«Իրանը մեզ համար շատ լավ հարևան է, և նախընտրելին առկա խնդիրների խաղաղ հանգուցալուծումն է»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է «Ժառանգություն» կուսակցության փոխնախագահ ԱՐՄԵՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆԸ:

-Քաղաքական դաշտում հետընտրական ի՞նչ զարգացումներ են հիմա:
-Հետընտրական որևէ զարգացում այս պահին քաղաքական դաշտում չի լինելու, ընտրություններն անցկացվել են, խորհրդարանը ձևավորվել է, կառավարությունը կձևավորվի, որևէ անակնկալ չկա: Գործող բոլոր առանցքային քաղաքական ուժերը խորհրդարանում են: Ճիշտ է, ոչ այն հարաբերակցությամբ, ինչ ունեն հասարակության ներսում, այնումենայնիվ, արդեն խորհրդարանական ամբիոնից կներկայացվեն քաղաքական բոլոր հարցադրումները: Հետագա զարգացումները կվերաբերեն նախագահական ընտրություններին, որոնցից հետո նոր իրավիճակ կստեղծվի:
-Ո՞րն է լինելու նոր իրավիճակը:
-Երկու տարբերակ կա` կամ փոփոխություններ կլինեն, կամ կշարունակվի նույն իրավիճակը, որի հետևանքը կլինի չորս տարվա ճահճացած իրադրությունը: Առանձնահատուկ փոփոխություններ չեն լինի նաև տնտեսական առումով, խորհրդարանը, փաստորեն, նորից հարուստ է օլիգարխներով, իրենց տեղում են նույն պաշտոնյաները. այս վիճակը միանշանակ կշարունակվի մինչև նախագահական ընտրություններ, որոնց ընթացքից էլ կախված են հետագա զարգացումները:
-«Ժառանգության» համար ընտրություններն ինքնահաստատո՞ւմ էին, հաղթանա՞կ, պարտությո՞ւն, պարզունակ է ամեն ինչ հանգեցնել պատգամավորների թվին:
-Ինքնահաստատման մի քանի փուլեր արդեն անցել ենք և նման խնդիր չունենք: Կուսակցությունը միանշանակ ունի իր դիմագիծը, որը չի շփոթվում, ունի իր համակիրների հստակ զանգվածը` անկախ ամեն ինչից: Հաղթանակ-պարտությո՞ւն. այս ընտրություններում պարտվեցին բոլորը, պարտվեց ժողովուրդը, պարտվեց պետությունը, այս ընտրությունները խնդիրների լուծման չեն բերելու, և դա պարտություն է: ՈՒղղակի սարսափեցնող էին համատարած ընտրակաշառքն ու վարչական ռեսուրսի կիրառումը:
-Ի՞նչն էր սարսափելի, նորմալ, հայկական ընտրություններ էին:
-Սարսափեցնող էր, որ հասարակության մի ստվար զանգված գնաց ընտրակաշառքի հետևից:
-Մի՞թե կատարվածն այդքան անսպասելի էր:
-Հնարավոր էր, որ քաղաքացիների որոշակի մաս ընտրակաշառքով գնար քվեարկության, բայց այդպիսի քանակությունն ինձ համար իսկապես անսպասելի էր: Դա բավականին վտանգավոր գործընթաց է: Նկատի ունեցեք Չինարիի դեպքերը, դիվերսիոն հարձակումները, արդեն զոհերի մասին չեմ ասում, արդյո՞ք մենք քաղաքացու կարիք չունենք, որ պատրաստ է անձնվիրաբար պաշտպանելու իր հայրենիքը. կաշառք վերցնող անձը քաղաքացի կարո՞ղ է լինել, պատրաստ կլինի՞ պաշտպանելու իր երկիրը: Արդեն չեմ ուզում խոսել սոցիալական-տնտեսական խնդիրների մասին, միայն անվտանգությունն եմ նշում: Այս ընտրություններում քաղաքացիների մի մեծ զանգված իր դեգրադացիան ի հայտ բերեց: Իհարկե, հարյուր հազարավոր քաղաքացիներ գայթակղությանը չտրվեցին և բարոյական քվեարկություն իրականացրին` ըստ իրենց համոզմունքների ու պատկերացումների: Մեր հույսը պետք է լինեն այդ քաղաքացիները, և նրանցով պետք է առաջ շարժվենք ու դեգրադացված անձերից նորից քաղաքացի կերտենք: Սա բարդ պայքար է լինելու, բայց խաղադրույքը դրված է երկու կետի վրա. մեկը, որ որպես պետություն, ազգ գոյատևենք և պայքարելով հասնենք փոփոխությունների, երկրորդը` այս վիճակը կշարունակվի և ամեն տարի մի քանի տասնյակ հազար մարդ երկիրը կլքի ու ինչ-որ մի պահի որևէ հարևան մեզ ուղղակի իր մասը կդարձնի: ՈՒրիշ ճանապարհ չկա, ամբողջ աշխարհը այդպես էլ կառուցվել է: Նույնիսկ հզոր կայսրությունները, երբ դեգրադացվել են, շատ արագ կուլ են գնացել ավելի ուժեղին և վերացել են: Հեռու չգնանք. հիշեք Բյուզանդական կայսրությունը, որ ենթակայության տակ աշխարհն ուներ, բայց այլասերվեց, և հատուցումը շատ չուշացավ:
-Ինչ կա «Ժառանգությունը», Հայաստանի քաղաքական դաշտում ոչինչ չի փոխվել ընտրությունների սցենարների առումով, ի՞նչն էր անսպասելի, բնական էր, որ իշխանությունն իր ինքնապահպանության համար ոչինչ չի խնայելու:
-Խոսքը իշխանությանը չի վերաբերում, որովհետև ի սկզբանե պարզ էր` իշխանությունն ինչ է անելու, ինձ համար ցավալին քաղաքացու պահվածքն է, որովհետև նա հեռանում է պայքարի դաշտից:
-Ինչո՞ւ է հեռանում: 2008 թվականին ունեինք չհեռացող քաղաքացիներ, 2012-ին գայթակղվող, ինչո՞ւ որակ փոխվեց, ակնհայտ է, որ խնդիրները լուծված չեն:
-Դինամիկան բացահայտ բացասական է, և մեղավորը ոչ այնքան իշխանությունն է, որքան ընդդիմությունը, որ ոչ ճիշտ պայքարի մեթոդաբանություն ընտրեց և չկարողացավ քաղաքացուն հավատ ներշնչել, որ ինքն ունակ է պայքարելու: Ընդդիմադիր տարբեր հատվածներում տարբեր դրսևորումներ տեսնելով` քաղաքացին հիասթափվեց: Որքան էլ «Ժառանգությունը» մշտապես քաղաքացու կողքին էր, չկարողացավ միակ պատվարի դերում այնքան ուժեղ լինել, որ կանխեր քաղաքացիների հոսքը դեպի իշխանական դաշտ: Այդ ամենը հետևանք էր համալիր քայլերի, ուստի համալիր էլ քայլեր են անհրաժեշտ քաղաքացու հավատը վերականգնելու համար:
-Որպեսզի քաղաքացին զգա քաղաքացի լինելու անհրաժեշտությունը, նրան իդեալ է պետք, գաղափար, առաջնորդ, նպատակ, ինչո՞ւ է ընդդիմադիր դաշտը մշտապես այնքան տարտղնված, որ առանձին-առանձին ամեն ինչ կա, բայց ընդհանրական չի դառնում:
-Համաձայն չեմ, որ համախմբում երբևէ չի եղել, 1996-ին Վազգեն Մանուկյանի, 2003 թվականին Ստեփան Դեմիրճյանի շուրջը համախմբվեցին, 2008-ին` Լևոն Տեր-Պետրոսյանի: Այլ հարց է, թե այդ համախմբումն ինչպե՞ս է օգտագործվել:
-Հարց չէ` Ստեփան Դեմիրճյանն ու Լևոն Տեր-Պետրոսյանը տուն ուղարկեցին մարդկանց, որ պատրաստ էին պայքարելու նրանց առաջնորդությամբ:
-Եթե սխալ մարտավարություն է ընտրվել, դեռ չի նշանակում, որ ժողովուրդը մեղավոր է, կամ ընդդիմադիր դաշտը չհամախմբվեց:
-Լավ, բայց հազիվ թե Ստեփան Դեմիրճյանն ու Լևոն Տեր-Պետրոսյանը չէին ուզում իշխանության գալ ու այդ պատճառով ժողովրդին ուղարկեցին տուն, գոյություն ուներ այլ պատճառ, և չի կարելի մեղադրել նրանց, գուցե արվել է միակ հնարավոր քայլը:
-Իսկ ես չեմ էլ մեղադրում, թեպետ կարծում եմ, որ այլ հնարավորություններ կային և՛ 2003-ին, և՛ հատկապես 2008-ին: Ճիշտ գործընթացներ չեն եղել, և ելքը բոլորս գիտենք: Բոլոր դեպքերում ելքն ընդդիմության ևս մեկ համախմբումն է: Խոսքն անձերին չի վերաբերում, այլ գործընթացներին, որովհետև եթե անձերի փոփոխություն լինի, բայց համակարգը չփոխվի, անիմաստ է դառնում: Ես լիահույս եմ, որ նման համախմբում այս անգամ Րաֆֆի Հովհաննիսյանի շուրջ կարող է լինել` որպես ընդդիմության այս պահի ազդեցիկ խարիզմատիկ առաջնորդի: Նույն գետը երկու անգամ չեն մտնում, և 2008-ից հետո իրավիճակ է փոխվել:
-Չե՞ք կարծում, որ Րաֆֆի Հովհաննիսյանին իսկապես խարիզմատիկ առաջնորդ լինելու համար պակասում է վճռականությունը։ Նա երբեք ոչինչ հստակ ու որոշակի չի ասում. կամ թողնում է առկախ` կուսակցությունը կասի, խմբակցությունը կասի, կամ էլ շատ ազնիվ, շատ հայրենասիրական դեգերումների մեջ է: Եթե առաջնորդի դերին հավակնող մարդն անորոշության մեջ է, նրան հետևողը որոշակի որոշում կարո՞ղ է կայացնել:
-Որտե՞ղ եք տեսել այդ մեծածավալ անորոշությունը: Րաֆֆի Հովհաննիսյանը հստակ պատկերացումներ ունի, որոնց համաձայն էլ գործում է:
-Ինչո՞ւ այդ հստակ պատկերացումները չի բարձրաձայնում:
-Եթե Դուք չեք լսել, չի նշանակում` չի բարձրաձայնում, քաղաքացին է, պետականությունն է, ազգային շահն է, այդ ամենի շուրջ էլ իր գործունեությունն է, մանրամասների կամ տակտիկական հարցերի հետ կապված հապաղումներն այլ խնդիր են:
-Այո, իհարկե, այդ գաղափարները նույնիսկ Արտաշես Գեղամյանն էր մի քանի տարի բարձրաձայնում, բայց ով էլ ինչ ասի, մեխանիզմները որո՞նք են:
-Րաֆֆի Հովհաննիսյանը կոլեգիալ կառավարման կողմնակից է, ուստի շատ ճիշտ է անում, որ որոշումները միանձնյա չի ընդունում: Ես չեմ կարծում, որ իրեն վերաբերող հարցերի շուրջ մենք անվճռականություն ենք տեսել:
-Խոսքն իրեն չի վերաբերում, այլ քաղաքական դիրքորոշումներին:
-Բոլոր այն տեղերում, ուր իր պատասխանատվության խնդիրն է եղել, նրան հնարավոր չէ անվճռականության մեջ մեղադրել: Առավել ևս, որ նա գործում է մի թիմով, որ վերջին տարիներին քաղաքական բոլոր կիզակետերում եղել է և եղել է քաղաքացու կողքին: Այնպես որ, ոչ միայն Րաֆֆի Հովհաննիսյանն ունի քաղաքացիական խիզախություն, այլև նրա կուսակիցները, ուստի որոշումների ընդունման մեջ թիմակիցների կարծիքը հարցնելը գովելի է, առավել ևս, որ միասին են կյանքի կոչվելու:
-Ձեր կարծիքով` այս իրավիճակում արտաքին քաղաքական ի՞նչ ներգործություններ են հնարավոր Հայաստանում:
-Արտաքին աշխարհը մեր շուրջը եռացող կաթսայի վիճակում է գտնվում` միայն երկրները թվարկեմ, ամեն ինչ կասվի. Սիրիա, Իրան, Իրաք, Թուրքիա... Մենք ունենք ՆԱՏՕ-ին անդամակցության հայտ ներկայացրած հարևան Վրաստան, եվրոպական կառույցներին ինտեգրվելու խնդիր ունենք, որ նույնիսկ վարչապետն է բարձրաձայնում` տնտեսապես Եվրոպայի հետ ենք ցանկանում ինտեգրվել, ազատ առևտրի համաձայնագիր, Շենգենի հեշտացված վիզա, կամ առանց վիզայի ռեժիմ, ԵՄ ասոցացված անդամի կարգավիճակ... Բազմաթիվ խնդիրներ կան մեր տարածաշրջանում, և չեմ կարծում, որ արտաքին գործոնները մեր իրավիճակում երկրորդական են: Ցանկացած պարագայում մենք ենք որոշողը, թե որ ուղղությամբ առաջ կշարժվենք: Համոզված եմ, որ Հայաստանը դեպի Արևմուտք պետք է գնա, որովհետև մենք քրիստոնեական արժեհամակարգ կրող ենք, ժողովրդավարությունը մեզ ավելի հոգեհարազատ է: Թե այդ գործընթացում քաղաքական ուժերն ինչ դրսևորումներ կունենան, կտեսնենք արդեն առաջիկայում: «Ժառանգությունը» ԵՄ կողմնակից քաղաքական ուժ է, մենք կարծում ենք, որ Հայաստանի ապագան միանշանակ Եվրամիությունն է, և այդ ուղղությամբ էլ պետք է աշխատենք: Չմոռանաք, որ «Ժառանգությունը» նաև ԵԺԿ անդամ է, և մեր իրականացրած քայլերը համահունչ են եվրոպական ընտանիքին:
-ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Հիլըրի Քլինթոնի այցը տարածաշրջան և Հայաստան ի՞նչ նշանակություն կարող է ունենալ առանցքային խնդիրների լուծման` Լեռնային Ղարաբաղի հարցի, հայ-թուրքական հարաբերությունների և երկու երկրների միջպետական կապերի համար:
-Միջպետական հարաբերությունները նորմալ զարգանում են, և ժողովրդավարական արժեքների, համաշխարհային անվտանգության համակարգում փոխգործունեության առումով համագործակցության լավ դաշտ կա, հավելեք սփյուռքի առկայությունը: Հայ-թուրքական հարաբերություններում, կարծում եմ, կպահպանվի ստատուս քվոն:
-Բոլորովին վերջերս Թուրքիայի վարչապետը ստատուս քվոյի ձեռնտու չլինելու մասին էր խոսում:
-ՈՒրեմն իրենք պիտի քայլեր իրականացնեն: Բացի դրանից, Թուրքիայում կան և այլ հարցեր: Հիշեք, որ Սիրիան նույնքան մոտ է Հայաստանին, որքան Թուրքիային: Հարավային Կովկասում խաղաղություն է պետք ԱՄՆ-ին, և Հիլըրի Քլինթոնը, կարծում եմ, այդ ուղերձն է բերել, որ, խաղաղ կարգավորումից բացի, հարցը այլ լուծում չունի: Հիմնականը տարածաշրջանին կայունության ու խաղաղության ուղերձն է, հազիվ թե ԱՄՆ-ին կամ ԵՄ-ին պայթյունավտանգ տարածաշրջան է պետք: Բավականին բարդ է Իրանի հարցը: Իրանը մեզ համար շատ լավ հարևան է, և մեզ համար նախընտրելին առկա խնդիրների խաղաղ հանգուցալուծումն է:
-Արաբական հեղափոխությունները ի՞նչ հանգրվանի հասցրին, սկսվեցին ժողովրդավարության կարգախոսներով, բայց հանգեցրին իշխանափոխության, և դեռ հայտնի չէ` ինչ կորցրին ու ինչ գտան:
-Գործում է ճոճանակի օրենքը, խիստ ավտորիտարիզմից հանգեցին քաոսի, որը որոշակի ժամանակ հետո կկարգավորվի: Այդ երկրները բավականին հարուստ են բնական ռեսուրսներով և հարկադրված կլինեն արագ կարգավորելու իրենց ներքին խնդիրները: Չմոռանանք, որ ավտորիտար ռեժիմներն էլ ժամանակին արտաքին միջամտության շնորհիվ էին հաստատվել, ուստի հասարակության աջակցությունը չունենալով` 21-րդ դարում նման վախճանը սպասելի էր: Արաբական հեղափոխություններն ակնհայտ դարձրին, որ անհրաժեշտ են իրական բարեփոխումներ, քանի դեռ գործը հեղափոխության չի հասել: Երբ դու ռեֆորմների ճանապարհով ես գնում, թացն ու չորը համատեղ չեն վառվում, երբ անընդհատ հետաձգում ես, անխուսափելի են դառնում շոկային թերապիան, նաև արտաքին միջամտությունների վտանգը: Մեզ համար նախընտրելի են ներքին զարգացումները, որոնց պարագայում արտաքին միջամտությունները բացառվում են:
-Չլինելով խորհրդարանում, ինչո՞վ եք զբաղվելու:
-Վերսկսելու եմ դասախոսական կյանքս, շարունակելու եմ կուսակցականս. իբրև «Ժառանգության» վարչության փոխնախագահ զբաղվելու եմ ներքաղաքական հարցերով:
-Չե՞ք կարծում, որ Հայաստանի չորրորդ Հանրապետության ձևավորման ժամանակն է:
-Նույնիսկ ուշանում է: Կամ համակարգային փոփոխություններով երկիրը պիտի զարգացնենք, կամ ստատուս քվոյի պահպանումով որոշ ժամանակից պետականության կորուստ ենք ունենալու:
-Ինչպիսի՞ն պիտի լինի Հայաստանի չորրորդ Հանրապետությունը:
-Խորհրդարանական հանրապետություն` իրական հակակշիռների մեխանիզմով, 100 տոկոս համամասնական ընտրակարգով, անկախ արդարադատության համակարգով, որը հնարավորություն կտա օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների հակակշիռների մեխանիզմով երկիրն առաջ տանելու և քաղաքացուն վերադարձնելու իր իշխանության աղբյուր լինելու կարգավիճակը, տնտեսությունը վերադարձնելու ազատ մրցակցային դաշտ, կառավարման համակարգը դարձնելու արդյունավետ:
-100 տարին բավակա՞ն է:
-Մենք 10 տարվա ժամանակ չունենք:

Զրույցը`
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ