Ինչպես է Արցախյան պատերազմը փոխել հայ-ռուսական հարաբերությունները

Ռուսական lenta.ru կայքը հոդված է հրապարակել, որում վերլուծել է Ղարաբաղյան վերջին պատերազմի ազդեցությունը հայ-ռուսական հարաբերությունների վրա:

Նշվում է, որ հայ խորհրդարանականներն առաջարկել են երկրում տեղակայել ևս մեկ ռուսական ռազմաբազա՝ այս անգամ Լեռնային Ղարաբաղում պատերազմի արդյունքներով Ադրբեջանի վերահսկողության տակ գտնվող հողերի հետ սահմանին: Հայաստանի քաղաքացիները ավելի ու ավելի քիչ են հավատում, որ իրենց կպաշտպանեն սեփական կառավարությունն ու բանակը: Սակայն ներկայիս դրությամբ Ռուսաստանը ավելի սերտ կապեր ունի հենց Հայաստանի հակառակորդի` Ադրբեջանի հետ: Ընդհակառակը, Երևանի և Մոսկվայի միջև հարաբերությունները չի կարելի ջերմ անվանել : Ինչո՞ւ են ոչ վաղ անցյալի դաշնակիցները ավելի ու ավելի քիչ վստահում միմյանց և կարո՞ղ են հայերը շարունակել հույսը դնել ռուսական օգնության վրա: Հայաստանում պետք է տեղակայվի ևս մեկ ռուսական ռազմաբազա, հայտարարել է «Լուսավոր Հայաստան» ընդդիմադիր խորհրդարանական խմբակցության ղեկավար Էդմոն Մարուքյանը: Նրա խոսքերով, Ղարաբաղյան պատերազմից հետո Հայաստանի անվտանգության համակարգում «ճեղքեր» են հայտնվել, և բազան անհրաժեշտ է Սյունիքի մարզում: Այս շրջանը սահմանակից է զինված հակամարտության արդյունքում Ադրբեջանին փոխանցված տարածքներին, իսկ տեղի բնակիչները վախենում են, որ իրենք կհայտնվեն թշնամու կրակի տակ:

Նիկոլ Փաշինյանը ստիպված էր գալ այդ խորհրդարան, բայց նրան այնտեղ բարյացակամորեն չեն դիմավորել. փակել էին ճանապարհը և պահանջում էին հեռանալ: Մեկ ու կես ամիս շարունակ երկրում շարունակվում են զանգվածային բողոքները վարչապետի հրաժարականի պահանջով, որը նոյեմբերի 9-ին Լեռնային Ղարաբաղում զինադադարի մասին հայտարարություն է ստորագրել, որի հետևանքով հայերը տարածքային կորուստներ են ունեցել: Զինված բախումը փոխել է ոչ միայն Փաշինյանի, այլև հայ-ռուսական հարաբերությունների ճակատագիրը: Ոչ բոլորն են համաձայն ընդդիմադիր Մարուքյանի հետ, որ արժե պաշտպանություն խնդրել Մոսկվայից: Ընդդիմադիր Փաշինյանի իշխանության գալը 2018-ի գարնանը բողոքների ալիքի ֆոնին, ընդհանուր առմամբ, խիստ սառեցրել էր հայ-ռուսական հարաբերությունները: Հարցն այն է, որ նախկին քաղաքական էլիտաները և անձամբ նախկին նախագահ Սերժ Սարգսյանը բավականին լավ անձնական շփումներ են ունեցել Ռուսաստանի ղեկավարության հետ: Ուստի թավշյա հեղափոխության հաղթանակից հետո հարց էր առաջացել Երևանի և Մոսկվայի հետագա համագործակցության մասին, քանի որ ոչ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ Մոսկվայում հեղափոխության նման սցենարներ չեն սիրում:

Սկզբում, կարծես, ամեն ինչ հարթ էր ընթանում: Ռուսաստանը լեգիտիմ էր ճանաչել ՀՀ նոր իշխանություններին, իսկ Փաշինյանը շեշտել էր, որ Երևանի արտաքին քաղաքականության ուղղվածությունը չի փոխվի: Սակայն շուտով խնդիրներ առաջացան երկու երկրների հարաբերություններում: Հայաստանում, 2008 թվականին զանգվածային բողոքի ցույցերը ցրելու գործով ձերբակալվել էին հանրապետության երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը և ՀԱՊԿ գործող գլխավոր քարտուղար Յուրի Խաչատուրովը:Խաչատուրովը զբաղեցնում էր Ռուսաստանի կողմից գլխավորվող միջազգային կառույցի գլխավոր քարտուղարի պաշտոնը: Քոչարյանը տապալված Սարգսյանի նախորդն է և նրա ռեժիմի պաշտպանը, քանի որ 2008-ի բողոքները կապված էին հենց Հայաստանի երրորդ նախագահի ընտրության հետ, այսինքն ՝ նրանք պատկանում են քաղաքական էլիտաների նույն խմբին, որը, իր հերթին, վաղուց արդեն ծանոթ էր ռուսական էլիտային: Բացի այդ, Քոչարյանը բավականին սերտ անձնական հարաբերություններ ունի Վլադիմիր Պուտինի հետ, ինչը խոստովանել է ինքը ՝ ՌԴ ղեկավարը՝ հեռախոսով շնորհավորելով հայ քաղաքական գործչին տոների կապակցությամբ:

Զարմանալի չէ, որ նրանց աղմկոտ ձերբակալությունը կտրուկ արձագանք էր առաջացրել Ռուսաստանի Դաշնությունում: Ռուսաստանը նաև ուներ պակաս աղմկոտ, բայց ոչ պակաս լուրջ պատճառներ դժգոհության համար: Օրինակ ՝ ՀՀ գլխավոր դատախազության կողմից հարուցված քրեական գործը Հարավկովկասյան երկաթուղիներ ընկերության կոնցեսիոն ակտիվներից պետական գույքն օտարելու վերաբերյալ: 2020-ի ապրիլին ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը հայտարարել էր, որ Հայաստանում որոշ ռուսական ընկերություններ «ծանր վիճակում են» և հույս է հայտնել է, որ դատարանները «կկարգավորվեն առանց այնտեղ դաշնակիցներին չսազող բաներ բերելու փորձերի»: Սակայն այս ամենի հետ մեկտեղ կողմերը շարունակում էին հայտարարել իրենց ամուր բարեկամությանը նվիրված լինելու մասին: Ինչպես Լավրովը հայտարարել էր դեռ 2019-ի նոյեմբերին, Ռուսաստանի հետ Հայաստանի կապերը այնքան լայն են, որ կարող են տարաձայնություններ առաջանալ որոշակի հարցերի շուրջ, բայց դա հիմք չէ կասկածի տակ դնել հարաբերությունները:

Կռվից հետո
Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմը դարձել է ռուս-հայկական հարաբերությունների հերթական փորձությունը: Ռուսաստանը, ինչպես մյուս երկրները, հրադադարի ռեժիմի կոչ էր անում: Փաշինյանը մեկ անգամ չէ, որ զանգահարել է Պուտինին և այլ օտարերկրյա ղեկավարներին: Հակամարտության մեկնարկից անմիջապես հետո հարց էր առաջացել՝ արդյո՞ք Ռուսաստանը ռազմական օգնություն կտրամադրի ՀԱՊԿ-ի մաս կազմող իր դաշնակցին: Պուտինը հայտարարել էր, որ Ռուսաստանը «միշտ կատարել է, կատարում է և կկատարի» իր դաշնակցային պարտավորությունները, բայց այսօր ռազմական գործողությունները չեն իրականացվում Հայաստանի տարածքում: Երևանում պնդում էին, որ երրորդ երկրների ռազմական օգնության մասին խոսք չկա, բայց անհրաժեշտության դեպքում կարելի է դիմել Մոսկվա ՝ զենքի նոր մատակարարումներ ստանալու համար: Չնայած Հայաստանը պաշտոնապես չի դիմել Ռուսաստանին ռազմական օգնություն ստանալու համար (գոնե հրապարակավ), հանրապետության բարձրաստիճան պաշտոնյաները և ԼՂՀ ղեկավարությունը ըստ էության կոչ էին անում Մոսկվային միջամտել հակամարտությանը միջազգային ահաբեկչության դեմ պայքարի պատրվակով, ինչպես Սիրիայում: Հայկական կողմը պնդում էր, որ իրականում կռվում էր ոչ թե Ադրբեջանի, այլ Թուրքիայի հետ, որն ուղղակիորեն մասնակցում է ռազմական գործողություններին և Մերձավոր Արևելքից հակամարտության գոտի է բերում ահաբեկիչների: Ռուսաստանն, իր հերթին, ամեն ջանք գործադրել է իրավիճակը կարգավորելու համար, բայց բանակցություններում ընդգծված չեզոք դիրք է գրավել՝ համապատասխան հակամարտության լուծման միջնորդի կարգավիճակին: Բայց դա Հայաստանում ոչ բոլորն էին հասկանում:

Գտել են մեղավորին
Լեռնային Ղարաբաղում ռազմական գործողությունները հայերի համար ազգային ողբերգությամբ են ավարտվել: Նոյեմբերի 10-ի գիշերը Մոսկվայի, Երևանի և Բաքվի միջև անհապաղ կնքված եռակողմ հայտարարության արդյունքում Ադրբեջանը պահպանել է իր դիրքերը և ստացել է երեք շրջաններ, որտեղ պատերազմը չէր հասել: Այժմ Ղարաբաղը Հայաստանի հետ ընդհանուր սահման չունի, դրանք կապվում են միայն Լաչինի միջանցքով, որը հսկում են խաղաղապահները:

Ռուսաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիայի Համաշխարհային տնտեսության և միջազգային հարաբերությունների ինստիտուտի հետխորհրդային ուսումնասիրությունների կենտրոնի ավագ գիտաշխատող Ստանիսլավ Պրիտչինը կարծում է, որ Ռուսաստանի և Հայաստանի հարաբերությունները մեծ փոփոխությունների են ենթարկվել: Հայ հասարակությունն իսկապես կարծում է, որ Ռուսաստանը պետք է կռվեր հայկական կողմում, իր զորքերը ուղարկեր Ղարաբաղը պաշտպանելու: «Չնայած այն հանգամանքին, որ, ինչպես գիտենք, դժվարություններ կային նույնիսկ հայկական բանակը Ղարաբաղ ուղարկելու հարցում»,-նշել է փորձագետը: Մոսկվան ներկա հակամարտությունում որդեգրել է ավելի չեզոք «հավասարաչափ» դիրքորոշում և փորձել է կողմերին բերել բանակցությունների սեղանի շուրջ: «Ռուսաստանի դիրքորոշումը հիմնված էր այն փաստի վրա, որ Հայաստանի տարածքին ոչինչ չի սպառնում: Իրավական տեսանկյունից դա այդպես է, բայց հասարակության ընկալման տեսանկյունից հայերը կարծում են, որ Ռուսաստանը դավաճանել է իրենց»,-նշել է կայքի զրուցակիցը: Ստանիսլավ Պրիտչինի կարծիքով, Հայաստանը այլ տարբերակներ չունի, քան պահպանել հարաբերությունները Մոսկվայի հետ, ինչը նշանակում է հավատարիմ մնալ Ղարաբաղի հարցով զինադադարի հայտարարությանը, որը ապահովում և որի պահպանումը պնդում է ռուսական կողմը: Նույնիսկ այն հիպոթետիկ ուժերը, որոնք կարող են իշխանության գալ բողոքի ալիքների վրա, մեծ մասամբ, հասկանում են, որ պայմանագրերի վերանայումը լավագույն լուծումը չէ: Դա կնշանակի զինված հակամարտության նոր սրացում, որի համար Հայաստանը պարզապես ռեսուրսներ չունի: Ղարաբաղյան վերջին պատերազմը փոխել է ստատուս քվոն: Երևանը կորցրել է բոլոր ռազմավարական շահեկան դիրքերը, որոնք ուներ մինչև սեպտեմբերի 27-ը, և նոր բախման դեպքում նա այլևս չի կարողանա հրաձգություն անել սարերում ՝ նվազագույն կորուստներով:
Նաև պետք է հասկանալ, որ առաջին հերթին Ղարաբաղում հայ բնակչության համար խաղաղությունն ու անվտանգությունը, ապահովվում են միայն ռուս խաղաղապահների շնորհիվ, և Հայաստանը դա հասկանում է: Ռուսաստանի դեմ ելույթները նշանակում են խաղաղապահ առաքելության ավարտ, իսկ Հայաստանում ոչ մի ուժ չունի իր սեփական ռեսուրսները այդ խնդիրները կատարելու համար: Հետևաբար, Երևանում նունիսկ իշխանափոխության դեպքում կշարունակեն «ընկերություն անել» Մոսկվայի հետ:

Մեկնաբանություններ