Թեկուզ Կամչատկայու՞մ
27.09.2019 | 01:32
Երկրագնդի վրա հայի համար անհասանելի վայրեր չկան: Որտեղ ասես նա կբնակվի ու կստեղծի իրենը, համակերպվելով տեղի պայմաններին, բայց պահպանելով ինքնությունը: Հայտնի չէ, թե հեռավոր Կամչատկա թերակղզում հայն առաջին ագնամ երբ է ոտք դրել, սակայն մի բան հստակ է, որ այսօր տարբեր ազգության մարդկանց միջավայրում նա ձեռք է բերել հարգանք ու վստահություն:
ԵԹԵ ԵՐԿՐԱԳՈՒՆԴԸ ՍԱՀՄԱՆ ՈՒՆԵՆԱՐ, ԿԱՄՉԱՏԿԱՆ ԿՀԱՄԱՐՎԵՐ ՍԿԻԶԲԸ
Կամչատկա թերակղզին, որի երկարությունը 1200 կմ է, իսկ լայնությունը 500 կմ-ից պակաս, գտնվում է Ռուսաստանի հյուսիսարևելյան ծայրամասում: Երեք կողմից նրա ափերը ողողում են Խաղաղ օվկիանոսի, Բերինգի և Օխոտի ծովերի ջրերը: Կամչատկայի տարածքը մոտավորապես 270 հազար քմ է: Բնությունը առատորեն նրան պարգևել է հրաբուխներով: Գոյություն ունեն ավելի քան 2,5 հազար հրաբխային կոներ, մոտ 300-ը ոչնչացված է, իսկ ավելի քան 30-ը ակտիվ հրաբուխներ են: Դրանք թերակղզու հիմնական գրավչությունն են: Բանաստեղծները նրանց անվանում են քարե ջահեր, դրանք պատկերված են Կամչատկայի զինանշանի և տարածաշրջանի դրոշի վրա: Կամչատկայի ամենահետաքրքիր ակտիվ հրաբուխներից մեկը Իչինսկին է, որի բարձրությունը 3621 մետր է, ունի անսովոր գեղեցիկ տեսարան: Կամչատկայում է գտնվում Եվրասիայի ամենաբարձր հրաբուխը «Ключевская сопка», որի գագաթը հասնում է 4750 մետրի: Նրա շուրջը գործում են հրաբխի 12 փոքր խառնարաններ:
Թերակղզու հարավում կա հրաբուխների մեկ այլ խումբ, որը կոչվում է «Տուն»: Դրա կառուցվածքում ընդգրկված են Կոզելսկու (2190 մետր), Ավաչինսկու (2751 մետր) և Կորյակսկու (3456 մ) հրաբուխները: Ավաչինսկոյեն, Մութնովսկին և Կարիմսկոյեն ամենաակտիվ հրաբուխներից են: Ավաչինսկոյի վերջին ժայթքումը գրանցվել է 1991-ին, իսկ 1996-ից Կարիմսկոյեն շարունակաբար գործում է:
Ռուսաստանի համար այս գանձարանը բացահայտել է սիբիրյան կազակների առաջնորդ, հետազոտող Վլադիմիր Ատլասովը: 1697 թվականին նա և իր ջոկատը շարժվում են Կամչատկայի միջով ՝ հյուսիսից մինչև հարավային կետը, ու որոշ ժամանակ անց Ռուսաստանի կայսրության քարտեզի վրա նոր հող է ավելանում: Ոմանք Վլադիմիր Ատլասովին կոչել են «Կամչատկա Էրմակ» կամ «Կամչատկայի ձեռք բերողը», թեև Կամչատկայի առաջին ռուս հետազոտողները եղել են Լ. Ս. Մորոզկոյի արշավախմբերը՝1695-1696 թվականներին:
Ըստ ռուս պատմաբան Բ. Պ. Պոլևոյի՝ «Կամչատկա» անվանումն առաջացել է Կամչատկա գետի անվանումից, իսկ գետը անվանվել էր ի պատիվ Իվան Կամչատիի։ 1965 թվականին տուրք հավաքելու նպատակով այստեղ՝ դեպի Պենժին գետ են ուղարկվել Ֆյոդոր Չուկիևը և Իվան Իվանովը «Камчатый» մականունով (մականունը տրվել էր այն պատճառով, որ նա միշտ կրում էր միայն մետաքսյա շապիկ, իսկ այն ժամանակներում մետաքսը կոչում էին «Կամչատյան կտոր» կամ «Դամասկ»:
Կամչատսկի Պետրոպավլովսկ քաղաքը Ռուսաստանի Կամչատկայի մարզի կենտրոնն է, որպես բնակավայր հիմնադրվել է 1740-ին, երբ ռուս ծովագնաց, ռուսական նավատորմի սպա Վիտուս Բերինգի արշավախմբի «Սուրբ Պետրոս» և «Սուրբ Պողոս» նավերը Չուկոտյան թերակղզու և Ալյասկայի միջև գտնվող նեղուցով մտնելով խորշը, ձմեռեցին այնտեղ՝ հիմք դնելով բնակավայրի ստեղծմանը։ 1822 թվականին այն դասվել է քաղաքների շարքը «Պետրոպավլովսկի նավահանգիստ» անունով, իսկ 1924-ին այն կոչվել է Կամչատկայի Պետրոպավլովսկ, Ղազախստանի Պետրոպավլովսկ քաղաքից զանազանելու համար:
Կամչատսկի Պետրոպավլովսկը նավահանգստային քաղաք է, ձկնորսական բազա։ Բնակչությունը կազմում է շուրջ 200 հազար մարդ, նշանակալի բնակավայրերն են ՝ Ելիզովոն, Պարատունկան, Միլկովոն, Էսոն, Անավգայը, ՈՒստ-Կամչատսկը, Կոզերևսկը և այլն: Կան նավանորոգման, տնաշինական և շինանյութերի գործարաններ։ Քաղաքը չունի երկաթուղի, տրանսպորտային հիմնական միջոցներն են ինքնաթիռները, ուղղաթիռները, ծովային և ավտոմոբիլային միջոցները:
Մարզում հիմնականում զարգացած են ձկնորսությունը, մետալուրգիան և գյուղատնտեսությունը: Զբոսաշրջությունը վերջին տասնամյակների ընթացքում շատ արագ զարգանում է: Կամչատկան, որի բնությունն անսովոր, գունագեղ և կոպիտ է, գրավում է հազարավոր մարզիկների, որոնք ոչ միայն դահուկներով կամ շներով են սահում, այլև նվաճում են լեռնագագաթներ, իջնում հրաբուխների խառնարանների մեջ և այցելում Գեյզերների հովիտ:
ԿԱՄՉԱՏԿԱՅԻ ԱՌԱՋԻՆ ԲՆԱԿԻՉՆԵՐԸ
Կամչատսկի Պետրոպավլովսկ քաղաքի «Վուլկանարիում» թանգարանը Կամչատկայի հրաբուխների ու առաջին բնակիչների մասին հսկայական տեղեկատվական կենտրոն է, որտեղից դուրս գալով քեզ թվում է, թե դուրս ես եկել հրաբխի խառնարանից:
Այն պահից, երբ Կամչատկայում սկսեց նահանջել մեծ սառցապատումը, և բացվեցին լեռնային հովիտներն ու տունդրան, թերակղզում հայտնվեցին առաջին բնակիչները: Առաջին մարդիկ, ովքեր բնակվեցին հրաբխի շրջակայքում և ապրում են մինչ օրս, իթելմեններն են: Ավելի քան 10 հազար տարի ապրելով Կամչատկայում` այդ ժողովուրդը մեկ անգամ չէ, որ տեսել է երկնքի մթագնումն ու դղրդացող ժայթքումից թափվող մոխիրն ու քարերը: 6,5 հազար տարի առաջ թերակղզում տեղի են ունեցել հրաբխային ահռելի ժայթքումներ՝ ստեղծելով նոր գոգահովիտներ և լճեր: Իթելմենները կարողացան հաղթահարել այդ աղետները, նրանց աչքի առջև սնկի պես աճեցին Կարիմսկոյե, Ավաչինսկոյե և Կլյուչևսկոյե հրաբուխները, նրանք ականատես էին, թե ինչպես էր դղրդում հողն ու ափերից դուրս գալիս ծովը: Երկրի սասանումը բացատրվում էր գամուլների հոգիների ուժեղ և ահեղ պարով: Երբ գամուլները փորձում էին ուտելիք պատրաստել, Նեյնե սարից սկսում էր բարձրանալ ծուխ ու մուր: Զարմանալի չէ, որ մարդիկ վախենում էին հրաբխից, նրանք անգամ հրաժարվում էին (այսօր էլ) լողալ լեռնային տաք աղբյուրներում, որոնք այսօր հրապուրում են հազարավոր զբոսաշրջիկների:
Այնուհանդերձ, Կամչատկան համարվում էր բարի երկիր, իսկ այնտեղ ապրող մարդիկ բարի են, ուժեղ և կենսախինդ:
Տարվա մեջ մեկ օր իթելմենները կազմակերպում են տոն-ծիսակատարություն նվիրված հոգու մաքրությանն ու բնության հանդեպ իրենց շնորհակալության դրսևորմանը: Տոնը կոչվում է Ալխալալայ: Մինչ այսօր այդ տոնակատարության ժամանակ կանայք հեռու են վանում չար հոգիներին՝ երեսները պատելով սարսափազդու նախշերով: Ծիսակատարությունն ուղեկցվում է վայրի աղաղակներով՝ չար ոգիներին բնակավայրերից հեռու քշելու համար: Ինթելմենները նաև սիրում են պարել ուժասպառ լինելու չափ, մինչև չեն ընկնում գետնին: Պարը կարող է ձգվել առանց դադարի՝ 16 ժամ:
Իթելմեններն աշխատասեր ժողովուրդ են, նրանք անգործ չեն կարող նստել, նրանք դա մեղք են համարում: Սերը կյանքի, երկրի, երեխաների հանդեպ ձգվել է դարեդար, որով էլ նրանք պահպանել են իրենց ինքնությունն ու յուրահատկությունը:
ՀԱՅԵՐԸ ԿԱՄՉԱՏԿԱՅՈՒՄ
Ներկայումս Կամչատկայի երկրամասում ապրում է շուրջ 2500 հայ: Նրանցից շատերը երկրամաս են տեղափոխվել 20-րդ դարի 70-ական թվականներից: Հայերն այնտեղ զբաղվում են հացամթերքների արտադրությամբ, մանրածախ և մեծածախ առևտրով, շինարարությամբ, ռեստորանային բիզնեսով և այլն։ Պետրոպավլովսկում հանդիպեցի Տավուշի մարզի բնակչուհի Սուսաննա Մալաքյանին, ում մայրն ու եղբայրը այստեղ տեղափոխվել էին ավելի վաղ: Սուսաննան ամուսնու հորդորով Կամչատկա է տեղափոխվել 1994 թվականին: Իր պատմելով` այդ ողջ ընթացքում երկու անգամ է այցելել Հայաստան՝ 1997-ին, Կամչատկայում ծնված մեկամյա որդու հետ և 2017-ին՝ մոր հուղարկավորության կապակցությամբ: Մայրը մահից առաջ հորդորել էր իրեն հուղարկավորել Հայաստանում:
Սկզբնական շրջանում Սուսաննան ամուսնու՝ Ռուբիկի հետ հիմնում և համատեղ վարում են հացամթերքի արտադրամաս։ Հայկական լավաշի, տորթերի ու զանազան տեսակի թխվածքների պահանջարկը մեծ էր, մրցակցությունը` նույնպես, քանի որ նմանատիպ արտադրամաս ուներ նաև մեկ այլ հայ ընտանիք: Սուսաննայի խոսքով` իրենց արտադրամասում աշխատում էին մեծամասամբ ռուսներ, սակայն նրանք հուսալի աշխատուժ չէին: Հարկադրված Սուսաննան և ամուսինը, բարձր վարձատրության երաշխիքով, իրենց արտադրամասում աշխատելու են հրավիրում Հայաստանում բնակվող ծանոթ-բարեկամներին: Մինչ նրանց գալը աշխատանքի ողջ ծանրաբեռնվածությունը Սուսաննայի ուսերին էր, աշխատում էր շուրջօրյա` չխնայելով ուժերն ու առողջությունը:
-Այստեղ կլիման խոնավ է ու հատկապես կանայք հիմնականում բողոքում են հոդերի, ոսկրերի ցավից, սակայն շարունակում են աշխատել: Ոչ ոք ժամանակ չունի լրջորեն զբաղվելու առողջության կարգավորմամբ, կիսատ-պռատ բուժվում ենք, եթե դա բուժում է կոչվում, ու շարունակում աշխատել: Եկել ենք աշխատելու համար, ո՞վ ժամանակ ունի մտածելու բուժման մասին, հատկապես, որ խոնավությունը, միևնույն է, թափանցում է ոսկորները,- ասում է Սուսաննան:
Նրա պատմելով սկզբնական շրջանում նպատակ են ունեցել գումար վաստակել ու վերադառնալ Հայաստան, սակայն տարիները գլորվել են, մեծացրել են երկու զավակներին ու հասկացել, որ արդեն հարմարվել են պայմաններին, կլիմային, ու որ Հայաստանն արդեն չի ձգում իրենց:
Մի որոշ շրջան Սուսաննայի ու ամուսնու գործերը բարեհաջող էին, նրանց արտադրամասում աշխատող հայերն էլ վատ չէին վաստակում, կարողանում էին օգնել Հայաստանում ապրող հարազատներին, սակայն ռուս իրավապահ մարմինների հաճախակի ստուգայցերը արտադրամասում լուրջ խախտումներ բացահայտեցին՝ չգրանցած աշխատատեղեր, փաստաթղթային անճշտություններ, արտադրանքի որակի անկման փաստեր, և արտադրամասը փակվեց:
-Հիմնական պատճառը մրցակցությունն էր, սկզբում մեր գործերը լավ էին, սակայն մեզ մատնեցին իրավապահ մարմիններին, որոնց անընդմեջ ստուգումների հետևանքով մեր արտադրամասը փակվեց: Այստեղ նման ոչ մի արտադրամաս օրինական չի աշխատում, չգրանցված աշխատողներ կան, իդեալական չի լինում ոչ մեկի մոտ, հետո որ ստուգողները գալիս են, անպայման մի բան գտնում են: Ասում են` մենք անպայման մի բան պիտի գրենք, նոր գնանք, թե չէ կասեն` կաշառք եք վերցրել: Ասեմ, որ իրավապահ մարմինները հայերի, ռուսների կամ այլազգիների միջև խտրականություն չեն դնում, բոլորին հավասար ստուգում են: Եթե մեր տակը չփորեին, մեր թխվածքի արտադրամասն այսօր ավելի ընդլայնված կլիներ, եկամուտները` ավելի մեծ: Այստեղ թխվածքի առաջին արտադրամասը պատկանել է հայի, մենք էլ փորձեցինք նույն գործը սկսել, բայց հենց նա էլ «գցեց» մեզ:
Այսօր Սուսաննան ամուսնու և որդու հետ բացել է շաուրմայի սննդի կետ, որտեղ աշխատում են նաև չորս տաջիկ երիտասարդներ: Սուսաննայի խոսքով` հայերի հետ դժվար է լեզու գտնել, հաճախ հրաժարվում են այս կամ այն գործը կատարել, իսկ տաջիկները, էժան աշխատուժ լինելուց բացի, գլուխները կախ կատարում են ցանկացած աշխատանք:
-Չեմ կարծում, թե նախկին հաջողությունը կունենանք, համն արդեն դուրս է եկել, շատ ենք տանուլ տվել, էսքան էլ որ մնա, գոհ ենք: Պետք է մտածել, թե ինչ նորույթ սկսենք, որ առաջ գնանք: Առևտրի համն էլ է դուրս եկել, հիմա Պետրոպավլովսկում առևտրի ամենամեծ ցանցը պատկանում է ազգությամբ եզդի, ՌԴ-ի Կամչատկայի մարզի պատգամավոր Ռաշիդ Շամոյանին: Ամենուր սուպերմարկետներ ունի, մյուսները բավարարվում են փոքրածավալ սննդի կետեր աշխատեցնելով: Թխվածքի արտադրամաս ունեցող հայերն աստիճանաբար փակում են իրենց օբյեկտները, փակվել են նաև մի քանի սննդի օբյեկտներ, խորովածանոցներ,- պատմում է Սուսաննան:
Հայերն անգամ Հեռավոր Արևելքում դարձյալ վարկերի տակ կքած են, շատերը գերադասում են տեղափոխվել ուրիշ քաղաքներ, քան վերադառնալ Հայաստան: Ասում են, որ Հայաստանում իշխանափոխությունից հետո կատարվող փոփոխությունները դեռ հուսադրող չեն, սակայն եթե համոզվեն, որ աշխատանք կգտնեն, անպայման կվերադառնան, քանի որ հոգնել են դրսում դեգերելուց:
Սակայն Կամչատկայում ապրող հայ երիտասարդն այլ կերպ է մտածում: Շատերը ծնվել են այստեղ և Հայաստանը չեն տեսել, թեև ընտանիքներում ծնողները խոսում են հայերեն, այնուհանդերձ, քչերը գիտեն հայերեն, հիմնականում խոսում են ռուսերեն: Տղաները գերադասում են ամուսնանալ հայ աղջիկների հետ: Նախկինում Սուսաննայի որդու համար միևնույն էր, թե հարսնացուն ինչ ազգից կլինի, սակայն այսօր միանշանակ որոշել է ամուսնանալ միայն Ռուսաստանում ծնված հայ աղջկա հետ, քանի որ, նրա կարծիքով, հայաստանցի աղջիկները ակցենտով են խոսում ռուսերեն: Ի տարբերություն տղաների, Կամչատկայի հայ աղջիկները հիմնականում ամուսնանում են ռուս տղաների հետ, և ինչպես ասում են, Հռոմի պապից ավելի կաթոլիկ են դառնում: Նրանց վարք ու բարքով դժվար է տարբերել իրենց տարեկից ռուս աղջիկներից:
Սուսաննայի պատմելով` Կամչատկայում կան հայեր, որոնք հաջողության են հասել ու երբեմն օգնում են հայրենակիցներին, իսկ իրենց անհաջողության պատճառը ամուսնու կողմից արտադրամասի վատ կառավարումն է համարում: Նրա համոզմամբ, եթե ղեկն իր ձեռքում լիներ, ամեն ինչ այլ կերպ կընթանար, և այսօր ձեռք բերած երեքսենյականոց բնակարանի հետ մեկտեղ կունենային նաև հաջողված բիզնես: «Հայ տղամարդիկ ոնց որ Հայաստանում էին, նույնը այստեղ են, իրենց կանանց չեն լսում, նրանց հետ հաշվի չեն նստում»:
Ի դեպ, Կամչատկայում հայ կանանցից ոչ բոլորն են աշխատում, ոմանք պարզապես պարապ տանը նստած են, թեև ամուսնացած զավակներն ապրում են Ռուսաստանի տարբեր քաղաքներում: Բայց ընտանիք կա, որտեղ միայն կինն է աշխատում, առավոտից իրիկուն տանջվում: Այնուհանդերձ, դժվարությունները հաղթահարելով, հայ կանայք փորձում են հավասարակշռել ընտանիքի ֆինանսական երերուն վիճակը և այդ ամենը` սեփական առողջության հաշվին:
Անուշ ՆԵՐՍԻՍՅԱՆ
Երևան-Կամչատկա-Երևան
Լուսանկարներ
Հեղինակի նյութեր
- ՈՍԿԵՊԱՐ. այդ քաղցր բառը՝ խաղաղություն
- «Արվեստագետն ու գիտնականը պիտի համոզվեն, որ թիկունքում պետություն կա»
- «Արհմիություն-գործատու համագործակցությունից կշահեն թե՛ աշխատողը, թե՛ գործատուն ու իր բիզնեսը»
- «Ներկայիս կառավարման համակարգը ոչնչով չի տարբերվում նախկին իշխանությունների վարած տնտեսական քաղաքականությունից»
- Երանի թե հայ գյուղացու բոլոր օրերի լուսաբացն ու մայրամուտն ավարտվեն խինդով և ուրախությամբ
- Գործատուն պարտավոր է հարգել աշխատողի աշխատանքային իրավունքը` առանց գործադուլավորի պարտադրման
- «Անհրաժեշտ է կանխել գյուղնշանակության հողերի դեգրադացումը»
- Ահագնացող աշխատանքային միգրացիան երկիրը «դատարկեց» որակյալ մասնագետներից
- Ոչ միայն երազանք, այլև իրականություն
- Տուրիզմով զբաղվելու համար նախ պետք է սիրել հայրենիքը
- Գառնառիճ՝ երեք պետությունների խաչմերուկում ապրող գյուղը
- «Վայել չէ թագավորի և իշխանի համար գողեր և ավազակներ ունենալ, այլ միայն լրտեսներ, որ հետախույզներ են»
- «Արհմիությունների հանդեպ վստահության վերականգնումը պետք է սկսել զրոյից»
- Աշխատողը պետք է ստանա այնքան աշխատավարձ, որ այն բավարարի ոչ թե գոյատևելու, այլ ապրելու համար
- «ԵՊՀ ռեկտորի պաշտոնակատարը չկարողացավ լուծել ԵՊՀ արհմիության հետ կոլեկտիվ պայմանագիրը»
- Գազատար խողովակները կան, բայց բնակիչը գերադասում է փայտը
- Դիլիջանն իր ռեսուրսներով կարող է ապրել
- Մեղրի եկողը, դեռ չմեկնած, մտածում է հաջորդ այցի մասին
- Տաշտունը 160 ծուխ ուներ, այսօր մնացել է 22-ը՝ 60 բնակչով
- Անտառներով շրջապատված բնակավայրն իր ջեռուցման հարցը լուծել չի կարողանում, օրենքը թույլ չի տալիս
Մեկնաբանություններ