«Հետաքրքիր է, ի՞նչ կաներ պարոն Արգամ Այվազյանը, եթե նրա քսակից մի կոպեկ պակասեր»

Խորին հարգանքով կարդացի Արգամ Այվազյանի հոդվածը իմ` «Երանի այն գրողին, ում գրականությունը քաղաքականացված չէ» հարցազրույցի առնչությամբ («Իրատես de facto», 31.05.2013): Մարդը, ամեն դեպքում, ազատ է իր կարծիքի մեջ, և Արգամ Այվազյանը տուրք է տվել իր ազատությանը, լավ է, որ կոռեկտության սահմաններում:
Չգիտես ինչու, ադրբեջանցի գրող Աքրամ Այլիսլիի մասին իր վերաբերմունքը շարադրելիս Արգամ Այվազյանն անընդհատ խոսում է կեղծիքի մասին, մեղադրում է Այլիսլիին այս կամ այն ստի մեջ: Մեղմ ասած` չի կարելի բարեկամ գրողի, մեծ հումանիստի մասին անընդհատ նման մեղադրանքներ հնչեցնել:
Որովհետև ի՞նչ է նրա ուզածը. ընդամենը մարդասիրություն, երկու հարևան ժողովուրդների խախտված բարեկամության վերականգնում, ի վերջո, կոնֆլիկտի հաղթահարում: Այդ մարդը թույնի, ժահրի, ատելության, պատերազմի վրայով բարեկամության ձեռք է մեկնում հայ ժողովրդին: Իսկ ի՞նչ է ստացվում, Դուք նրան մեղադրում եք ստոր կեղծիքի մեջ, որ իբր աղավաղել է պատմական փաստերը, դեռ ավելին, Դուք նրան մեղադրում եք ադրբեջանական խորամանկ դիվանագիտության մեջ, թե նա իր գրչով թաքնաթաքուն նպատակներ է հետապնդում, փաստորեն, փորձում եք ավելի խելոք երևալ, քան կաք: Պետք չէ մութ սենյակում սև կատու փնտրել, առավել ևս, որ այն չկա: Մարդը պարզապես բարեկամական ձեռք է մեկնել, իսկ դուք թշնամաբար թքում եք նրա ափին:
Վեպի ուշադիր ընթերցումից զգացվում է, որ Այլիսլին միտում չի ունեցել կարևորելու պատմագրությունը, նա ընդամենը եղած փաստերն օգտագործել է գովերգելու համար հայ ժողովրդի խաղաղ շինարարությունն ու արարուն միտքը:
Գեղարվեստական ստեղծագործությունները շատ բան են փոխում կյանքում և ամենից առաջ` մարդուն: Այլիսլիի ստեղծագործությունը կարդալուց հետո շատ հայ ազգայնականներ սկսել են ավելի շրջահայաց լինել ժողովուրդների նկատմամբ իրենց մտածումներում:
Ես շեշտել եմ, էլի եմ շեշտում. կա Այլիսլիի Ադրբեջան, և կա սաֆարովյան Ադրբեջան: Պիտի տարանջատել այդ երկու ադրբեջանները: Այվազյանական ճանապարհով հեռու չես գնա: Այդպիսով բարեկամներին էլ կարելի է կորցնել:
Էս ո՞ւր ենք գնում, ամբողջ աշխարհին մենք ի՞նչ է, պատերա՞զմ ենք ուզում հայտարարել: Եվ առաջին հայտարարողներից մեկն էլ Արգամ Այվազյանն է, ով առաջադեմ մտավորականին անգամ կեղծարար ու զեղծարար է համարում: Դա ի՞նչ է, պատերազմ չէ՞: Այո, ազգամիջյան բախումներ են եղել, եղել է և պատերազմ: Թումանյանն ասում է` պատերազմի ժամանակ փլավ չեն բաժանում: Ինչ խոսք, շատ դեպքերում այդ փլավը մեր կոկորդում է մնացել, հարամ է եղել և՛ մեզ համար, և՛ նրանց: Բայց պատերազմ էր, չէ՞: Հիմա եկել է մուսաների խոսելու ժամանակը: Այլիսլին արդեն խոսում է:
Ես ասացի, որ գեղարվեստական գործը փոխում է մարդուն, կարող է և՛ չար դարձնել, և՛ բարի…
Վերջերս մի ադրբեջանցուց նամակ ստացա: Խնդրել էր, որ իր անունը չհրապարակեմ, ես էլ իր անունը չեմ հրապարակում, չէի էլ ուզում այդ մասին խոսել, բայց որ տեղը եկել է, ասեմ:
Նա ասում էր հետևյալը. «Մուալիմ Ջավախյան (մուալիմ- ուսուցիչ, հարգարժան մարդ), ես կարդացի ձեր «Քիրվա» պատմվածքը, որն ինձ ապաշխարանքի դուռը տարավ: 90-ականներին, երբ ազգայնական կրքերը բորբոքվել էին և՛ Հայաստանում, և՛ Ադրբեջանում, ինչպես որ Դուք էիք տուրք տալիս Ղարաբաղյան շարժմանը, մենք էլ տուրք էինք տալիս մեր ազգային կրքերին: Ես Ազգային ճակատի անդամ էի:
Բաքվի հանրահայտ հունվարյան իրադարձություններն էին: Արվարձաններից մեկում, իմացանք, որ մի հայի են խոշտանգում, գնացինք այդ ուղղությամբ:
Ես նրան ճանաչեցի, անունը Արկադի էր, մեր գործարաններից մեկի նավթային ինժեներն էր, ամբողջովին արնաշաղախ էր, նրա կողքին 10 տարեկան երեխան էր: Մինչև հիմա ականջներումս այդ երեխայի ձայնն է, ասում էր` «Հայրիկ, մի մեռի, խնդրում եմ, մի մեռի»: Խղճահարվեցի, այդ մարդուն հիվանդանոց տեղափոխեցի, կազմակերպեցի նրա բուժումը և օգնեցի, որ լաստանավով անցնի Կասպից ծովը: Ես հերոս չեմ: Ես դա չեմ էլ պատմում հերոսանալու համար: Պարզապես իմ մարդկային պարտքն եմ կատարել:
«Քիրվան» կարդալուց հետո իմ մեջ ցանկություն առաջացավ ներողություն խնդրելու Արկադիից, բայց չգիտեմ որտեղ փնտրեմ նրան: Կարդալով պատմվածքը, հասկացա թե ումից կարող եմ ներում խնդրել, մուալիմ Ջավախյան, ես Ձեզնից եմ ներողություն խնդրում մեր անմարդկային արարքների համար»:
Այլիսլիի վեպը մի ապաշխարանք է իր ժողովրդի անունից: Քի՞չ է տուժել այդ մարդը իր երկրում, մե՞նք էլ պարսավանքի ենթարկենք: նա իր երկրում շնորհազուրկ է եղել, կառավարական բոլոր պարգևներից զրկել են, 1000 եվրոյի չափով թոշակը կտրել են, կնոջն ու որդիներին աշխատանքից ազատել են: Հետաքրքիր է, ի՞նչ կաներ պարոն Արգամ Այվազյանը, եթե նրա քսակից մի կոպեկ պակասեր:

Ինչ վերաբերում է իմ հասցեին հնչեցրած մեղադրանքին, ասեմ, որ «Ազատություն» ռադիոկայանի ադրբեջանական բաժնի լրագրողին հարցազրույց եմ տվել, որը զերծ չի եղել աղավաղումներից: Հետագայում ես կրկին զրուցել եմ այդ լրագրողի հետ, և նա իմ հորդորով` հետգրությամբ համապատասխան շտկումներ է մտցրել հարցազրույցում: Այդ մասին գրվել է նաև «Իրատես de facto»-ում: Զարմանալի է, որ դա վրիպել է պարոն Այվազյանի աչքից:
Ի վերջո, ես 4-5 գիրք ունեմ, անընդհատ հարցազրույցներ եմ տալիս, պատմվածքներ եմ գրում, գործող գրող եմ, տեղ չկա՞ր, որ ադրբեջանական աղբյուրից է օգտվել: Այդքան պարսավում է ադրբեջանական աղբյուրները, բայց էլի նրանց «օգնությանն է դիմում»:
Կրկին հորդորում եմ Ձեզ, պարոն Այվազյան, ով ձեզ բարեկամական ձեռք է մեկնում, մի վանեք, այլ հարգանքով սեղմեք այդ ձեռքը:

Լևոն ՋԱՎԱԽՅԱՆ
(սովորական մի մարդ)

Մեկնաբանություններ