ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ 1989-ԻՑ ՀԵՏՈ ՀԱՄԱՐՅԱ ԹԵ ՓՐԿԵԼ Է ԵԱՀԿ-Ի ԿՅԱՆՔԸ

Սեպտեմբերի վերջին օրը «Կոնգրես» հյուրանոցում Հայաստանում Լիտվայի դեսպանատունը և Գլոբալացման ու տարածաշրջանային համագործակցության վերլուծական կենտրոնը կազմակերպել էին «Հայաստան և Լիտվա. դիվանագիտական հարաբերությունների 20 տարի» քննարկումը, որը սկսելով` քաղաքագետ Ստեփան Գրիգորյանն ասաց, թե այն ավարտում է դեսպանատան հետ համատեղ իրականացված հետաքրքիր ու տևական ծրագիրը: Եվրոպական արժեքների ներդրման և արևելյան հարևանության քաղաքականության քննարկումներն են եղել ծրագրի նպատակը: Քննարկմանը ներկա էին Մեծ Բրիտանիայի, Վրաստանի, ՈՒկրաինայի, Չինաստանի դեսպանատների, Եվրոպական հանձնաժողովի, իրավապաշտպան կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ, գիտնականներ, դիվանագետներ, ուսանողներ:
Իր երկրի և Հայաստանի համագործակցության 20 տարիները ներկայացնելով, Լիտվայի դեսպան Գիեդրիուս Ապուոկասը, դիմելով քննարկման մասնակիցներին, ասաց. «Դուք օգնում եք մեզ իրականացնել Լիտվայի արտաքին քաղաքականության կարևորագույն առաքելություններից մեկը` հետխորհրդային տարածքում տարածել մեր կուտակած փորձը: Լիտվան առաջին երկիրն է, որ ճանաչել է Հայաստանի անկախությունը, դեռ այն ժամանակ, երբ նույնիսկ հանրաքվեի արդյունքներն ամփոփված չէին, որովհետև ակնհայտ էր, թե հայերն ինչ են ընտրել, և ձեր անկախությունը շատ համահունչ էր մեր ձգտումներին»: Դիվանագիտական հարաբերությունները սկսվել են նոյեմբերից, և այսօր Լիտվան մերձբալթյան միակ երկիրն է, որ 2008-ից դեսպանատուն ունի Հայաստանում, շուտով Հայաստանը ևս Վիլնյուսում դեսպանատուն կունենա: Դեսպանը հիշեց և հիշեցրեց միասին անցած 20 տարվա ճանապարհը` կարևորելով փոխհարաբերությունների իրավապայմանագրային հիմքերի ստեղծումը, պաշտոնական ու աշխատանքային փոխայցերը, համագործակցությունը միջազգային կառույցներում: Նրա գնահատմամբ` պրոբլեմային մնում են տնտեսական հարաբերությունները, ապրանքաշրջանառության անբավարար ծավալները, հատկապես Հայաստանից Լիտվա ներմուծումների սակավությունը, այնուամենայնիվ, ավետեց, որ լիտվական կապիտալն արդեն մտել է Հայաստան:
ՀՀ արտաքին գործերի նախարարության Եվրոպայի բաժնի վարիչ Արմեն Լիլոյանը, նշելով, որ անկախությունը 20 տարի առաջ է վերանվաճվել, արձանագրեց, որ մի շարք երկրների հետ հոբելյաններ են տոնվում, և այդ երկրներից Լիտվան յուրահատուկ տեղ ունի, որովհետև առաջինն է ճանաչել Հայաստանի անկախությունը և Հայաստանի Հանրապետությունը միջպետական առաջին համաձայնագիրը կնքել է Լիտվայի հետ: Դիվանագետը որոշակի սիմվոլիզմ տեսավ այս փաստերում` երկու փոքր պետություններ, որ միավորված էին մեկ մեծ պետության մեջ, սատարում են միմյանց միջազգային ասպարեզում հարաբերությունների հաստատման գործում: «Հայ-լիտվական միջպետական հարաբերություններում երկու երկրներից յուրաքանչյուրն անցել է իր ուրույն ճանապարհը, և այսօր ավելի կարևոր է այն փաստը, որ մենք նույն արժեքներն ենք դավանում և մեր փոխհարաբերություններում առաջնորդվում ենք փոխադարձ վստահությամբ ու համատեղ շահերով»,- ասաց Արմեն Լիլոյանը: Նա ևս անդրադարձավ դիվանագիտական «ջենթլմենական ցանկին», որտեղ ներառված են փոխհարաբերությունների պարտադիր ոլորտները, ու հավարտ ելույթի հույս հայտնեց, որ բարեկամությանն ու համագործակցությանը լավ ապագա է սպասում:
ԱԺ պատգամավոր, քաղաքագետ Տիգրան Թորոսյանը միանգամից առաջարկեց հոբելյաններն ու տոները տոնել` իմաստավորելով ինչ է եղել, ինչ կա ու ինչ է լինելու: Նա հիշեցրեց, որ 20 տարի առաջ ոչ միայն Հայաստանն ու Լիտվան անկախացան, այլև համաշխարհային պատմության շատ կարևոր իրադարձություն եղավ` ԽՍՀՄ-ը փլուզվեց, որին հաջորդեց հետխորհրդային համակարգային տրանսֆորմացիան: Փորձագիտական առաջին գնահատականները հետո պիտի պարզվեր, որ այնքան էլ ճշգրիտ չեն, և տարբեր երկրներ տարբեր ճանապարհներ ունեցան: Պարոն Թորոսյանը հետխորհրդային տարածքը պայմանականորեն բաժանեց 3 խմբի` 1. Արևելյան Եվրոպա և բալթյան երկրներ, 2. Հարավկովկասյան երկրներ, ՈՒկրաինա, Մոլդովա, Բելառուս, 3. Միջին Ասիայի երկրներ: Նա անդրադարձավ զարգացման ճանապարհների տարբերությունների պատճառներին, վարքագծային, արժեքային, սահմանադրական համակարգերին, պատմական ժառանգությանը, հասարակական մտածողությանը. «Մենք ճամփաբաժանին ենք և, երկար ժամանակ է, չենք կարողանում դուրս գալ տեղապտույտից: Իհարկե, հաջողություններ եղել են, որոնք բոլորին են հայտնի, ամենակարևորն է պարզել` ինչո՞ւ այսպես ստացվեց, և ի՞նչ պետք է անել, որ հետագայում նման վառ հաջողություններ ունենանք, որ կան բալթյան երկրներում»:
Քաղաքացիական հասարակությունը և մարդու իրավունքների պաշտպանությունը Եվրոպայում քննարկման մասնակիցներին ներկայացրեց Վիեննայի համալսարանի պրոֆեսոր Մանֆրեդ Նովակը: Ավստրոգերմանական մանրակրկիտությամբ ու բարեխղճությամբ պրոֆեսորը պատմեց Եվրոպայի պատմությունն անցյալ դարակեսից, ներառելով Համաշխարհային պատերազմը, միջազգային կառույցների առաջացումը` Եվրոպայի խորհուրդ, Եվրամիություն, Եվրոպայի անվտանգության ու համագործակցության կազմակերպություն` իրենց նախնական ու ընթացիկ խնդիրներով: Առանձնապես ու հատկապես մանրամասն ներկայացվեց Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի գործունեությունը: Բնականաբար, պարոն Նովակը անդրադարձավ Հայաստանի և միջազգային կառույցների փոխհարաբերություններին, և պարզվեց, որ Հայաստանը 1949-ին ստեղծված ԵԽ-ին անդամակցել է 2002-ին, իսկ 1989-ից հետո համարյա թե փրկել է ԵԱՀԿ-ի կյանքը, որովհետև եթե չլինեին հետխորհրդային տարածքում սկսված կոնֆլիկտները, սառը պատերազմի ավարտից հետո կազմակերպությունը կարող էր իր առաքելությունն ավարտված համարելով վերանալ: Իսկ 1959 թ. ստեղծված Եվրադատարանը լուրջ փոփոխություններ ապրեց 1998 թ. և այժմ ընդգրկում է 800 միլիոն եվրոպացիների, որ իրենց քաղաքացիական ու մարդկային իրավունքները իրենց երկրներում ոտնահարված համարելով` արդարություն կարող են գտնել Ստրասբուրգում: Վերջին 3 տարիներին Հայաստանից Եվրադատարան է ուղղվել 1000 դիմում... Պրոֆեսորը համարյա համոզում էր ԵԴ դիմել` այնքան հետաքրքիր էր ներկայացնում ընթացակարգն ու արդյունքները:
Հավարտ մի քանի հարցեր, որ համարյա հռետորական են, բայց կան: 20 տարին երկա՞ր ժամանակ է, որ սրբագրվում են իրադարձությունները: Հայաստանի Հանրապետության անկախությունը գուցե առաջինը շնորհավորել է Լիտվան, բայց անկախությունը պաշտոնապես ճանաչել է Ռումինիան, և դա հիշում եմ ոչ միայն ես, որ աշխատանքի բերումով բախտ եմ ունեցել լուսաբանելու անկախության հաստատման ու կայացման ընթացքը, այլև արձանագրված է իբրև պատմություն: ՈՒ ընդհանրապես` Հայաստանն էլ Եվրախորհրդին անդամակցել է 2001-ի հունվարին, որը նույնպես արձանագրված է իբրև պատմություն: ՈՒ մեկ էլ` հայ-լիտվական դիվանագիտական հարաբերությունների 20 տարիների հետ ի՞նչ գործ ուներ քաղաքացիական հասարակությունը, ի՞նչ կապ ուներ մարդու իրավունքների պաշտպանությունը, և մեղք չէ՞ր համակրելի պարոն Նովակը:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Մեկնաբանություններ