Իմ գնա­լուց ա­ռաջ թող Հա­յաս­տա­նում ջր­հե­ղեղ լի­նի

Կա­տար­վա­ծը փաստ է, և դրա մա­սին խո­սե­լը կա­րե­լի է հա­մա­րել ժա­մա­նա­կի ա­նի­մաստ վատ­նում: Ա­ռայժմ չեմ ցան­կա­նում հա­մա­ձայ­նել ո­մանց կար­ծի­քին, թե դա դա­վա­ճա­նա­կան ակտ է, և ցան­կա­նում եմ ա­սել, որ մեր «չք­նաղ» վար­չա­պետն ընտ­րել է չա­րի­քի փոք­րա­գույն տար­բե­րա­կը: Հա­մա­ձայ­նում, բայց և հարց­նում եմ` ի՞ն­չը բե­րեց կա­պի­տու­լյա­ցիա­յի այդ տար­բե­րա­կին, ո­րից հե­տո ա­սեմ…

Փաս­տեմ, որ չեմ ըն­դու­նում ոչ մի դեպ­քում որևէ խոսք, թե բո­լորս, մե­ղա­վոր ենք, թե շա­տե­րը հրա­ժար­վել են կռ­վե­լուց, և այլ հի­մար մեկ­նա­բա­նու­թյուն­ներ և ա­սածս կհաս­տա­տեմ սե­փա­կան կար­ծի­քիս վրա հեն­վե­լով, ո­րը ձևա­վոր­վել է ա­ռաջ­նագ­ծում ստեղծ­ված հենց ա­ռա­ջին օ­րե­րին այն­տեղ գտն­ված տղա­նե­րի հետ զրու­ցե­լուց, տար­բեր տե­ղե­կատ­վա­կան լու­րե­րից, ինչ­պես նաև պե­տա­կան պաշ­տո­նա­կան լու­րե­րից:

Պա­տե­րազ­մի երկ­րորդ օ­րը Ար­տա­շա­տի Սպի­տակ տա­նը ե­ռու­զեռ էր, ա­սեղ գցե­լու տեղ չկար: Ա­սել, թե բարձր էր կռ­վի դաշտ մեկ­նող­նե­րի ո­գին, կն­շա­նա­կի ո­չինչ չա­սել: Տպա­վո­րու­թյունս էր, որ մաք­սի­մում մի շա­բա­թում ջար­դե­լու ենք թշ­նա­մու մռու­թը, քան­զի հա­մոզ­ված էի (ա­սեմ, ոչ միայն ես), որ ՀՀ ՊՆ Դա­վիթ Տո­նո­յա­նի ա­միս­ներ ա­ռաջ աս­ված բա­նա­վոր խոս­քին` նոր պա­տե­րազմ, նոր տա­րածք­ներ, ան­վե­րա­պա­հո­րեն հա­վա­տա­ցել էինք բո­լորս: Իմ հա­մա­գյու­ղա­ցի­նե­րից շա­տե­րը, ստա­նա­լով զին­վո­րա­կան ծա­նու­ցագ­րե­րը, սեպ­տեմ­բե­րի 28-ից մեկ­նել են ճա­կատ: Որևէ մե­կից չեմ լսել որևէ տր­տունջ, չեմ տե­սել վա­խի զգաց­ման դրսևո­րում: Իսկ թե ինչ­պես այդ օ­րե­րին գյու­ղում կազ­մա­կերպ­վեց ճա­կա­տի հա­մար անհ­րա­ժեշտ պա­րե­նա­յին օգ­նու­թյու­նը, պար­զա­պես բա­ռեր չեմ գտ­նում նկա­րագ­րե­լու: Միայն ա­սեմ` սի­րով ու հո­գա­տա­րու­թյամբ էին հա­մա­գյու­ղա­ցի­ներս ի­րենց տնե­րում ըն­դու­նում Ար­ցա­խից Հա­յաս­տան տե­ղա­փոխ­ված­նե­րին և կի­սում նրանց հետ ի­րենց հաց հա­նա­պա­զօ­րյան: Անվ­տան­գու­թյու­նից ել­նե­լով` հարկ չեմ հա­մա­րում ա­ռանձ­նաց­նել որևէ դեպք: Միայն կա­րող եմ ա­սել, ա­ռանց որևէ պաշ­տո­նա­կան կո­չի, ժո­ղո­վուր­դը գոր­ծում էր «ա­մեն ինչ ճա­կա­տի հա­մար» սկզ­բուն­քով:

Հոկ­տեմ­բե­րի 3-ին կամ 4-ին, սի­րով կռ­վի դաշտ մեկ­նած հա­մա­գյու­ղա­ցիս (ա­նու­նը հարկ չեմ հա­մա­րում նշել) զան­գա­հա­րեց ինձ և բա­ռա­ցիո­րեն ա­սաց.
-Դու դա­վա­ճան ես, ե­թե ողջ հա­սա գյուղ, քեզ գյուլ­լե­լու եմ: Դու մեզ (նկա­տի ու­ներ իր հետ ճա­կա­տում գտն­վող մյուս հա­մա­գյու­ղա­ցի­նե­րիս-Ս.Հ.) դի­տա­վո­րյալ ու­ղար­կել ես մահ­վան: Ես ավ­տո­մա­տով ի՞նչ պի­տի ա­նեմ էս­տեղ, երբ եր­կն­քից կար­կու­տի նման մեր գլ­խին թափ­վում են ռում­բե­րը: Չկա հա­կաօ­դա­յին պաշտ­պա­նու­թյուն: Հենց ա­ռա­ջին օ­րը, երբ հա­սել էինք կռ­վի մեզ ու­ղարկ­ված վայ­րը, սմեր­չը խփեց ավ­տո­բու­սին և շպր­տեց մի կողմ: Մենք հա­զիվ ենք փրկ­վել մեռ­նե­լուց:
Ի՞նչ ա­սեի… Ըն­դա­մե­նը փոր­ձում էի հան­գս­տաց­նել նրան: Մի քա­նի օր անց նա վե­րա­դար­ձավ: Գյու­ղում իս­կա­կան խու­ճապ էր, այլևս ոչ մե­կը սի­րով չէր վերց­նում ծա­նու­ցա­գի­րը կռիվ գնա­լու հա­մար: Նման խոս­քեր լսել եմ կռ­վող­նե­րից: Չնա­յած պտտ­վող բա­ցա­սա­կան է­մո­ցիա­նե­րին, գյու­ղում շա­րու­նակ­վում էր կռ­վի դաշտ գնա­ցող կա­մա­վոր­նե­րի հա­վա­քագ­րու­մը, ո­րոնք, այս­պես ա­սած, բա­ցա­ռա­պես ար­ձա­գան­քել էին վար­չա­պե­տի կո­չին:
Փոքր-ինչ ա­ռաջ ընկ­նեմ և ա­սեմ. երբ տղա­նե­րը նո­յեմ­բե­րի 10-ին վե­րա­դար­ձան գյուղ, պարզ­վեց, որ հրաշ­քով են փրկ­վել սպան­դա­նո­ցից:

Բո­լո­րի խոս­քե­րը նույնն էին.
-Մեր ՀՕՊ-ը կար­ծես չկար:
Փոքր-ինչ հետ դառ­նամ և նշեմ, որ այն մար­տա­կան դիր­քե­րում, որ­տեղ կանգ­նած են ե­ղել գյու­ղիս կա­մա­վոր­նե­րը, ի­րենց հե­րո­սա­բար են դրսևո­րել: Այդ մա­սին վկա­յեց ինձ զան­գա­հա­րած հրա­մա­նա­տար Գա­գիկ Բա­լա­յա­նը: Նա շնոր­հա­կա­լու­թյուն հայտ­նեց տղա­նե­րի ցու­ցա­բե­րած կամ­քի, ա­րիու­թյան և պատ­րաս­տա­կա­մու­թյան հա­մար:
Հի­մա կցան­կա­նա­յի հարց­նել վար­չա­պե­տին` Նի­կոլ, պա­տաս­խա­նի՛ր, ո՞րն է իմ հա­մա­գյու­ղա­ցի տղա­նե­րի մեղ­քը, որ ա­նա­մո­թա­բար հայ­տա­րա­րում ես, թե չեն կռ­վել, փա­խել են: Ո՛չ: Նրանք կռ­վել են և չեն փա­խել: Նրանք դա­վա­ճան չեն: Այդ դու և քո ա­պաշ­նորհ, դա­վա­ճան բարձ­րա­գույն գե­նե­րա­լա­կան մի քա­նի ան­ձինք են մե­ղա­վոր: Ես սի­րում եմ ի­րերն ի­րենց ա­նու­նով կո­չել: Պատ­մու­թյու­նը ա­մեն ինչ իր տե­ղը կդ­նի և կպար­զի , թե ում մեղ­քով հան­ձն­վեց Ար­ցա­խը: Բայց հի­մա էլ հաս­տատ կա­րող եմ ա­սել` ո՛չ զին­վո­րի:

Շա­րու­նա­կեմ: Արծ­րուն Հով­հան­նի­սյանն ա­մեն օր, հա­կա­ռակ մա­մու­լում շր­ջա­նառ­վող բա­ցա­սա­կան պարտ­վո­ղա­կան լու­րե­րի, դրա­կան է­մո­ցիա­ներ էր հա­ղոր­դում: Ան­գամ նշում էր, թե շու­տով Բաք­վում թեյ ենք խմե­լու: Ան­կեղծ ա­սած, հի­մարս հա­վա­տում էր: Հա­վա­տում էր մեր քա­ջա­րի շվեյկ վար­չա­պե­տին և նրա խո­սա­փող Արծ­րուն Հով­հան­նի­սյա­նին: Այ­սօր պարզ­վում է, որ Արծ­րուն Հով­հան­նի­սյա­նը խա­բել է ժո­ղովր­դին, թե ում հրա­մա­նով, հա­վա­տա­ցած եմ` կպար­զի, ու­զենք թե չու­զենք, ան­պայ­ման հա­րուց­վե­լիք ա­պա­գա քրեա­կան գոր­ծե­րի նա­խաքն­նու­թյու­նը: Արծ­րուն Հով­հան­նի­սյա­նի խոս­քին, թե գտն­վել եմ պա­գո­նի տակ, ցան­կա­նում եմ պա­տաս­խա­նել մի հայտ­նի ֆիլ­մի գեր­մա­նա­ցի զին­վո­րի խոս­քե­րը մեջբե­րե­լով: Երբ վեր­ջի­նիս ա­պօ­րի­նի հրա­ման­ներ կա­տա­րե­լու հա­մար տա­նում են գն­դա­կա­հա­րե­լու, նա գո­ռում է` ես մե­ղա­վոր չեմ, ինձ հրա­մա­յել են: Ճիշտ է, ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի ժա­մա­նակ հրա­ման­նե­րը չեն քն­նար­կում: Բայց դա չի վե­րա­բե­րում Արծ­րուն Հով­հան­նի­սյա­նին. նա ա­մեն օր կա­տա­րել է ա­պօ­րի­նի հրա­ման­ներ, խա­բել է ժո­ղովր­դին:
Հի­մա թույլ տուր հարց­նել, «քա­ջա­րի» վար­չա­պետ, ու՞մ հրա­մանն է կա­տա­րել զին­վո­րա­կան այդ թեր­մաց­քը, քո՞, թե՞… Ա­սենք նշա­նա­կու­թյուն չու­նի: Ել­նե­լով զին­վո­րա­կան վի­ճա­կից` Արծ­րու­նը կա­րող էր թաքց­նել ճշ­մար­տու­թյու­նը մեկ օր, եր­կու օր, բայց ոչ ամ­բողջ պա­տե­րազ­մի ըն­թաց­քում:

Ա­սա, եր­բեմ­նի «դու­խով» վար­չա­պետ, ի՞նչ գնա­հա­տա­կան տալ նրա ա­րարք­նե­րին, այ­սինքն՝ նաև քո ա­րարք­նե­րին: Սա դա­վա­ճա­նու­թյու՞ն է, թե՞ ոչ: Ա­սում ես, թե տղա­նե­րը լքել են Շու­շին և չեն կռ­վել: Այ­սօր այն­տեղ մնա­ցել են հե­րո­սա­բար ըն­կած 150 հայ զին­վո­րի դիակ­ներ:
Թույլ տուր հարց­նել. այ սևով սգով գե­րա­գույն հրա­մա­նա­տար հոր­ջորջ­ված, բա­րո­յա­կան ո՞ր ի­րա­վուն­քով ես ա­նար­գում նրանց հի­շա­տա­կը ա­սե­լով, թե չեն կռ­վել:
Ո՞վ է մե­ղա­վոր այդ դա­վա­ճա­նու­թյան հա­մար: Ան­շուշտ, կպար­զի զի­ն­վո­րա­կան դա­տա­խա­զու­թյու­նը:

Դու ի՞նչ պի­տի ա­նեիր, որ չես ա­րել պա­տե­րազ­մի կրի­տի­կա­կան վի­ճա­կից դուրս գա­լու հա­մար: Երևի հարցս տե­ղին չէ: Երևի մի օր էլ ա­սես, թե էս ժո­ղո­վուր­դը չէ՞ր տես­նում, որ ես ռազ­մա­կան գոր­ծից հե­ռու եմ, ին­չու՞ ինձ վս­տա­հե­ցին այդ պաշ­տո­նը: Վեր­ջերս մի ցի­նիկ հայ­տա­րա­րու­թյուն ա­րե­ցիր, ե­թե մե­ղա­վոր է կա­ռա­վա­րու­թյու­նը, ա­պա մե­ղա­վոր է նաև ժո­ղո­վուր­դը, որ նրան բե­րել է իշ­խա­նու­թյան: Քո այդ ցի­նիկ դրսևոր­մա­նը կցան­կա­նա­յի պա­տաս­խա­նել ցի­նիկ օ­րի­նա­կով: Ա­մուս­նու­թյան ա­ռա­ջին գի­շե­րը պարզ­վում է, որ օ­րիոր­դը կույս չէ, ար­հես­տա­կան ե­ղա­նա­կով կու­սու­թյու­նը վե­րա­կանգ­նած է ա­մուս­նա­ցել: Փե­սա­ցուի հան­դի­մա­նու­թյա­նը` դու կույս չես, դու ա­նա­մո­թա­բար խա­բել ես ինձ, նյու­թա­կան ու բա­րո­յա­կան վնաս ես պատ­ճա­ռել, կույ­սը պա­տաս­խա­նել է.
-Իսկ ես հա­ճույք եմ ստա­ցել, հար­սի շոր եմ հա­գել և ու­րիշ շատ բա­ներ, ինձ ինչ, թե դու ինչ վնաս­ներ ես կրել:
Հի­մա ճիշտ և ճիշտ մեր վար­չա­պետն է լկ­տիա­բար ա­սում` է՜, չխաբ­վեի՜ք: Ան­կեղծ, ես չեմ խաբ­վել:

Հի­շում եմ, 2018 թվա­կա­նին, երբ ժո­ղո­վուր­դը հոր­թի հրճ­վան­քով Նի­կոլ, Նի­կոլ էր կան­չում, իմ աշ­խա­տակ­ցու­հուն, որ նրան­ցից մեկն էր, ա­սա­ցի` եր­կու տա­րի հե­տո կտես­նես, թե ինչ դժ­բախ­տու­թյուն է բե­րե­լու նա մեր ազ­գի գլ­խին: Կարևո­րը եր­կու տար­վա վա­ղե­մու­թյան պատ­մու­թյու­նը չէ, այլ որ այ­սօր էլ, այս­քան դժ­բախ­տու­թյուն­նե­րից հե­տո էլ, դեռ շա­տե­րը կա­ռա­վար­վում են նախ­կին­նե­րի նկատ­մամբ ու­նե­ցած ստոր ա­տե­լու­թյամբ, կար­ծես չն­կա­տե­լով, որ այդ ա­տե­լու­թյունն ի­րենց տա­նում է կոր­ծան­ման: Ա­յո, մեծ է ա­տե­լու­թյու­նը դե­պի ԼՏՊ-ն, Ռո­բեր­տը, Սեր­ժը: Ե­թե Ռո­բեր­տը դա­տեր իր նա­խոր­դին և չգ­նար նրա հան­ցա­վոր ճա­նա­պար­հով, չէր լի­նի մար­տի մե­կը: Ե­թե Սեր­ժը դա­տեր Ռո­բեր­տին մար­տի մե­կի կա­պակ­ցու­թյամբ, այ­սօր չէր լի­նի Նի­կո­լը: ԼՏՊ-ն ու Սեր­ժը ի­րենց հան­ցա­վոր հա­մա­ձայ­նու­թյան ար­դյուն­քում ծնե­ցին այ­սօր­վա թեր­մաց­քին: Նի­կո­լին պետք է դա­տեն թե­կուզ այն բա­նի հա­մար (ի­հար­կե, բո­լոր նախ­կին­նե­րին էլ հե­տը), որ ցան­կա­ցած ան­հատ, ցան­կա­ցած դե­բիլ չփոր­ձի հա­վակ­նել իշ­խա­նու­թյան, և իշ­խա­նու­թյան գա­լուց հե­տո ե­կո­ղը պի­տի մտա­ծի, որ պաշ­տո­նի չա­րա­շա­հու­մը պատժ­վե­լու է օ­րեն­քի խս­տու­թյամբ: Դա պետք է դառ­նա կա­ռա­վար­ման մշա­կույ­թի անհ­րա­ժեշտ տարր: Ան­գամ, ե­թե ու­զում եք, կա­վե­լաց­նեմ նաև, որ պա­տի­ժը տա­րած­վե­լու է ամ­բողջ ըն­տա­նի­քի վրա: Հիմ­նա­վո­րեմ: Հա­նուն ին­չի՞ և ու՞մ է պաշ­տո­նյան թա­լա­նում: Հա­նուն իր ըն­տա­նի­քի բա­րե­կե­ցու­թյան: Այդ թա­լա­նի բա­րե­կե­ցու­թյու­նից օգտ­վող­նե­րը նույն թա­լան­չի­ներն են: Նի­կո­լի ողջ թի­մը պետք է են­թարկ­վի կո­լեկ­տիվ պա­տաս­խա­նատ­վու­թյան:
Այ­սօր հա­մա­ցան­ցում հայ­տն­վել է հո­լո­վակ, որ­տեղ խոս­վում է, թե ինչ­պես է պաշտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րը իր հան­ցա­վոր հա­մա­խո­հի հետ իբր հայ­կա­կան բա­նա­կի հա­մար գնել զեն­քեր և …. Այդ զեն­քե­րով զին­վել են թուրք գրո­հա­յին­նե­րը Սի­րիա­յում կռ­վե­լու հա­մար: Ա­վե­լի նող­կա­լի հան­ցա­գոր­ծու­թյուն, քան վե­րոգ­րյա­լը, հայ մար­դը, հայ պաշ­տո­նյան չէր կա­րող կա­տա­րել: Նի­կոլ, այդ հան­ցա­գոր­ծու­թյու­նը քեզ հայտ­նի՞ է, թե՞ ոչ: Չեմ մտա­ծում, թե եֆ­րեյ­տոր նա­խա­րա­րը նման բա­ներ կա­ներ ա­ռանց վար­չա­պե­տի:

Նի­կոլ, զին­վո­րին կռ­վե­լու հա­մար անհ­րա­ժեշտ զեն­քից զր­կե­լը հան­ցա­գոր­ծու­թյուն է: Կա­ռա­վար­ման տա­րի­ներդ ե­ղել են զավ­զա­կու­թյան և փուչ ապ­րած օ­րեր:
Դու հան­ցա­գործ ես: Դու քո պրո­վո­կա­ցիոն ե­լույթ­նե­րով խա­բել ես ժո­ղովր­դին և գրգ­ռել թշ­նա­մուն քո տխ­մա­րա­գույն` «Ար­ցա­խը Հա­յաս­տան է և վերջ», ար­տա­հայ­տու­թյամբ: Լավ ես ա­սել: Բայց ո­չինչ չես ա­րել այն նյու­թա­կա­նաց­նե­լու հա­մար: Դու հան­ցա­գործ պրո­վո­կա­տոր ես: Նի­կոլ, մտա­ծում եմ, որ դու….այդ մա­սին քիչ հե­տո:
Հայ ժո­ղո­վուրդն ու­նի ե­րեք ա­մուր սյու­ներ:
1. Լե­զուն, ո­րը դի­մա­ցել է դա­րե­րի փոր­ձու­թյա­նը:
2. Ե­կե­ղե­ցին, ո­րի լա­վա­գույն հոգևոր ա­ռաջ­նորդ­նե­րը ոս­կե տա­ռե­րով են գրել ի­րենց ա­նու­նը հա­յոց պատ­մու­թյան մեջ:
3. Եվ մեր օ­րե­րում՝ բա­նա­կը:
Լեզ­վի և բա­նա­կի հար­ցը հա­նում եմ քն­նար­կու­մից, դառ­նամ ե­կե­ղե­ցուն: Ե­կե­ղե­ցու դա­րա­վոր պատ­մու­թյան մեջ քիչ չեն փայ­լուն գլուխ­նե­րը: Սա­կայն դրանց մա­սին չէ, որ ցան­կա­նում եմ խո­սել: Ցան­կա­նում եմ խո­սել մի ճի­վա­ղի մա­սին, ո­րին հոր­ջոր­ջել են ան­գամ՝ Պետ­րոս Գե­տա­դարձ: Ինչ­պի­սի պատ­մա­կան սուտ: Այդ ճի­վաղն իր հա­մա­խոհ Գրի­գոր Մա­գիստ­րո­սի հետ հույ­նե­րին ծա­խեց Ա­նիի վեր­ջին թա­գա­վոր Գա­գի­կին:

Ես չեմ կա­րող դր­վա­տան­քի խոսք ա­սել մեր օ­րե­րի կա­թո­ղի­կոս Գա­րե­գին Բ-ի մա­սին: Ես, որ­պես հայ մտա­վո­րա­կան, քրիս­տո­նյա նրա կա­ռա­վար­ման մա­սին որևէ լավ բան չեմ կա­րող ա­սել: Նրա մա­սին գրել եմ ան­գամ «Հա­յի իմ տե­սա­կը» ինք­նա­կեն­սագ­րա­կան գր­քում: Այդ մա­սին չէ, որ ցան­կա­նում եմ նո­րից գրել: Ա­միս­ներ ա­ռաջ՝ հու­նի­սին, թե հու­լի­սին, «Ի­րա­տե­սի» է­ջե­րից բաց նա­մա­կով դի­մե­ցի նրան, կոչ ա­նե­լով ար­ձա­գան­քել երկ­րում կա­տար­վող բա­ցա­սա­կան երևույթ­նե­րին, ո­րոնք, իմ դի­տարկ­մամբ, տա­նում են մեզ ակն­հայտ ող­բեր­գու­թյան: Ոչ մի ար­ձա­գանք: Մտա­ծե­ցի, գու­ցե կա­թո­ղի­կո­սին նրա մա­մու­լի դի­վա­նի աշ­խա­տա­կի­ցը չի կար­դա­ցել, ուս­տի և ստիպ­ված հոդ­վա­ծը ծրա­րե­ցի և ու­ղար­կե­ցի կա­թո­ղի­կո­սին: Ոչ մի ար­ձա­գանք: Հաս­կա­ցա, ա­վե­լի ճիշտ, հա­վա­տա­ցի ևս մեկ ան­գամ, որ նա ե­կել է այդ պաշ­տո­նին ոչ թե ծա­ռա­յե­լու, այլ վա­յե­լե­լու: Ան­գամ խայ­տա­ռակ թղ­թից հե­տո լսե­լի չէ նրա ձայ­նը: ՈՒ­զում եք, մի կոչ էլ ա­նեմ: Սր­բա­զա՛ն, գլ­խա­վո­րի՛ր ժո­ղովր­դին և տա՛ր քո հետևից դե­պի կա­ռա­վա­րու­թյուն կամ ԱԺ, պա­հան­ջիր վար­չա­պե­տի հրա­ժա­րա­կա­նը: Հա­վա­տա, ոս­տի­կան­նե­րը չեն փա­կի քո ճա­նա­պար­հը: Խի­զա­խի՛ր և հա­նի՛ր ժո­ղովր­դին այս ծանր վի­ճա­կից:
Ար­դեն մի քա­նի օր է, ինչ Երևա­նի հրա­պա­րակ­նե­րը լց­ված են հա­զա­րա­վոր մարդ­կան­ցով, ո­րոնք պա­հան­ջում են վար­չա­պե­տի հրա­ժա­րա­կա­նը:

Տեր Աստ­ված, մի՞­թե նրանց մեջ չկա մի բա­նա­կան անձ, որ ա­սի` վերջ տվեք ձեր մտ­քի օ­նա­նիզ­մին: Նի­կոլն այն մար­դը չէ, որ լսի ձեր կո­չե­րը և հե­ռա­նա:
Մի փոքր շեղ­վեմ: Լյու­դո­վի­կոս XIV-ը մտել է պատ­մու­թյան մեջ իր թևա­վոր խոս­քով` ինձ­նից հե­տո թե­կուզ ջր­հե­ղեղ: Բայց նա Ֆրան­սիա­յի ժո­ղովր­դին չի տա­րել ֆի­զի­կա­կան ոչն­չաց­ման: Նի­կո­լը կմեռ­նի ա­թո­ռին…. Ես էլ եմ հաս­կա­նում նրան: Ռուս քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ Վա­սեր­մա­նը ցույց է տվել այն եր­կու ճա­նա­պար­հը, ո­րով կա­րող է գնալ Նի­կո­լը: Կամ անց­նել օվ­կիա­նո­սը (Արևմուտ­քը օգ­տա­գործ­ված պահ­պա­նակ­նե­րը դեն է շպր­տում), կամ նս­տել մե­ղադ­րյա­լի ա­թո­ռին:
Ին­քը մե­ղադ­րյա­լի ա­թո­ռի՞ն: Դա Նի­կո­լը չէ, նրա հա­մար գե­րա­դա­սե­լի է Լյու­դո­վի­կոս XIV-ի խոս­քե­րի պրակ­տիկ կի­րա­ռու­մը` իմ գնա­լուց ա­ռաջ թող Հա­յաս­տա­նում ջր­հե­ղեղ լի­նի:
Ես՝ որ­պես փոքր-ինչ զար­գա­ցած մարդ, որ­պես ի­րա­վա­բան, ո­րին ու­սու­ցա­նել են նաև դա­տա­հո­գե­բու­ժու­թյուն, մտա­ծում եմ` ար­դյոք ան­մեղ­սու­նակ չէ՞ մեր վար­չա­պե­տը: Նրա հատ­կա­պես վեր­ջին եր­կու ե­լույթ­նե­րը հա­մո­զե­ցին` այդ մար­դը հո­գե­կան լուրջ պրոբ­լեմ­ներ ու­նի:
Ի՞նչ է նշա­նա­կում` վե­րա­դար­ձեք ա­ռաջ­նա­դիր­քե­րից և լու­ծեք պա­տե­րի տակ վնգս­տա­ցող­նե­րի հար­ցե­րը: Վար­չա­պե­տը մեկ շեղ­ված հո­գե­կերտ­ված­քով կոչ է ա­նում վրե­ժի և այս խոս­քե­րից հե­տո, հա­վա­նա­բար, երբ անց­նում է նո­պան, լր­ջա­նում է և ա­սում` ի՞նչ քա­ղա­քա­ցիա­կան պա­տե­րազմ, ո՞վ է խո­սում դրա մա­սին: Դա բա­ցա­հայտ քա­ղա­քա­ցիա­կան կոչ է: Այդ էլ կար­ծես այն­քան լուրջ չըն­դու­նե­ցի: Բայց երբ լսե­ցի նրա խոս­քե­րը Շու­շիի մա­սին, հաս­տատ հա­մոզ­վե­ցի, որ այդ մար­դու հո­գե­կա­նը էն չէ:

Ես Շու­շիում ե­ղել եմ 1992 թվա­կա­նի մա­յի­սի վեր­ջե­րին: Ան­շուք էր: Վառ­ված շեն­քեր, ան­մարդ փո­ղոց­ներ: Ե­ղել եմ 1998 թվա­կա­նին, կար­ծես շտ­կել էր մեջ­քը: Տե­ղա­շարժ կար: Իսկ 2015 թվա­կա­նին Շու­շին իս­կա­կան հրաշք էր՝ կա­նա­չա­պատ փո­ղոց­ներ, գի­շե­րա­յին լու­սա­վո­րու­թյուն, փո­ղոց­նե­րում քայ­լող ե­րի­տա­սարդ զույ­գեր, ման­կի­կին սայ­լա­կի մեջ մա­քուր օ­դի հա­նած ե­րի­տա­սարդ կա­նայք, իսկ վե­հա­շուք Ղա­զան­չե­ցո­ցը ա­ռանձ­նա­կի շունչ էր տա­լիս քա­ղա­քին: Իսկ ինչ է ա­սում Նի­կո­լը Շու­շիի մա­սին՝ մի ան­շուք քա­ղաք….Չեմ ու­զում շա­րու­նա­կել: Ցան­կա­նում եմ վեր­ջա­կետ դնել, ա­սե­լով` էս մար­դուն տա­րեք դա­տաբ­ժշ­կա­կան փոր­ձաքն­նու­թյան: Նա հի­վանդ է: Եվ այդ հի­վան­դից պետք է պրծ­նել ժամ ա­ռաջ:

Սոկ­րատ ՀՈՎ­ՍԵ­ՓՅԱՆ

Հ. Գ.1. Մե­ռած­նե­րի հո­գի­նե­րը մեզ պար­տադ­րում են ապ­րել և սպա­սել գա­լիք հաղ­թա­նա­կի օր­վան: Պա­տե­րազ­մը դեռ չի ա­վարտ­վել: Լավ է, որ Ար­ցա­խում ռու­սա­կան զորք է կանգ­նած: Պա­տե­րազ­մը առջևում է: Դժ­վար թե թուր­քը մինչև վերջ չկա­տա­րի իր տե­րե­րի հրա­հան­գը և կանգ առ­նի:
Վե­րա­հաս պա­տե­րազ­մում հայ զին­վո­րը կա­ջակ­ցի ռուս զին­վոր­նե­րին և, Ան­դր­կով­կա­սը վերջ­նա­կա­նա­պես կա­զատ­վի թուր­քե­րից: Պար­սիկ­նե­րը ստիպ­ված են կռ­վե­լու թուր­քե­րի դեմ: Էս ան­գամ նրանք այլևս չեն խու­սա­փե­լու կռ­վից:
Մեզ հզոր կա­ռա­վա­րու­թյուն է պետք և հզոր բա­նակ: Մեր ժո­ղովր­դի ող­նա­շա­րը չի ջարդ­վել: Այն կան­գուն է: Պետք է ժամ ա­ռաջ հե­ռաց­նել այն ջար­դե­լու ցան­կու­թյուն ու­նե­ցող հո­գե­կան հի­վանդ­նե­րին:

Հ. Գ. 2 Ռու­սաս­տա­նի նա­խա­գա­հը հակ­ված է Նի­կո­լին դա­վա­ճա­նու­թյան մեջ չմե­ղադ­րե­լուն: Նրան լավ եմ հաս­կա­նում: Ռու­սաս­տա­նի վրա մեծ-մեծ հա­չող Նի­կո­լը կզել է Պու­տի­նի ա­ռաջ և ստո­րագ­րել է մի խայ­տա­ռակ թուղթ: Նի­կո­լի հե­ռա­ցու­մը այդ թղ­թում ա­ռաջ քաշ­ված շատ հար­ցեր վի­ճար­կե­լի կդարձ­նի: Կոնկ­րետ Մեղ­րիի հար­ցը: Հա­յաս­տա­նը պա­տե­րազ­մող եր­կիր չէր, հետևա­բար, ո՞ր ի­րա­վուն­քով Հա­յաս­տա­նի տա­րած­քը դարձ­վել է քն­նարկ­ման ա­ռար­կա: Ե­թե Հա­յաս­տա­նը պա­տե­րազ­մում էր, ին­չու՞ Ռու­սաս­տա­նը որ­պես դաշ­նակ­ցի չօգ­նեց նրան: Այս­տեղ հար­ցը բո­լո­րո­վին այլ է: Երբ Պու­տի­նին ա­սա­ցին՝ կար­դա­ցեք այդ թուղ­թը և նոր ստո­րագ­րեք, նա պա­տաս­խա­նեց` ես եմ կազ­մել այդ թուղ­թը, կար­դա­լու ի­մաստ չկա:
Եվս մեկ հարց. վկա­յա­կո­չե­լով ռուս պատ­մա­բան-վեր­լու­ծա­բան Տա­րա­սո­վին` այդ­պի­սի լայ­նա­ծա­վալ թուղ­թը մի օ­րում չի կազմ­վել: Այ­սինքն՝ կա­րե­լի է են­թադ­րել, որ այն կազմ­վել է ստո­րագ­րե­լուց առն­վազն 15-20 օր ա­ռաջ: Երբ թեժ մար­տեր էին ըն­թա­նում, ռուս խա­ղա­ղա­պահ­ներն ար­դեն Հա­յաս­տա­նում էին, և շա­տերս կար­ծում էինք, որ նրանք ե­կել են թուր­քե­րի դեմ կռ­վե­լու հա­մար: Ա­վա՜ղ: Ե­թե Նի­կո­լը դա­վա­ճան չէ, ին­չու՞ այն ժա­մա­նակ չկանգ­նեց­վեց պա­տե­րազ­մը: Պու­տի­նին պետք էր մտ­նել Ադր­բե­ջան. որ­քան վատ Ղա­րա­բա­ղում հա­յե­րիս հա­մար, այն­քան լավ Ադր­բե­ջա­նի, ա­ռա­վել ևս Պու­տի­նի հա­մար: Պու­տի­նը իր վար­քագ­ծով շա­հում էր Ադր­բե­ջա­նի հա­մակ­րան­քը, հետևա­բար վս­տա­հու­թյու­նը: Ան­գամ այն բա­նից հե­տո, երբ թուր­քե­րը խփե­ցին ռու­սա­կան ինք­նա­թի­ռը, Պու­տի­նը ու­շադ­րու­թյուն չդարձ­րեց: Նա սևեռ­վել էր մեկ հար­ցի վրա. նե­րել Ա­լիևին, ա­մեն ինչ ա­նել հա­նուն Ադր­բե­ջան մտ­նե­լու: Ին­չը և ե­ղավ: Իր քայ­լով Պու­տի­նը ևս մեկ ան­գամ երևաց որ­պես ու­ժեղ լի­դեր, ո­րը մտա­ծում է աշ­խար­հի խա­ղա­ղու­թյան մա­սին: Նա կանգ­նեց­րեց ա­րյու­նա­հե­ղու­թյունն այն ժա­մա­նակ, երբ Արևմուտ­քը, ԱՄՆ-ը լուռ մտո­րում էին: Հի­մա նրանք արթ­նա­ցել և ա­նի­մաստ գռմ­ռում են Ար­ջի վրա:

Հ. Գ. 3 Ըն­դու­նենք՝ Նի­կո­լը դա­վա­ճան չէ: Այդ դեպ­քում ո՞վ է նա: Թե­րուս ռազ­մա­կան գոր­ծիչ: Չմե­ղադ­րենք այդ թե­րու­սին, բայց հարց­նեմ ՀՀ ՊՆ-ին և ԳՇ պե­տին: Պաշտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րին էլ չմե­ղադ­րենք: Ի՞նչ եք ու­զում այդ եֆ­րեյ­տո­րից: Բայց և չեմ կա­րող չհարց­նել այդ եֆ­րեյ­տո­րին. որ­տե՞ղ են այն 50 հա­զար ա­կան­նե­րը, որ ձեռք եք բե­րել Ռու­սաս­տա­նից: Ե­թե կան, ա­պա ին­չու՞ չա­կա­նա­պա­տե­ցիք Դժոխ­քի ձո­րը և այն չդարձ­րիք ի­րոք այդ­պի­սին: Թե՞ չկան այդ ա­կան­նե­րը: Այ­նուա­մե­նայ­նիվ որ­տե՞ղ են Դրանք: Այդ և շատ-շատ հար­ցե­րի պա­տաս­խա­նը ստա­նա­լու հա­մար Նի­կո­լը պետք է հե­ռա­նա ու որ­քան շուտ, այն­քան լավ: Ժո­ղո­վուր­դը պետք է լիո­վին ստա­նա մեր կա­պի­տու­լյա­ցիա­յի պատ­ճառ­նե­րի պա­տաս­խա­նը, որ­պես­զի վեր­լու­ծի այն և անց­նի ա­ռաջ:

Հեղինակի նյութեր

• Նիկոլին «քարշ տալու» սրբազան գործը դրված է հայ ժողովրդի վրա
• Ո՞վ է Գագիկ Ջհանգիրյանը
• Երբ այլևս չես լի­նի իշ­խա­նու­թ­յան, զին­վո­րա­կան տրի­բու­նա­լը վեր կհա­նի մեզ պար­տադր­ված պար­տու­թ­յան բո­լոր պատ­ճառ­նե­րը
• Հիմ­նա­կան մե­ղա­վո­րը հայ կա­ռա­վա­րող­ներն են
• Ո՞րն է քո մատ­նու­թ­յան գի­նը, դա­վա­ճան պա­պի` ֆա­շիստ­նե­րին ծախ­ված ե­նո­քա­վան­ցի Նի­կոլ Փա­շի­ն­յա­նի դա­վա­ճան թոռ
• Խրախ­ճանք ժան­տախ­տի պա­հին
• Ո՛վ մարդ­կա­յին ար­դա­րու­թ­յուն, թո՛ղ ես թք­նեմ քու ճա­կա­տիդ
• Զոհ­ված­նե­րի ա­ր­յու­նը երկն­քից կան­չում է` պա­տե­րազ­մը հասց­նել հաղ­թա­կան ա­վար­տի
• «Պրո­ֆե­սիո­նալ» «իմ­քայ­լա­կան­նե­րը» կե­րան իմ 800 հակ յոն­ջան և …
• Նի­կոլ, իսկ դու ար­դա­րաց­վե՞լ ես, մաքր­վե՞լ ես քո քրեա­կան ան­ց­յա­լից
• Վե­հա­փա՛ռ, կրկ­նեք Գևորգ Հին­գե­րոր­դի օ­րի­նա­կը, ժամն է գոր­ծե­լու
• Պատ­մա­կան դեպ­քե­րի և դեմ­քե­րի հա­մե­մա­տա­կան վեր­լու­ծու­թ­յուն
• Որոշ բա­շի­բո­զուկ­ներ փոր­ձում են զրո­յաց­նել մեր կես­դա­ր­յա պայ­քա­րի ի­մաս­տը
• Արտա­կարգ և լիա­զոր դես­պան Ար­ման Նա­վա­սար­դ­յա­նին
• Վեր­նա­գի­րը վեր­ջում թող ընտ­րի ըն­թեր­ցո­ղը (պա­խա­րա­կե­լի՞ է, որ ո՛չ գո­միկ են, ո՛չ էլ տրանս­գեն­դեր)
• ՈՒ՞ր է մեզ տա­նե­լու այս գաղջ մթ­նո­լոր­տը
• Ո՞վ դուրս թո­ղեց Ղա­րա­բա­ղը բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցից
• Ձեր հերթն էլ կգա
• Ես` որ­պես ՀՀ քա­ղա­քա­ցի, հայ­տա­րա­րութ­յուն եմ տա­լիս ժա­մա­նա­կին հորդ կա­տա­րած հան­ցա­գոր­ծու­թ­յան մա­սին
• Եվս մեկ անգամ Մեղրիի միջանցքի փոխանակման մասին

Մեկնաբանություններ