրումը, որ կը տագնապեցնէ հայու իրերայաջորդ սերունդները. «Սփիւռքը` մնայո՞ւն, թէ՞ անցողակի իրականութիւն», հարց կը դնէ Ճէպէճեան։ Ու կը շարունակէ։
«Ի՛նչ որ ալ ըլլայ պարագան, կայ մէկ կարեւոր առաքելութիւն` հայկական-սփիւռքեան կեանքի վերակազմակերպումը եւ վերաշխուժացումը: Հայուն գոյութիւնը իր ազգային կեանքին շարունակականութիւնը ապահովելուն մէջ է: Իսկ այդ ընելու համար պիտի հաւատանք, որ Սփիւռքը պիտի պահենք եւ պիտի վերակազմակերպենք` քաջ գիտնալով տարբերութիւնները, որոնք առկայ են իւրաքանչիւր գաղութի մէջ: Բայց նոյնքան նաեւ պիտի համոզուինք, որ այս տարբերութիւնները եթէ լաւապէս համադրուին, կրնան վերածուիլ ուժի մը, որ կրնայ ամրապնդել մեր ընդհանրական կեանքերը: Արժէ, որ հայրենիքն ալ տեսնէ, թէ իր ուժը Սփիւռքին ուժեղացումին մէջ է»:
Իսկ ան անմիջապէս կ՚անցնի յստակ ու համապարփակ լուծումի մը առաջարկին. «Քաղաքացիական եւ ազգային դաստիարակութիւնը պիտի կերտէ մեր կեանքերը իր մշակութային, քրիստոնէական եւ պահանջատիրութեան ինքնութիւններով: Այս դաստիարակութիւնը նոյնքան անհրաժեշտ գրաւական է` կերտելու մեր հայրենիքը եւ ապահովելու անոր անվտանգութիւնը: Այս դաստիարակութիւնը հայուն համար համապարփակ գործընթաց է: Հայրենասիրութիւնը, ազգասիրութիւնը, մշակութային աւանդը, քրիստոնէական կեանքի դաստիարակութիւնը եւ անոր իմաստը հայը կը պահեն ու կը զօրացնեն: Սփիւռքեան պայմաններու մէջ պատմութեան փորձը ցոյց տուած է, որ դաստիարակութիւնը եղած է մեր գոյատեւման հիմքը»:
Դոկտ. Հրայր Ճէպէճեանի հեղինակած գիրքերուն մէջ պիտի չգտնէք պոռոտախօսութեան կամ սնապարծութեան նշոյլներ։ Իր խօսքը էապէս ազգաշունչ է, հայրենասիրական է, ոգեւորիչ ու խանդավառող է, սակայն մաքրուած է մեծխօսիկ լոզունգներէ։ Ան կը մնայ հարազատ, հանդարտ, համոզիչ շրջագիծի մը մէջ, որուն մէջէն կը ցայտի հայ հողին անսպառ ուժը, արթուն պահակի նման կանգնած է հայկականը, հայու էութեան, անոր հոգեմտային կազմուածքի ողջ պատմութիւնն ու ապագայի յոյսը։
«ՏԵՍԻԼՔ, ԿԱՄՔ ԵՒ ՅՈՅՍ», այս է պատգամը դոկտորի հեղինակած գիրքին։ Կ՚արժէ կարդալ այս հատորը ու սնանիլ անոր մէջ տեղ գտած հոգեհարազատ արժէքներու շունչով։
Մանաւանդ, պէտք է մաղթել սիրելի Հրայրին՝ երկար կեանք, անսպառ ուժ, անվերջ հոսող իր գրիչէն վայելելու համար նոր գոհարներ, հայու կեանքը իմաստաւորող մարգարիտներ։
Վարձքը կատար, սիրելի դոկտ. Հրայր Ճէպէճեանին։