«ՄԵՆՔ ԲԱՑԱՌԻԿ ԱԶԳ ԵՆՔ ՈՒ ԲԱՑԱՌԻԿ ԲԱՆԱԿ ՈՒՆԵՆՔ, 20 ՏԱՐԻ ՇԱՐՈՒՆԱԿ ՄԵՆՔ ԽՐԱՄԱՏՈՒՄ ԵՆՔ, 20 ՏԱՐԻ ՄԵՐ ԵՐԿՐԻ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅՈՒՆՆ ԵՆՔ ԱՊԱՀՈՎՈՒՄ»

Հայոց բանակը, ձևավորվելուն զուգընթաց, կերտեց իր փառահեղ հաղթանակների պատմությունը: ՈՒ, չնայած իր 20-ամյա տարիքին, հպարտանալու արժանի պատմություն ունի ամբարած:
Ամուր է այն բանակը, որը զարգանում է ազգային արժեհամակարգի ու հոգեկերտվածքի հաստատուն հենքի վրա: Իսկ հայ զինվորականությունը դարերով ստեղծել է գաղափարական ու բարոյահոգեբանական կուռ արժեհամակարգ, որի կրողն ու արժանի ժառանգորդը պիտի լինի մեր 20-ամյա Հայոց բանակը:
«Իրատես de facto»-ի «Կլոր սեղանի» քննարկման մասնակիցներն են ՊՆ տեղեկատվության ու հասարակայնության հետ կապերի վարչության բաժնի պետ, գնդապետ ՎԱՆԻԿ ՄԻՆԱՍՅԱՆԸ, «Զինվորի մայր» ՀԿ-ի նախագահ ԱՆԱՀԻՏ ՀՈՎՆԱՆՅԱՆԸ, ռազմական փորձագետ ԴԱՎԻԹ ՋԱՄԱԼՅԱՆԸ, ԿԳ նախարարության ներկայացուցիչ ԴԱՎԻԹ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆԸ:

«ԱՆԳՈՐԾՈՒՆՅԱ ՏՆՕՐԵՆԸ ՊԵՏՔ Է ՀԵՌԱՑՎԻ ԴՊՐՈՑԻՑ»
ԼՐԱԳՐՈՂ- Երբ խոսվում է բանակում տիրող իրավիճակի մասին, արդարացիորեն մատնացույց է արվում հասարակությունը: Տրամաբանական է, որ հասարակական խնդիրների ամբողջ ներկապնակը որոշակի առումով պետք է արտացոլվի բանակում: Եվ ուրեմն, ինչպիսի՞ երիտասարդություն է զորակոչվում բանակ, մտածե՞լ ենք, թե դաստիարակչական, կրթական ինչ ճանապարհ է անցնում ապագա զինվորը` այսօրվա դպրոցականն ու ուսանողը:
ԴԱՎԻԹ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆ- Կրթական համակարգը, որը բոլոր ոլորտների մատակարարն է, իհարկե, ունի թերություններ, բայց չեմ կարծում, թե դպրոցում, դաստիարակության առումով, լուրջ խնդիրներ կան: Իհարկե, բացթողումներ ունենք, աշխատելու տեղ կա, կադրային, ֆինանսական խնդիրներ կան, բայց, դրանով հանդերձ, մենք որոշակի առումով մեր աշխատանքը լավ ենք կատարում:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Համաձայն չեք, որ բանակ ենք ուղարկում կրթական ցածր մակարդակ ունեցող երիտասարդություն: Աչքաթող արված չէ՞ հայրենիքին նվիրյալ զինվոր, նվիրյալ քաղաքացի դաստիարակելու այդ կարևորագույն ընթացքը:
ԴԱՎԻԹ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆ- Դաստիարակելը միայն դպրոցի ֆունկցիան չէ: Հասարակության մի օղակն է դպրոցը: Իհարկե, ընդունում ենք, որ կարևոր օղակ է: Կարծում եմ, որ այսօրվա մեր դպրոցը դաստիարակում է հայրենասեր քաղաքացիներ: Բայց դպրոցից դուրս, հասարակության մեջ անհատի վրա բացասական ներազդող շատ այլ գործոններ կան:
ԴԱՎԻԹ ՋԱՄԱԼՅԱՆ- Բանակ-դպրոց կապը, օրենսդրական հարթության մեջ, շատ հստակ է: Իրականացվում են համատեղ միջոցառումներ, ամեն մի դպրոց կցված է մի զորամասի: Մեր խնդիրն է, որ դպրոցներում լրջորեն վերաբերվեն հայ երիտասարդի ռազմահայրենասիրական դաստիարակության խնդրին: Տեսեք, պետական բարձրաստիճան պաշտոնյաները` կրթության և պաշտպանության նախարարները, խնդիրը շատ կարևորելով, հստակ համագործակցության որոշում են կայացրել: Բայց արդյո՞ք երկու նախարարների պայմանավորվածությունները իրականացվում են ներքին օղակներում: Ինչպիսի՞ն է տնօրենների վերաբերմունքը, օրինակ, «Ռազմագիտություն» առարկայի նկատմամբ: Որքան տեղյակ եմ, տնօրեններն ընդամենը հաշվետվության ժամանակ են հիշում այդ մասին: Այսինքն, ընդամենը, «գալչկայի» համա՞ր է ինչ-որ բան արվում: Սա հասկանալու համար տեղում պետք է գործեն ամենօրյա վերահսկողության մեխանիզմները: Հսկողությունը պետք է ուժեղացնել դպրոցներում, որպեսզի պարզ լինի, թե ինչպես են կատարվում վերևների պայմանավորվածությունները:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Ձեր խոսքում ակնարկ կա, այն է` կայացված որոշումները, ծրագրերը ներքին օղակներում չեն կատարվում: Եվ սա շատ լուրջ խնդիր է: Կարծես թողնված է տնօրենների խղճին. սրտացավը կանի, անպատասխանատուն կձախողի:
ԴԱՎԻԹ ՋԱՄԱԼՅԱՆ- Կրթության համակարգը ներկայացնող մեր գործընկերը կարող է ասել, թե ամեն ինչ լավ է: Բայց ակնհայտ է, որ բոլոր օղակները չէ, որ անթերի են աշխատում: Կան օրինակելի դպրոցներ, բայց կան և այնպիսիք, որտեղ այս հարցերն անուշադրության են մատնված: Ամեն ինչ գալիս-հանգում է վերահսկողությանը: Պետք է հստակ գործեն վերահսկողական մեխանիզմները, որ տեսնենք` Երևանի ո՞ր դպրոցում գործ չի արվում, իսկ գործ չանող տնօրենը պետք է հեռացվի: Երբեմն մտածում եմ` ի՞նչ նոր բան առաջարկել ՊՆ-դպրոց համագործակցության դաշտում, ու տեսնում եմ, որ այդ առաջարկը վաղուց արդեն կա համատեղ ծրագրերում: Այսինքն, ծրագրային առումով կարծես ամեն ինչ իր տեղում է, մինչդեռ գործնական հարթության մեջ` ոչ: Ստորին օղակներին պետք է ստիպել, որ աշխատեն:
ԴԱՎԻԹ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆ- Ասել, թե ծրագրերը չեն կատարվում, չկա վերահսկողություն, իրականությանը չի համապատասխանում, որովհետև մենք ամեն տարի կատարում ենք ամփոփում, որի ժամանակ կրթության ու պաշտպանության նախարարությունների ներկայացուցիչները քննում են կատարվածը: Չեմ կարծում, որ դա ընդամենը շոու է: Ներքին խորհրդակցության ժամանակ քննարկում ենք նաև մեր բացերը: Բայց չկատարման համար կան հիմնավոր պատճառներ:
ԼՐԱԳՐՈՂ -Որո՞նք են դրանք: Արդյո՞ք ամենամեծ պատճառն անտարբերությունը չէ:
ԴԱՎԻԹ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆ- Պատճառները բազմաթիվ են, անտարբերության հետ էլ համակարծիք չեմ, այն համատարած բնույթ չի կրում:
ԴԱՎԻԹ ՋԱՄԱԼՅԱՆ- Գիտեմ, որ հայտարարվում են շարադրությունների մրցույթներ, այլ միջոցառումներ ևս կազմակերպվում են: Եվ դա լավ է, բայց խոսքս ոչ թե նման մեծածավալ միջոցառումների մասին է, այլ դպրոցում տարվող ամենօրյա սև աշխատանքի որակի: Այստեղ է, որ պետք է ուժեղացվի վերահսկողությունը: Ես չեմ ասում, թե գործ չի արվում, արվում է, բայց, կրկնում եմ, կա դպրոցի տնօրենի կատարած աշխատանքների վերահսկողության անհրաժեշտություն: ՈՒզում եմ մեկ հարց ևս ընդգծել. բացի «Ռազմագիտություն» առարկայից, որը շատ կարևոր է, կան ևս երեք հիմնական առարկաներ` «Հայոց պատմություն», «Հայաստանի աշխարհագրություն», «Հայոց լեզու և գրականություն», որոնց բարձր մակարդակով ուսուցումը պարտադիր է հայրենասեր քաղաքացի ձևավորելու համար։ Հիշյալ երեք հիմնասյուների միջոցով հայ երեխան պետք է հասկանա, թե ինչ է հայրենիքը, իսկ ռազմագիտությունն ուսումնասիրելով էլ սովորի` ինչպե՞ս պաշտպանել այն:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Դեռ 4-րդ, 5-րդ դարերում հայերս ունեցել ենք հայ զինվորականության մասին վարքականոններ, գաղափարական, բարոյահոգեբանական արժեքների մի ամբողջ համակարգ: Հայ ռազմիկը մեր պատմության մեջ հիշատակվում է որպես հայրենասեր, Հայաստան աշխարհին, իր ժողովրդին, իր զինակցին հավատարիմ, անձնուրացաբար նվիրված մարդ: Ինչո՞ւ այսօր դպրոցներում չեն ուսուցանվում այս վարքականոնները:
ԴԱՎԻԹ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆ- Որպես առանձին առարկա չկա, բայց Բուզանդի հայ զինվորականության վարքականոնները մտցված են «Ռազմագիտություն» առարկայի ծրագրի մեջ, որպես առանձին բաժին:
ԱՆԱՀԻՏ ՀՈՎՆԱՆՅԱՆ- Իրոք կան լուրջ թերացումներ, բայց աշխատանք էլ կա: Անցած տարի մենք հետազոտություն իրականացրինք, հասկանալու, թե մեր զորակոչիկները որքա՞ն են տեղեկացված բանակային կյանքին, գիտե՞ն իրենց պարտականությունների, իրավունքների մասին: Պարզվեց, որ մեծամասնությունն իր տեղեկությունն ստացել էր դպրոցում և զինկոմիսարիատում: ՈՒրախացնող փաստ էր: Դպրոցներում, իրոք, արվում է այդ գործը, մնում է, որ վերահսկվի ու այն լինի համատարած:
ՎԱՆԻԿ ՄԻՆԱՍՅԱՆ- Չէի ցանկանա կենտրոնանալ միայն դպրոցի վրա: Չմոռանանք ընտանիքը, միջավայրը, լրատվամիջոցները ևս իրենց լուրջ ազդեցությունն ունեն անձի ձևավորման վրա: Բայց, իհարկե, կան մտահոգության տեղիք տվող փաստեր: Օրինակ, դպրոցում վատ է ֆիզկուլտուրայի դրվածքը, նախնական զինվորական պատրաստության հետ կապված լուրջ խնդիրներ կան: Եվ այսօր մեր բանակը պարտադրված իր վրա է վերցրել նաև կրթական ֆունկցիաներ: Կան առարկաներ, որոնց ուսուցումը մենք ստիպված բանակում ենք կազմակերպում: Ռազմական դոկտրինում ամրագրել ենք` ազգային արմատներից հեռանալը, ռազմահայրենասիրական դաստիարակության բացթողումները ներքին սպառնալիք են մեր երկրի համար, հետևապես, պարտադրված ենք լուծել նաև այդ հարցերը: Շատ կարևոր է, որ մեր միջոցառումները լինեն ոչ թե ձևական, այլ բովանդակային: Երեխայի գլխին յոթ ժամ դասախոսություն կարդալու փոխարեն նրան պետք է դաստիարակել անձնական օրինակի մեթոդով: Հայոց օրհներգը լսել ու ոտքի կանգնել, ձեռքը դնել սրտին. սրանք հայեցակարգերով ու որոշումներով չեն ուսուցանվում, այլ ամենօրյա քրտնաջան աշխատանքով` հիմնված անձնական օրինակի վրա: Եթե մեզնից յուրաքանչյուրն իր աշխատանքի վայրում սրտացավ ու բարեխիղճ աշխատի, ամեն ինչ իր տեղը կընկնի: Ցավոք, մենք ավելի շատ տեր ենք մեզ զգում, քան ծառա: Գործ պիտի արվի: Երկիր կառուցելու այլ բանաձև չկա:

ԲԱՆԱՁԵՎ 2-ՐԴ` ՄԵՂԱՎՈՐԻ ՊԱՏԻԺՆ ԱՆԽՈՒՍԱՓԵԼԻ Է
ԼՐԱԳՐՈՂ- Հասարակության մեջ այսօր առկա է անվստահություն մեր զինված ուժերի հանդեպ: Ի՞նչն է վարկաբեկում մեր բանակը, արժեզրկում մեր մեծագույն ձեռքբերումը:
ԴԱՎԻԹ ՋԱՄԱԼՅԱՆ- ՈՒնենք ձեռքբերումների մեծ շարք, ինչով և հպարտանում ենք, բայց մեկ ողբերգական պատահարը բավական է, որ մեր ձեռքբերումները ստվերվեն: Սա նաև բնական է: Այս առումով կա բանակի խնդիրները գրագետ լուսաբանելու անհրաժեշտություն: Ինչպե՞ս մատուցել կատարված ողբերգությունը, որ չխաթարվի բանակի կերպարը, չտուժի պարկեշտ սպան: Կա հստակ բանաձև. մեղավորը պետք է պատժվի: Կա անձ, որի միտումնավորության կամ թերացման պատճառով տեղի է ունեցել ողբերգություն: Հետևապես, հանրային քննադատությունների թիրախ պետք է դառնա կոնկրետ մեղավոր անձը: Եթե մենք ի ցույց ենք դնում մեղավորին, դրանից բանակի հանրային կերպարը չի տուժում, որովհետև ընդգծում ենք, որ մյուսները լավ են աշխատում, իսկ, այ, այս մեկը երբ թերացավ, կատարվեց ողբերգականը: Բայց եթե կա բանակը վարկաբեկելու միտում, ապա առանձին դեպքն ընդհանրացվում է, ու սկսում են բանակի հասցեին պիտակներ շպրտել: Ինչ-որ մեկի թերացումը տարածվում է բոլորի վրա: Դա անարդար է, չէ՞ որ կան հազարավոր պարկեշտ զինվորականներ: Այս առումով այսօր սպայակազմի մեջ կա ըմբոստություն` եթե մեկը ստահակ է, մե՞նք ինչ մեղք ունենք:
ԴԱՎԻԹ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆ- Մեր բանակն այսօր հարկ եղածից շատ ավելի թափանցիկ է դարձել, ավելի բաց, ինչը թույլ է տալիս, որ տգետ, բանակի մասին անտեղյակ մարդիկ որոշակի կարծիքներ կազմեն ու փորձեն տարածել այն հասարակության մեջ:
ԱՆԱՀԻՏ ՀՈՎՆԱՆՅԱՆ- Մենք փոքր երկիր ենք, բոլորս իրար ճանաչում ենք: Եթե մի ընտանիք բանակում զինվոր չունի, ապա նրա հարևանի կամ բարեկամի որդին հաստատ զինվոր է: Այսինքն, մեր ամբողջ հասարակությունը բանակի մեջ է, ու երբ կատարված դեպքը մատուցվում է ոչ պատշաճ կոռեկտությամբ, մեր ամբողջ բնակչությունը հայտնվում է խուճապի մեջ: Հիշում եմ, երկու տարի առաջ տեղի ունեցավ զինվորի սպանության մի դեպք, լրագրողը նկարել էր խոշտանգված զինվորի դին ու տեղադրել թերթում, դուք պատկերացնո՞ւմ եք, թե ինչ հոգեվիճակում էին ոչ միայն սպանվածի, այլև մյուս զինծառայողների ծնողները, որոնց զավակներն այդ պահին կանգնած էին սահմանում:
ԴԱՎԻԹ ՋԱՄԱԼՅԱՆ- Չեմ ուզում ամեն ինչ բարդել լրատվամիջոցների վրա, բայց մենք մեր լրագրողական հանրույթից խնդրում ու պահանջում ենք ընդամենը կոռեկտ, օբյեկտիվ լրատվություն տարածել: Տեսակետ կա, թե վատի մասին խոսելով ջուր ես լցնում թշնամուդ ջրաղացին, ես դրա հետ համամիտ չեմ: Եթե դու քո թերությունը, նաև լուսաբանման միջոցով, վերացնում ես, ուրեմն ուժեղանում ես և թշնամու հանդեպ ձեռք բերում առավելություն: Պարզապես լրատվամիջոցների սկզբունքը պետք է լինի` «լուսաբանել` չվնասելով»:
ՎԱՆԻԿ ՄԻՆԱՍՅԱՆ- Բանակային ծառայությունը ռիսկային, վտանգավոր և ամենից պատասխանատու ծառայությունն է աշխարհում: Մեկ զինվորի մահն էլ շատ ցավալի է, բայց այն կարծիքին չեմ, որ այն վարկաբեկում է ամբողջ բանակը: Եթե որևէ սպայի, ենթասպայի բացթողնման, պաշտոնական դիրքի չարաշահման պատճառով դեպքեր են տեղի ունենում, դա չի նշանակում, թե սահմանին գիշեր ու զօր կանգնած լեյտենանտը, կապիտանը, սպան, սերժանտը իրենց պարտականությունները վատ են կատարում: Անհանդուրժողականությունը լավ բան է, բանակի ներսում ինքներս մեր նկատմամբ անհանդուրժող ենք, բայց եթե այն կույր է, չարություն է ծնում: Երբ բանակում կատարված դեպքից հետո առանց վերլուծելու, առանց հասկանալու, թե իրականում ինչ է եղել, համատարած ցեխ է շպրտվում, դա մերժելի է:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Լրատվամիջոցները, անշուշտ, մեղքի իրենց բաժինն ունեն, նաև որոշ ՀԿ-ներ, որոնք կարծես, միտումնավոր սրում են կատարվածը, բայց սա այլ խնդիր է, ու մինչ այդ մասին խոսելը հարկ է արձանագրել մտահոգիչ փաստը. խաղաղ պայմաններում զինվոր է զոհվում: Այն, որ մեր զինվորները սպանվում են ոչ թե թշնամու գնդակից, այլ սպաների դաժանությունից, խոշտանգումներից, իրենց զինակից ընկերների անմարդկային վերաբերմունքից, կնշանակի` ներսում լուրջ խնդիրներ կան:
ՎԱՆԻԿ ՄԻՆԱՍՅԱՆ- Հավատացեք, ձևի համար չեմ ասում, չկա մի ազնիվ սպա, իսկ մեր բանակում նմանները շատ են, որ, անկախ այն բանից` իր զորամասում է եղել դեպքը, թե մյուսում, խոր ցավ չապրի յուրաքանչյուր զինվորի հետ կատարվածից, ու նաև հեռվում գտնվող սպայի համար: Սա խոսում է այն մասին, որ համակարգի ներսում կա սրտացավություն: Ես երբեք չեմ ցանկանա, որ Երևանի փողոցներով անցնելիս իմ հայրենակիցներն ինձ խեթ աչքերով նայեն: Բայց նաև պետք է ասել, որ բանակում կան իրենց կոչմանը ոչ արժանի սպաներ, որոնցից մենք հետևողականորեն ձերբազատվում ենք: Բանակն էլ մի օրգանիզմ է ու կարիք ունի մաքրման: Բոլորի աչքի առաջ է մեր նախարարի գործունեությունը` գիշեր-ցերեկ, դեպք եղավ, նա այնտեղ է, իսկ եթե ոչ ինքը, ապա իր տեղակալներն են ներկա, այլ պատասխանատու անձինք են սրտացավորեն կանգնած:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Ո՞վ է պատասխանատու հայրենիքի պաշտպանության համար բանակ մեկնած հայ տղաների անվտանգության համար:
ՎԱՆԻԿ ՄԻՆԱՍՅԱՆ- Զորամասի անմիջական պետն ու հրամանատարը: Բանակն իր օրենքներն ունի, ուր գրված է, որ հրամանատարը պատասխանատու է իր անձնակազմի առողջության, բարոյահոգեբանական վիճակի, ուսուցման ու անվտանգության այլ հարցերի համար:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Վերջերս հերթական տեղեկությունը տարածվեց. մայրն ու զինվորը բազմիցս են հրամանատարին տեղեկացրել վերջինիս վատառողջության մասին: Բայց միայն ամիսներ անց է հրամանատարը ուշադրություն դարձրել, ու զինվորը հոսպիտալացվել է: Բայց կարող էր, չէ՞, անտարբերության պատճառով հերթական ողբերգական դեպքը գրանցվել:
ԴԱՎԻԹ ՋԱՄԱԼՅԱՆ- Մեղավորը պետք է պատժվի, դառնա հանրային ըմբոստության թիրախ, բայց ոչ երբեք նրա կողքի աշխատողը: Վստահեցնում եմ, որ 2011-ին համակարգն այդ առումով խոցելի չի եղել: Եթե համեմատեք, կտեսնեք` անցած տարի ոչ ոք անպատիժ չի մնացել, սկսած քրեական պատասխանատվությունից մինչև աստիճանազրկում:
ՎԱՆԻԿ ՄԻՆԱՍՅԱՆ- Համաձայն եմ, սակայն բերված օրինակը համատարած բնույթ չի կրում: Այլ խնդիր է, որ ջոկի, վաշտի հրամանատարը, լեյտենատը անփույթ են եղել: Այսօր մենք համառորեն պայքարում ենք դրա դեմ: ՈՒնենք մեր վերահսկողական մեխանիզմները, ունենք թեժ գիծ
ԼՐԱԳՐՈՂ- Որը գրեթե չի գործում:
ՎԱՆԻԿ ՄԻՆԱՍՅԱՆ- բոլոր զորամասերում կա պաշտպանության նախարարի փոստարկղը, զինվորը կարող է իր նամակն ուղղել նախարարին:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Իսկ զինվորների նամակները հասնո՞ւմ են հասցեատիրոջը:
ՎԱՆԻԿ ՄԻՆԱՍՅԱՆ- Իհարկե, հասնում են: Բայց նաև արձանագրեցինք, որ ինչպես շատ ոլորտներում, բանակում էլ կա անտարբերություն: Իհարկե, մենք գիտակցում ենք, որ բանակում այն անընդունելի է:
ԱՆԱՀԻՏ ՀՈՎՆԱՆՅԱՆ- Անտարբերությունն ու անփութությունը քրեորեն հետապնդելի արարք են, միջազգային օրենքներում այն որակվում է որպես կոռուպցիոն ռիսկ: Իհարկե, մեր բանակը շատ է փոխվել, ռեֆորմների արդյունքում դարձել առավել ճկուն, բայց այս 20 տարիների ընթացքում չգիտեմ մի օրինակ, երբ անփութության համար զինվորականը պատժի ենթարկվի: Չեմ հիշում մի դեպք, որ ռազմական բժիշկն իր անփութության համար քրեորեն պատժվի: Հիշո՞ւմ եք Արաբկիրի դեպքը. տղան 7-րդ օրը մահացավ, որևէ մեկը պատժվե՞ց: Ո՛չ:
ԴԱՎԻԹ ՋԱՄԱԼՅԱՆ- Ինչպես ցանկացած այլ համակարգ, ռազմական համակարգն էլ լճացման ռիսկեր ունի, և անտաբերությունը լճացման հետևանք է: Ինչ անել դրանից ձերբազատվելու համար: Կա երկու գործոն: Նախ` շատ կարևոր է պաշտպանության նախարարի անձը, նա իր աշխատաոճով թույլ չի տալիս, որ համակարգը լճանա: Պետք է տեսնել ու գնահատել այդ աշխատանքը: Բայց մենք գործ ունենք մարդու հետ, որը ֆիզիկապես էլ չի կարող հասցնել` 24 ժամ շարունակ աշխատել ու միաժամանակ լինել ամենուր:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Դրա անհրաժեշտությունը չկա, եթե համակարգը կազմակերպված է:
ԴԱՎԻԹ ՋԱՄԱԼՅԱՆ- Ներկայիս նախարարն իր անձով արդեն իսկ համակարգն ակտիվացնող գործոն է: Երկրորդ գործոնը անպատժելիությունն է: Համոզված եմ, որ վերջին շրջանում յուրաքանչյուր սպայի մեջ հստակ ամրագրվեց, որ իր պարտականությունները չկատարելու դեպքում ինքը պատժվելու է: Այսինքն, այսօր բանակում գիտակցվում է պատժի անխուսափելիությունը: Հիշում եմ անցած տարի Իջևանի X գնդի հրամանատարներից մեկի հետ կատարվածը. լուրջ ճանապարհ անցած գնդապետ էր, բայց պատժվեց: Սա դրական տեղաշարժ է: Երրորդ, այսօր գումարտակ-գունդ օղակում արդեն ունենք կայացած հրամկազմ, բայց դեռ բանակի ամենախոցելի օղակը մնում է դասակ-վաշտ սպայակազմը: Իսկ սպայական կադրերի պատրաստումը տասնամյակների խնդիր է, մենք դա պատրաստի չենք ստացել։ Արցախում, ուր հաճախ եմ լինում, արդեն իսկ կան գումարտակներ, որտեղ ունենք երիտասարդ նախաձեռնող հրաշալի հրամանատարներ, իրոք, հպարտանալու տեղ կա: Վստահ եմ, կգա ժամանակը, ու դասակ-վաշտ օղակն էլ կկայանա: Դրան կօգնի նաև պայմանագրային սերժանտական ինստիտուտի կայացումը:

«ԻՆՔՆԱՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՎ ՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԿՈԾԿԵԼՈՒ ՄԻՏՈՒՄՆ ԱՐԴԵՆ ԱՆՑՅԱԼ Է»
ԼՐԱԳՐՈՂ- Երբ սևազգեստ մայրերը ցույց են անում, պարզված պաստառների վրա հիմնականում գրված է. «Պահանջում ենք արդար դատավարություն»: Սա խոսում է այն մասին, որ անվստահություն կա զինվորական դատախազության, ռազմական ոստիկանության նկատմամբ: Մահացած զինվորների ծնողները չեն վստահում իրավապահներին, որովհետև հանցագործությունների մեծ մասը տարիներով չի բացահայտվում, իսկ սպանությունները, որպես կանոն, որակվում են որպես ինքնասպանություն:
ԴԱՎԻԹ ՋԱՄԱԼՅԱՆ- Համամիտ եմ, բանակի հասցեին հնչող մեղադրանքների օբյեկտիվ կողմն է սա: Գիտեք, էվոլյուցիա է, անպատժելիությունը պետք է աստիճանաբար վերանա: Կոռուպցիոն ռիսկ հիմա էլ կա բանակում, սակայն հուսադրողն այն է, որ կոտրվեց նախկին` անպատժելիության կարծրատիպը: Հույս ունեմ, որ ինքնասպանություններով սպանությունները կոծկելու միտումն արդեն անցյալ է:
ԱՆԱՀԻՏ ՀՈՎՆԱՆՅԱՆ- Մի այլ բան էլ կա: Մեր մայրերը միանգամից մերժում են, որ իրենց որդին կարող է դիմել նման քայլի` ինքնասպանության: Ձեռքիս տակ մի դիմում կա, ուր մայրը գրում է` ես ճանաչում եմ որդուս, նա ընդունակ չէր նման քայլի: Բայց կրկնակի հետաքննությունը պարզեց, որ իրոք ինքնասպանություն էր: Իսկ մայրը շարունակում է չհավատալ: Այդպիսին են գրեթե բոլոր մայրերը:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Բայց չէ՞ որ զինվորը մի քանի րոպեում չի ինքնասպանության որոշում կայացնում, կան դրդող հանգամանքներ:
ԱՆԱՀԻՏ ՀՈՎՆԱՆՅԱՆ- Անշուշտ: Բանակային կյանքի առաջին ամիսը չափազանց ծանր է տղաների համար: Դա էլ ունի իր պատճառները. մեզանում շատ ամուր են հարազատական կապերը: Իհարկե, կարոտից կամ նման մեկ այլ պատճառով ինքնասպան չեն լինում: Դա է պատճառը, որ մենք ևս վերահսկում ենք ինքնասպանություն որակվող դեպքերը: Գիտեմ, բոլորի համար առանձին քննություն է իրականացվում, բայց թե որքան է այն օբյեկտիվ, զուտ իրավական հարց է:
ՎԱՆԻԿ ՄԻՆԱՍՅԱՆ- Մահվան բոլոր դեպքերը գտնվում են պաշտպանության նախարարի անմիջական հսկողության տակ: Իսկ թե ինչու ծնողը չի հավատում իրավապահներին, այստեղ առկա է հարցի զուտ հոգեբանական կողմը: Որդեկորույս մորը շատ դժվար է համոզել, նույնիսկ եթե ինքը ներքուստ համոզված է, որ իր որդին ինքնասպան է եղել:
ԴԱՎԻԹ ՋԱՄԱԼՅԱՆ- ՈՒզում եմ արտակարգ պատահարները դասակարգել ըստ ծագման: Երբ ժամկետային զինծառայողների միջև վեճ է տեղի ունենում, որոնց հիմքում հենց փողոցի, սուտ գողական «արժեքներն» են, անձին հասցնում են մի վիճակի, երբ նա ստիպված դիմում է ինքնասպանության: Չմոռանանք, որ կա ինքնասիրության խնդիր: Չմոռանանք նաև, որ երիտասարդները բանակ են գալիս այդ «արժեհամակարգը» յուրացրած: Այստեղ սպային կարելի է մեղադրել միայն այն բանի համար, որ աչքաթող է արել, բայց դարձյալ շատ զգուշորեն, որովհետև սպան 24 ժամ լարված աշխատանքի մեջ է, ու աչքը կարող է և վրիպել: Արդարացման համար չեմ ասում: Իրողություն է: Մյուսը` սպայի անտարբերությունն է, բռնությունը, կոպտությունը ենթակայի նկատմամբ: Այստեղ, միանշանակ, մեղավորը սպան է ու պետք է պատժվի: Բայց դարձյալ պետք է զգույշ լինել: Գործ ունենք մարդու հետ, ով կարող է մի ամբողջ տարի պարկեշտ աշխատել, բայց գա մի պահ, որ համբերությունն այլևս չհերիքի, ափերից դուրս գա: Անգամ ամենահամբերատար մարդուն կարելի է հունից հանել: Այստեղ ևս ես տարանջատում եմ կատարում. հրամանատար, ով բռնություն գործադրելով է հաստատում իր իշխանությունը, և հրամանատար, ով հանցագործություն է արել որոշակի հանգամանքներով պարտադրված: Բայց այս ամենով հանդերձ, այսօր բանակում բոլորի համար ակնհայտ է դարձել, որ եթե տեղի է ունեցել հանցագործություն, ուրեմն պատիժն անխուսափելի է:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Անվստահությունն այնքան է խորացել, որ եթե անգամ այսօր կա առաջընթաց, ապա հավատ չկա: Չնայած զինդատախազը հայտարարում է, որ բոլոր գործերը կբացահայտվեն, սակայն մամուլը դարձյալ հայտնում է իր անվստահությունը:
ԴԱՎԻԹ ՋԱՄԱԼՅԱՆ- Լավ է, որ լրատվական, հասարակական կառույցները պահանջներ են դնում, բայց, նկատենք, որ անվստահության սերմանումը մի քիչ էլ միտումնավոր է արվում:
ՎԱՆԻԿ ՄԻՆԱՍՅԱՆ- Գուցե քչերը գիտեն, որ մեր բանակում գործում է սպայական պատվի դատարան: Պատկերացրեք` 100 սպա փնովում է իր ընկերոջը` վատ աշխատանքի, բացթողնման համար: Սա լուրջ բարոյական, հոգեբանական ճնշում է, ու վստահեցնում եմ, որ յուրաքանչյուր սպա ամեն ինչ կանի, միայն թե իր հարցը չքննվի սպայական պատվի դատարանում: Ոչ մի սպա չի ցանկանա, որ իր վարքը քննարկվի ծառայակից ընկերների ներկայությամբ: Սպայական պատվի դատարաններում կայացվում են որոշումներ` սպայի պաշտոնի իջեցման, քրեական պատժի ենթարկելու մասին և այլն: Սա լուրջ զսպիչ մեխանիզմ է:

ԳՈՂԱԿԱՆ ՕՐԵՆՔՆԵ՞Ր, ԹԵ՞ ԿԱՆՈՆԱԿԱՐԳԱՅԻՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
ԼՐԱԳՐՈՂ- Հայտնի է, որ բանակի ներսում հարաբերությունները կարգավորվում են ոչ այնքան կանոնակարգով, որքան, այսպես կոչված, գողական աշխարհի օրենքներով: Որոնք էլ, ի դեպ, դառնում են ողբերգությունների հիմնական պատճառ:
ԱՆԱՀԻՏ ՀՈՎՆԱՆՅԱՆ- Երևույթը, իրոք, կա: Իսկ մեր հասարակության ներսում չի՞ գերակշռում գողականությունը: Տեսեք, թե ովքեր են այսօր սերիալների հերոսները` գողական աշխարհի ներկայացուցիչները: Ոստիկանության մասին սերիալ ունենք, բայց այն իրականում գողերի մասին է: Մեր երեխաներն այդ ֆիլմերով դաստիարակված գնում են բանակ:
ՎԱՆԻԿ ՄԻՆԱՍՅԱՆ- 18 տարեկանը սպունգի նման կլանում է այդ ամենը: Պետք է նորից դառնամ ԶԼՄ-ներին. որևէ լրագրող երբևէ լրատվամիջոցում չի արծարծում այն թեման, որ, զորօրինակ, իրենց բակում 16 տարեկան տղաները հավաքված պատի տակ «ռազբորկա» են անում: Երբևէ եղե՞լ է, որ այս հարցը հասարակական քննարկման առարկա դառնա: Անցած տարի մենք արգելեցինք սերիալի գողական հերոսի նկարով տետրերի մուտքը դպրոց: Ինչո՞ւ լրատվամիջոցները չարձագանքեցին այդ կարևոր քայլին:
ԴԱՎԻԹ ՋԱՄԱԼՅԱՆ- Երբ 90-ականներին փլուզվեց կոմունիստական արժեքային համակարգը, վերացավ դաստիարակչական մի ամբողջ կառուցվածք, բացը ոչնչով չլրացվեց, ու փողոցն իր գողական աղբով լրացրեց այդ վակուումը: Մենք ստացանք մի սերունդ, որը մտածում ու ապրում է պարզունակ արժեհամակարգով: Այսօր նման արժեքներ կրող երիտասարդություն է գալիս բանակ: Նման դեպքում դպրոցն էլ ի զորու չէ սրանց դեմ պայքարելու, որովհետև դպրոցի կողքին կանգնած է հաստ վզով, ջիպով մեկը, որը հարց լուծողն է: Սուտի գողականով առաջնորդվող Ժամկետային զինծառայողը ուսադիր կրողին` սպային, նայում է որպես հակընդդեմ ճամբարից մեկին: ՈՒ մի չնչին վեճից բանը հասնում է լուրջ հակասության:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Բայց համաձայնեք, որ ոչ միայն կեղծ արժեհամակարգով դաստիարակված երիտասարդն է իր հետ բանակ տանում աղբը, այլև ներսում ևս քիչ չեն «գողականով» առաջնորդվող սպաները, որոնք հենց նման միջավայր են ստեղծում:
ԴԱՎԻԹ ՋԱՄԱԼՅԱՆ- Օբյեկտիվ լինենք ու ասենք` այո, այդ խնդիրն էլ կա: Եվ այսօր հենց այդպիսի սպաներն են, որ չեն կայանում իբրև դասակի հրամանատարներ, որովհետև սուտ գողական արժեքներով են մոտենում իրենց ծառայողական պարտականություններին: Նրանց համար զինվորը ոչ թե ենթակա է, այլ ախպեր: Դրա համար էլ այսօր սպայական կազմը զտվում է, բայց դա միանգամից չի կարող լինել:
ՎԱՆԻԿ ՄԻՆԱՍՅԱՆ- Գողականությունը նաև մեր բուհերում է իր սև գործն անում: Իսկ բանակը երիտասարդական ամենամեծ կառույցն է: Անցած տարի նախարարը ամբողջ սպայակազմին ուղերձ հղեց` «հրամանատարը զինվորի ավագ ընկերն է»: Կարգախոս ունենք` «Հրամանատա՛ր, զինվորին վերաբերվիր ինչպես քո որդուն»: Այսինքն, երևույթը կա, ու մենք մտածում ենք այն հաղթահարելու մեթոդների ու ձևերի մասին:
ԴԱՎԻԹ ՋԱՄԱԼՅԱՆ- Բանակից պատասխանատվությունը վերցնելու նպատակ չունենք: Բայց պետք է հաշվի առնել, որ բանակ են գնում այլասերված արժեքներով երիտասարդներ, մեկը չէ, երկուսը չէ: Շատ բարդ է նրանց վերահսկելը: Մի օրինակ բերեմ, զորամասի անունը չեմ տա, բայց անձամբ եմ ականատես եղել: Այդ զորամասում կա արտաքնոց մաքրողի հաստիք, մոտակա գյուղից գալիս է մի կին, մաքրում ու գնում: Բայց մեկ ժամ անց այդ զուգարան մտնել չի լինում, կեղտի մեջ կորած է, ինչո՞ւ, որովհետև հիմա էլ զուգարանի ջուր քաշելն է համարվում «պիտնո»: Ինչպե՞ս մեղադրես սպային: Վերջինս սկսեց բացատրել, որ չի կարելի: Անհեթեթ է, չէ՞, փոխգնդապետ մարդը ինչո՜վ է զբաղված: Չօգնեց, ստիպված գնաց այլ քայլի. աշխատեց լիդերի որակներ ունեցող զինվորների հետ, սրանք ջուրը քաշեցին ու դրանից հետո բոլորը սկսեցին «պիտնո» չհամարել ջուրը քաշելը:
ՎԱՆԻԿ ՄԻՆԱՍՅԱՆ- Ընտանեկան դաստիարակության խնդիր ունենք, դա էլ է ստիպված իր վրա վերցրել բանակը: Բայց այդպես չի կարելի:
ԴԱՎԻԹ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆ- Ռազմական կրթության համակարգում խարիզմատիկ սպաների պատրաստման խնդիր ունենք: Ժամանակին այդ առաջարկը ներկայացրինք ՊՆ-ին: Հաշվի առնելով, որ ընդամենը սպաների 30 %-ն է անցնում ռազմական վարժարաններով, իսկ հանրակրթական դպրոցից միանգամից ընդունվում է ռազմական ինստիտուտ` հոգեբանորեն պատրաստ չլինելով զորանոցային պայմաններին, ուստի առաջարկեցինք մինչև ռազմական բուհ ընդունվելը նախ սովորել ռազմական վարժարաններում: Սա լավ մեխանիզմ է լիդեր սպա ունենալու համար, որն ունակ կլինի ճիշտ աշխատել զինվորի հետ:
ԴԱՎԻԹ ՋԱՄԱԼՅԱՆ- Հետաքրքիր միտք է, այս ուղղությամբ պետք է մտածել:
ԼՐԱԳՐՈՂ- Բանակաշինության ոլորտում փնտրտուքը դեռ շարունակվում է: Շատ չե՞նք կառչած օտար համակարգերից, կուրորեն կրկնօրինակելով դրսի, շատ հաճախ նույնիսկ ձախողված փորձը: Մինչդեռ հայ զինվորականությունը դարերով ստեղծել է գաղափարական ու բարոյահոգեբանական կուռ արժեհամակարգ: Այս մասին կարծես մոռացել ենք, իսկ ամուր է այն բանակը, որը զարգանում է ազգային հոգեկերտվածքի, նկարագրի հաստատուն հիմքի վրա:
ՎԱՆԻԿ ՄԻՆԱՍՅԱՆ- Համաձայն չեմ, թե կուրորեն ենք հետևում արտասահմանյան փորձին: 1992-ից սկսվեց Ռուսաստանի, այնուհետև ՆԱՏՕ-ի հետ համագործակցությունը, մենք չենք կարող չինտեգրվել: Այսօր հայ սպաները պատրաստվում ու վերապատրաստվում են արտասահմանյան ռազմական ուսումնական հաստատություններում: ՈՒսումնասիրում ենք օտար բանակների փորձը, կյանքն առաջ է գնում: 20 տարեկան բանակ ենք ու պարտավոր ենք աշխարհից վերցնել նաև լավագույնը, սակայն այն համադրելով սեփականի հետ: Այսօր բանակում լրջորեն մշակվում է փաստաթուղթ, որը կոչվում է «Հայոց զինվորականության վարքականոնները», հիմքում Ձեր մատնանշած ազգային արժեհամակարգն է: Նաև պատահական չէ, որ լուրջ ուշադրություն ենք դարձնում նժդեհյան գաղափարախոսության տարածմանը բանակում:
ԴԱՎԻԹ ՋԱՄԱԼՅԱՆ- Նժդեհյան գաղափարախոսությունը բացարձակ արժեք է հայի տեսակը բոլոր ժամանակներում պահպանելու համար: Նժդեհը նաև լավ հոգեբան է. մեր բոլոր ախտերի, դժբախտությունների պատճառներն են վերհանվում նրա գործերում, և որ ամենակարևորն է` իրատեսորեն մատնանշվում են ելքերը: Հուրախություն բոլորիս, այն այսօր ներդրված է բանակում: Մեր 20-ամյա բանակն այսօր կարծես փորձության շրջան է ապրում, հասարակություն-բանակ համագործակցության մոդելի ստեղծման ճանապարհին ենք, ու եթե այն հաջողությամբ ավարտվի, մենք բոլորս շահելու ենք: Էլեկտրոնային լրատվամիջոցներից մեկում մի իրավապաշտպան կոնկրետ խնդրի շուրջ բաց նամակով դիմել էր պաշտպանության նախարարին, վստահ եմ` խնդիրը լուծվելու է: Սա համագործակցության լավագույն ձև է, որ բխում է բոլորիս շահերից: Օրինակ, Իսրայելում (նաև շատ այլ երկրներում) համագործակցության այս ձևը վաղուց է գործում, իսկ մենք այդ ճանապարհը դեռ նոր ենք անցնում, ծայրահեղություններ էլ կան, դրսից միտումնավոր ազդելու գործոնն էլ է ակտիվ աշխատում, ժողովրդավարության անվան տակ բանակը թուլացնելու միտումը ևս առկա է: Եվ այս իրավիճակը թելադրում է խաղի նոր կանոններ ձևավորել: Մենք պետք է հրապարակայնությունը որպես զենք օգտագործենք թշնամու դեմ, ու միաժամանակ մեր խնդիրները լուծենք` բանակին չվնասելով: Կգա մի պահ, երբ և՛ օրենսդրորեն, և՛ բարոյական հարթության մեջ խաղի բոլոր կանոնները յուրացված ու հստակեցված կլինեն:
ԱՆԱՀԻՏ ՀՈՎՆԱՆՅԱՆ- Բանակում հավաքված է մեր ամբողջ գենոֆոնդը, ուրեմն պետք է զգույշ լինենք նրանց դաստիարակման հարցում, որովհետև 20 տարի հետո այս սերունդն է մեր երկրի տերը: Հրամանատարն էլ պետք է սա հասկանա, կրթության նախարարությունն էլ: Եթե այսօրվա մեր զինվորը լինի ճնշված, ստորացված, ապազգային, նա ի՞նչ ընտանիքի հայր կարող է լինել, ինչպե՞ս կարող է ղեկավարել իր երկիրը: Եկեք սիրենք մեր բանակը, ասենք այն, ինչը սխալ է, նշենք թերությունները, չներենք հանցագործությունները, բայց չվնասելով, այլ հոգատարությամբ: Շնորհավորում եմ մեր բանակի 20-ամյակը:
ԴԱՎԻԹ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆ- Դրսի փորձը ներմուծելն ու այն տեղայնացնելը վատ բան չէ: Ինչ վերաբերում է մեր արժեքներին, ապա մեր մի քանի հազարամյա պատմությունը մեզ թույլ է տալիս ունենալ առողջ սերունդ: Դրան կարող ենք հասնել մեր համակարգված ընդհանուր աշխատանքով:
ՎԱՆԻԿ ՄԻՆԱՍՅԱՆ- Ես, որպես զինվորական, շատ կուզեի, որ ամեն օր բանակի տոն լիներ: Շատ կուզեի, որ բոլոր լրագրողները, հեռուստաընկերությունները, հասարակության բոլոր շերտերը հաճախ այցելեն զորամասեր, տեսնեն այն հերոսական աշխատանքը, որ կատարում են մեր զինվորն ու սպան: Նման այցերը շատ կարևոր են, որովհետև զինվորը զգում է, որ իր թիկունքը տաք է ու պինդ: Մեծարենք մեր զինվորականությանը, որովհետև մենք կռվող ու հաղթանակած ազգ ենք ու բաց ճակատով ենք կանգնած աշխարհի առաջ: Ես պաթետիկ խոսքեր չեմ ուզում ասել, բայց պետք է մեջբերեմ Նժդեհի խոսքերը, ասում է` ի՜նչ բանակ, երբ սպան ուսադիր է կրում մի կտոր հացի համար: Հավատացեք, այսօր հայկական բանակում հազարավոր սպաներ մի կտոր հացի համար չեն ուսադիր կրում, այլ պատվախնդրորեն ընտրել են զինվորականի մասնագիտությունն ու նվիրումով ծառայում են Հայաստանին: Նախարարից մինչև վերջին հրամանատարն ու զինվորը բանակի հոգսով ապրող մարդիկ են: Ես հավատում եմ, որ գալու է պահը, երբ մենք նվազագույնի ենք հասցնելու մեր բոլոր դեպքերն ու պատահարները: Այս ուղղությամբ ջանքեր չենք խնայում: Մենք բացառիկ ազգ ենք ու բացառիկ բանակ ունենք, հենց միայն նրանով, որ 20 տարի շարունակ մենք խրամատում ենք, 20 տարի մեր երկրի անվտանգությունն ենք ապահովում: Այս խաղաղությունը արժեք է մեզ համար: Կուզեի, որ սիրենք մեր բանակը, ծնողի նման լինենք խստապահանջ և ծնողի նման հոգատար: Շնորհավորում եմ հայոց բանակի 20-ամյակը:
«Կլոր սեղանը» վարեց Արմինե ՍԻՄՈՆՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ