«ՈՎ ԱՍՈՒՄ Է, ՈՐ ԱՅՍ ԵՐԿԻՐՆ ԱՂՔԱՏ Է, ԿԱ՛Մ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆԱՊԵՍ ՏՀԱՍ Է, ԿԱ՛Մ ՍՐԻԿԱ»

«Այգեստան` գյուղ Արտաշատի շրջանում, շրջկենտրոնից 9 կմ հյուսիս: Տնտեսության հիմնական ճյուղը այգեգործությունն է: Զբաղվում են նաև բանջարաբուծությամբ, հացահատիկի մշակությամբ և անասնապահությամբ:
Գյուղը հիմնադրել են Իրանի ՈՒրմիա և Խոյ գավառներից եկած հայերը 1828-29-ին (ՀՍՀ, հ. 1)»:

Մեր զրույցը գյուղապետ ՍՈԿՐԱՏ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆԻ հետ, ինչպես կարգն է, սկսվեց նրա «ով լինելուց»:

«ՆԱԽԿԻՆ ԵՐԵՔ ԳՅՈՒՂԱՊԵՏԵՐԻ ՆԿԱՏՄԱՄԲ ՔՐԵԱԿԱՆ ԳՈՐԾԵՐ ՀԱՐՈՒՑՎԵՑԻՆ»
-Ծնվել եմ Այգեստանում: Հայրս Վանից էր, ներգաղթած 1915-ին, մայրս` Պարսկաստանի Սալմաստ գավառից: Հայրս Այգեստանի դպրոցի տնօրենն էր, մայրս` հայոց լեզվի ուսուցչուհի: 1941-ին հորս բանտարկում են քաղաքական հայացքների համար և «գործուղում» ԳՈՒԼԱԳ-ի ճամբարներ: Վերադարձից հետո նա, մնալով իր համոզմունքներին, այնուամենայնիվ, հակախորհրդային որևէ դիրքորոշում չուներ: Պատճառը պարզ էր. նա համոզված էր, որ հայ ժողովրդի գոյապահպանության համար Սովետական Միությունը անփոխարինելի երկիր էր: Նաև լավատես էր ու հավատում էր երկրի ապագային: Եվ ուրախ եմ, որ շատ բաներով ծնողներիս եմ նման:
Հումանիտար գիտությունների հանդեպ մասնագիտական հակումներս ուղեկցեցին ինձ պոլիտեխնիկական ինստիտուտ, այնուհետև պետհամալսարանի բանասիրական բաժին։ Հետո կոչումս տեսա իրավական համակարգում, ավարտեցի համալսարանի իրավաբանական բաժինը, աշխատանքի անցա հանրապետական դատախազությունում։ 2007-ին անցա կենսաթոշակի։ Եվ որոշեցի կենսափորձս ու գիտելիքներս ներդնել հայրենի գյուղի զարգացման մեջ։ Հակառակորդս կեղծիքներով «հաղթեց»։ 2008-ին նոր ընտրություններ նշանակվեցին։ Մասնակցեցի և հաղթեցի։ Ի դեպ, նախկին կոլեգաներիս` երեք գյուղապետերի նկատմամբ քրեական գործեր հարուցվեցին։ Սա, կարծում եմ, ինչ-որ բանի մասին խոսում է։
-Հարցս բնական պետք է հնչի. ի՞նչ էր իրենից ներկայացնում Այգեստանը Ձեր աշխատանքային առաջին օրը։
-Նախ` հիշեցնեմ, որ խորհրդային տարիներին Այգեստանի կոլտնտեսությունը տարեկան 2 մլն ռուբլու շրջանառություն ուներ, այսինքն` այն ժամանակ, երբ սովետական 65 կոպեկը կշռվում էր 1 ԱՄՆ դոլարով:
Սակայն վերհուշերով առաջ գնալն անհույս բան է։ Այգեստանը, անկախացումից հետո, բնականաբար, չէր կարող խուսափել երկրում թափ առած գործընթացներից: Տառացիորեն թալանվում էր ամեն բան, սկսած մեքենատրակտորային կայանից մինչև գյուղի կուլտուրայի տան… մանրահատակը: Իսկ երբ ես գյուղապետ ընտրվեցի, աշխատանքային իմ առաջին օրը լուրջ անակնկալ էր ինձ համար, գյուղի բյուջեում կար ընդամենը 23 հազար դրամ: Եվ չունենալով որևէ նյութական հիմք, այնուամենայնիվ, սկսեցի գյուղապետարանի հիմնանորոգումը: ՈՒ շնորհակալությունս հայտնեմ իմ այն համագյուղացիներին, ովքեր անվճար աշխատեցին, աշխատեցին հանուն Այգեստանի: Մարդկանց մեջ հավատ կար: Հետո վերականգնեցինք գյուղի մարզադահլիճը: Այդ օրերին ինձ մի միտք էր տանջում. լավ, ասենք թե ակումբի մանրահատակը գողացան և մի քանի օր վառարանները վառեցին, իսկ մարզադահլիճի ծանրաձողե՞րն ինչ արեցին: Ցավոք, անկախության սկզբնափուլում թե՛ պաշտոնատար անձի, թե՛ շարքային քաղաքացու մեջ ձևավորվել էր թալանողի, գռփողի անպատիժ մնալու հոգեբանությունը:
-Սկսեցիք գյուղապետարանից և ակումբից: Բայց գյուղացու կենսական շահերն ու հետաքրքրությունները այլ հարթությունում են:
-Գյուղի գազիֆիկացումն անավարտ էր: Գրավոր դիմեցի կառավարությանը, թե բարոյական այդ ո՞ր իրավունքով են գազատարները, որոնք գյուղի սեփականությունն են, կրկին վաճառվում գյուղացուն: Չէ՞ որ ժամանակին գազատարները գյուղի միջոցներով էին անցկացվել և գյուղաբնակների սեփականությունն էին: Նշեցի, որ թույլ տան խողովակները ապամոնտաժել, նորոգել և գործածել նոր գազատարում: Կառավարությունն ու «ՀայՌուսգազարդն» ընդառաջեցին: Եվ այսպիսով, եթե նոր գազատարի 1 կմ-ն 8 մլն դրամ է, ես այն անցկացրի 2 մլն դրամով:
-Այսինքն` գյուղում կիրառում եք նախկին ինժեների մտքի ճկունությունն ու դատախազի գիտելիքների խորքայնությունը:
-Այո, միանգամայն: Այս տարի 6,5 կմ խմելու ջրի գիծ ենք անցկացրել: Ինչպե՞ս: Հանում ենք գազի երկաթյա խողովակները, գործածում ըստ նպատակի, իսկ նախկին գազատարի ճանապարհով ջրագիծն ենք անցկացնում: Սա բավականին շահութաբեր է:
Գյուղի բյուջեն այսօր 34-35 մլն դրամ է, որն օգտագործվում է մանկապարտեզի պահպանության, գյուղապետարանի աշխատակազմի պահպանության և այլնի վրա:

«ԾՈՒՅԼԸ ՄԻՇՏ ԷԼ ՊԱՏՃԱՌՆԵՐ Է ՓՆՏՐՈՒՄ ՉԱՇԽԱՏԵԼՈՒ, ԱՇԽԱՏԱՍԵՐՆ ԱՄԵՆ ԲԱՆ ՀԱՂԹԱՀԱՐՈՒՄ Է ԵՎ ԱՐԴՅՈՒՆՔԻ ՀԱՍՆՈՒՄ»
-Այգեստանը կրում է բոլոր այն դժվարությունները, որ ծառացած են հանրապետության առջև: Սակայն մեծ դժվարությամբ կայունանալով, այնուամենայնիվ, «խնդրի խնդիրն» առկա է` արտագաղթը: Այս իմաստով ի՞նչ օրեր եք ապրում:
-Պետք է հիասթափեցնեմ նրանց, ովքեր արտագաղթի հիմքում սոցիալական պատճառներ են տեսնում: Սա, անշուշտ, կա: Սակայն գլխավորը ծուլությունն է: Մեր քարից հաց քամող ժողովրդի մեջ շատ են անբանները: Հաճախ գյուղացուն վայել աշխատանք ես տեղում առաջարկում, ասենք, այգեգործության բնագավառում, պահանջում է այնպիսի գումար, որ անհնար է վճարել: ՈՒ այս ճանապարհով «արդարացնում է» սեփական անբանությունը: Կան նաև աշխատասեր, բանիմաց մարդիկ: Ասենք` Տարզանի ընտանիքը, Հասրաթյան Սուրոյի ընտանիքը, Վիրաբի տղաները, Ժորան ընտանյոք հանդերձ: Լավ աշխատում են, բարեկեցիկ էլ ապրում: Այսինքն` ծույլը միշտ էլ պատճառներ է փնտրում չաշխատելու, աշխատասերն ամեն բան հաղթահարում և արդյունքի է հասնում:
-Դե, ինչպես ռուսական հայտնի առածն է ասում` հայտնի է, թե վատ պարողին ինչն է խանգարում:
-Այո: Սակայն հարցին վերադառնամ և ամենայն պատասխանատվությամբ պիտի հայտարարեմ, որ մարդիկ հեռանում են անարդարությունից: Ամենուր է անարդարությունը: Եվ մարդն այն հաղթահարել չկարողանալով` տարագրվում է:
Եվ ամենամեծ անարդարությունը հենց ամենակենսաբեր խնդրին է վերաբերում, ոոռգման ջրին, որ վաճառվում է անբնական բարձր գնով: Ինձ, բարեբախտաբար, հաջողվեց խմելու ջրի խնդիրը գրեթե լիովին կարգավորել։ Սակայն թող զարմանալի չթվա, որ ոռոգման ջրի խնդիրը գյուղաբնակի համար հարցերի հարցն է։ Հաճախ ամենաաշխատասեր գյուղացին անգամ ամենաբարեբեր տարվա բերքահավաքից հետո մնում է կոտրած տաշտակի առջև։ Քանի որ հարկերն ու վարկերը վճարելուց հետո նրան գրեթե ոչինչ չի մնում։
-Ընդհատեմ Ձեզ վառ մի օրինակով, որ դաջված է հիշողությանս մեջ: 1995-ի ամռանը, անկախացումից հետո առաջին անգամ Բուրաստան գյուղում էի: Այստեղ, պապիս այգու հարևանությամբ, խոր մի գետակ էր հոսում, որ սարերից գալով ջրում էր գյուղի հողերն ու հանդերը և թափվում Արաքս: Այդ գետը չկար: Ցամաքեցրել էին, քանզի գյուղացին ի վիճակի չէր վճարելու ոռոգման ջրի դիմաց:
-Ցավալի և ծանոթ պատկեր է: Բայց դարձյալ փոքր-ինչ շեղվենք: Մենք սիրում ենք ամեն բանում մեղադրել երկրի նախագահին: Ջուրը դաշտ չի հասնում, նախագահն է մեղավոր: Իշխանություններն անօրինություններ են թույլ տալիս, նրա օձիքից կախվենք և այլն:
-Դե մենք արմատական թագավորամերժ ենք:
-Բարի, էդ դեպքում ինչո՞ւ ենք հարկեր վճարում և պահպանում ամենատարբեր իշխանավորներին` գյուղապետից մարզպետ, նախարարից էլ վարչապետ:
Ես գյուղացիների հետ հանդիպումներում հաճախ եմ ասում, որ մեր գյուղը մի առանձին աշխարհ է, մի պետություն, եկեք խղճի մտոք, ազնվաբարո աշխատենք և ապրենք, մի կողմ դնելով, թե ով և ինչ չափի է երկիրը կեղեքում:
Բայց ջրին անդրադառնանք: Այսօր ջրի խորանարդ մետրը 11 դրամով է վաճառվում գյուղացուն: Սա հանցագործություն է: Արարատյան դաշտավայրում մինչև հունիսի կեսերը ջուրը հորդառատ ընթացքով կիսում է մեր հողերը և թափվում Արաքսը, ողողում ադրբեջանական դաշտավայրերը: Բայց եթե Հայջրպետկոմի նախագահ Անդրեասյանը դուրս գա իր աշխատասենյակից և իրականում ծանոթանա ջրին մեր հանապազօր, ապա պատկերը էապես կփոխվի: Գարնան ամիսներին և ամռան սկզբին ջրերը կուղղվեն Արտաշատի ջրանցք և Մխչյանի ջրհան կայան, գյուղացիները որոշակի ժամկետներում անվճար կօգտվեն ջրից, ինչը կանդրադառնա և՛ նրանց աշխատանքի արդյունավետության, և՛ ապրանքատեսականու վերջնական գնի վրա:

«ՀԱՅՐԵՆԻ ԳՅՈՒՂԸ ԾԱՂԿՈՒՆ ԵՎ ՇԵՆ ՊԻՏԻ ԼԻՆԻ, ԳՅՈՒՂԱՑԻՆ` ՀՊԱՐՏ ԵՎ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՎ»
-Դե Եվրոպան վարկավորում է մեզ ու պահանջներ ներկայացնում, մասնավորապես գրանցել աղանդները, անհավանական գնով վաճառել ջուրը: Սակայն ջրի օպտիմալ գինը որքա՞ն է:
-Լավագույն դեպքում 3-4 դրամ: Չէ՞ որ ջրի շուրջ 80 տոկոսն անհետանում է առուներում: Իմ սեփական հողի ջուրը մոտ 1,5 կմ հեռու է: Հիմնական ջրատարից 50 լ ջուր է ուղղվում, բայց տեղ է հասնում 5 լիտրը: Մնացածը կորչում է հողում:
-Խնդիրն ավելի խորքային դիտարկենք: Վարչահրամայական Խորհրդային Հայաստանի համեմատությամբ խիստ ազատական տնտեսություն ունեցող անկախ Հայաստանի չինովնիկական ապարատը մեծ է երկու անգամ: Պատահակա՞ն է, որ ազգային հարստություն հանդիսացող ջրի և գյուղացու միջև ինչ-որ պարտոկրատ մարմին է ձևավորվել և նրանց հաշվին մեծ գումարներ է վաստակում ու բարձրացնում ջրի գինը:
-Ձեր ասածը վերաբերում է ՋՕՄ-երին` ջրօգտագործողների միավորումներին: Ակնհայտ վարչաբյուրոկրատական մի համակարգ է սա, որ անում է անհնարն ու հնարավորը ջրի գինը անհասկանալի սահմանագծում պահելու համար:
Սակայն գյուղի խնդիրը, ցավոք, միայն ջուրը չէ: Այսպես կոչված, էլիտար սերմացուն հաճախ ամենացածր որակի է, և դրա ներկրումը, ըստ էության, դավադրություն է: Հիշում եմ, մեզ տրամադրեցին էլիտար եգիպտացորենի սերմացու, որն էլիտար ծաղկեց, բարգավաճեց, սակայն մեկ լիարժեք կողր եգիպտացորեն մենք չտեսանք։ Ահա և ձեզ էլիտար սերմացու։ Մի խոսքով, այսօր գյուղում պայքար է ընթանում, և այս պայքարի ընթացքում անպատճառ հաղթել է պետք։ Այլ ճանապարհ չկա։ Առայժմ մտորումների մեջ եմ, որոնք ցանկացած գնով պիտի իրականացվեն։ Մասնավորապես, պետք է վերականգնվի գյուղի մեքենատրակտորային բազան։ Առանց դրա, հավատացեք, գյուղը լրացուցիչ խնդիրների առջև է կանգնում։ Զուգահեռաբար պետք է շարունակվեն համայնքի բարեկարգման աշխատանքները, կրկնում եմ, ոռոգման ջրի կորուստները պետք է նվազագույնի հասնեն, ոռոգման ջրի գինը, անշուշտ, երկրի կառավարության նախաձեռնությամբ, պետք է տեղավորվի տրամաբանության սահմաններում։ Աշխատանքները շատ են, սակայն անլուծելի խնդիրներ գրեթե չկան։
-Վերջին հարցս: Ի՞նչ եք մաղթում այգեստանցուն և Այգեստանին:
-Հայրենի գյուղը ծաղկուն և շեն պիտի լինի, գյուղացին` հպարտ և արժանապատիվ: Ես այդպես եմ ապրում և ցանկանում եմ, որ բոլորն այդպես ապրեն: Իմ գերնպատակն է` գալիք սերունդը լինի խրոխտ, հայրենասեր, արժանապատիվ և իր գյուղի մեջ հայրենիքը տեսնի:
Իմ «Հայի տեսակը» գրքում գրել եմ. «Ով ասում է, որ այս երկիրն աղքատ է, կա՛մ քաղաքականապես տհաս է, կա՛մ սրիկա»: Մենք հարուստ ենք, հարուստ ամեն բանով: Սկսած հանածոներից, վերջացրած հայի աշխատասիրությամբ և տաղանդով: ՈՒ պետք է բարեկեցիկ ապրենք։
Հարցազրույցը` Վրեժ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ