Ընթացող գրապայքարի միակ խնդրարկուն
27.09.2019 | 01:05
Չնայած ուշացումով, բայց ի վերջո մտորեցի՝ ինչպիսի՞ն կլիներ 70-ականների երիտասարդ բանաստեղծների ճակատագիրը, եթե նրանց թիկունքը հայրական հոգացողությամբ չպատնեշեր Ալեքսանդր Թոփչյանը։ Սա չափազանց խնդրահարույց «իրողություն» է՝ գրապատմական նշանակությամբ, որին, ցավոք, ցայժմ չեն անդրադարձել։ Բայց այդ ժամանակաշրջանը գրադատորեն վերլուծելու անհրաժեշտությունը անձամբ եմ զգում այն պատճառով, որ հետչարենցյան ժամանակաշրջանի բանաստեղծության տեղատվությունների ու մակընթացությունների պատկերը միանգամայն տեսանելի ու զգայելի լինի։ Եվ «ներքին կառուցումը իր (իրենց) նոր թեմայի» փնտրող հետագա շրջանի բանաստեղծները գոնե վերապրեն այն շրջափուլերը՝ բանակռիվներով ու փոխադարձ անհանդուրժողությամբ հագեցած, որոնք որքան անհավատալի, այնքան էլ իրական էին։
Ալեքսանդր Թոփչյանը ընթացող գրապայքարի միակ (առանց չափազանցության) խնդրարկուն էր, որ իր ուսերին էր կրում հայ բանաստեղծության նորացման, զարգացման հեռանկարի ծանրությունը՝ արժանապատվորեն։ Այդ տարիներին էր, որ սերնդի բանաստեղծներից Դավիթ Հովհաննեսը գրեց. «Մեզանից հետո ուժեղ ու հաղթանդամ ուրիշ տղերք կգան», հետագայում արդարացված էր բանաստեղծի խոսքը։
Զերծ մնալով «հնի» և «նորի» գրապայքարի, իրականում գոյապայքարի, այս երիցս թե բազմիցս չարչրկված ձևակերպումներից, միայն շղագիր ՓԱՍՏԵՆՔ, որ վերոգրյալ «արժանապատվորեն» նշումը իրավամբ բնորոշ է Ալ. Թոփչյանին։
Այդ և հետագա շրջանում ֆրանսիական գրականությունից կատարած նրա թարգմանությունները, սփյուռքյան գրողների ժողովածուների հրատարակումը, ներառյալ գրաքննադատական հոդվածները ապահովաբար ստեղծել էին այն մթնոլորտը և այնպիսի մտավոր-հոգևոր կենսադաշտ, որ ուղղակի «աղաղակելու» հնչողությամբ փաստում էր` գրականությունը քարացած մտասևեռումների «վայր» չէ, բնության մեջ, մանավանդ ոգեղեն աշխարհում ամեն ինչ զարգացման որոշակի աստիճանավորում ու ընթացք ունի և պետք է ունենա։ Բայց ինձ համար գոնե մինչ օրս խնդրահարույցը իր երիտասարդ տարիքն էր, երևի շատերը մի պահ մոռացել էին, որ Ալ. Թոփչյանը նույնպես երիտասարդ է, և այդ «տարիքում, այդ չարիքում» ինքնապաշտպանվելու իրավունք է ունեցել, ոչ միայն «սերունդի մը դառնութիւնը» (Նիկողոս Սարաֆեան) իր ուսերին կրելու հանդգնություն։ Այսօրինակ որևէ փաստ չենք կարող գտնել համաշխարհային գրականության բանակռիվային պատմության մեջ, որ ժամանակի գրական բարքերին ընդդիմացողը ի պաշտպանություն սերնդակիցների, թողնելով իր անխռով թվացող երիտասարդի շնորհն ու կարիերան այդպես ոգևին, «մենակի հանդգնությամբ» բառի բովանդակային իմաստով մենապայքար մղի դարն ապրած գաղջ ոտանավորչության, ըստ էության, զուտ ապագրական մտայնությանց դեմ։
«Դեպքերի շաղկապման ողջ ծանրակշռությունը միմյանց հանդեպ էր կանգնեցրել» (Պոլ Վալերի) ժամանակայինն ու ապաժամանակայինը, իրավն ու գրական սպառողական մտածողությունը։ Անցման այս շրջանն անհրաժեշտ է նորովի իմաստավորել հորդոր գրքերի բովանդակություն վերապատմող արբունքի տարիքը վաղուց շրջանցած գրախոսագիրներին։ Բայց կա ամենանշանակալին. Ալ. Թոփչյանի դիմանկարի ուրվագծերը որոշապես ամբողջացնելու համար, չնայած դա իմ ուժերից ու ի սրտե ցանկությունից վեր է՝ ուժասպառվելու հանգվոյն, ի՞նչ «չարեց» Ալ. Թոփչյանը, որ պիտի աներ, թող թույլ տրվի ասել իր «վատնած» (ոչ ավելորդ, անշուշտ) տարիների ընթացքում։ Այն պարզվեց հետագայում («ծանր էր սերնդի ծիրանին»), նրա առաքելությունը, վստահ եմ, չգնահատվեց՝ գիտակցմամբ, և մնաց մեկուսի, բայց ստեղծագործաբար բեղուն. արձակագիր, դրամատուրգ, թարգմանիչ, սփյուռքյան գրականության բացառիկ գիտակ... Ես հիմա երկյուղում եմ մտաբերել այն ստեղծագործությունները՝ վեպեր, դրամատիկ երկեր, խոհագրություններ, քննադատական հոդվածներ, թարգմանություններ, որոնք հրատարակել է Ֆրանսիայի Պատվո լեգեոնի ասպետ Ալեքսանդր Թոփչյանը. շատերը նույնպես համակարծիք կլինեն, արդյոք ժամանակը չէ՞ կազմելու նրա ստեղծագործությունների մատենագիտությունը։
...Իսկ ու՞ր «մնաց» Երևանը՝ ցամաքող ու անհետացող ստվերներով. բնիկ երևանցի, Թոփչյանների տոհմաշունչ իգդիրյան զարմից սերված լինելու հանգամա՞նքն է հիշատակելի, թե՞ կենսագրությամբ իր շահեկան ներկայությունը՝ «մեր մեջ ու մեզնից դուրս», հրահրող ու ուղենշող եռանդով, որ ինձ համար ունի գաղտնածածուկ «տեսարաններ»՝ իր անսպասելի հերթական քայլքով։ Ինչպիսի նոր մտահղացումների, հրատարակումների ականատեսը կլինենք։
Եվ շարունակվող, ուսանելի ճանապարհի առջևից ներքին թելադրությամբ քաղաքակրթության իր ընկալումներին հետևողունակ «քայլում է» Ալեքսանդր Թոփչյանը, «ինքն իրմէ» կարծես թե վերացած՝ մտորումների մղող։ Արդ, ժամանակն է իրեն լիարժեք ճանաչելու և գնահատանքով փոխադարձելու. իմ գնահատանքի խոնարհումը իր պատվաբեր հոբելյանի առթիվ։
Արթուր ԱՆԴՐԱՆԻԿՅԱՆ
Մեկնաբանություններ
Ասում են...
.
.
-
Նիկոլն արգելել է իրեն նկարել Արարատների ֆոնին Ըստ մերձնիկոլական շրջապատից տարածվող լուրերի` կապիտուլյանտ ոչնչությունը հրահանգել է իր աշխատակազմի լուսանկարիչներին և օպերատորներին իրեն չպատկերել Արարատ լեռների ֆոնին:
-
Ասում են… Մի շարք երկրներում, ցավոք, նաև Հայաստանում մեծ խանդավառություն չկար այն հարցում, որ Ռուսաստանն ինչ-որ կերպ վերահսկեր Հայաստանով լոգիստիկ ճանապարհը Նախիջեւանի և Ադրբեջանի հիմնական տարածքի միջև։ Այստեղ, նախ և առաջ, Թուրքիայի շահն է
-
Ասում են… Ես հստակ ասել եմ՝ նյութական որևէ ակնկալիք, կլինի կազմակերպություն կամ անձ, եթե ինքը ներգրավված է այս շարժմանը, չի կարող ունենալ, սկսած ինձնից, փոխարենը՝ մենք բոլորս կստանանք Հայրենիք ու Պատիվ
-
Ասում են… Հիմա մենք բավականին բարդ շրջան ենք ապրում մեր բարեկամ, եղբայրական Հայաստանի հետ հարաբերություններում։ Դա նույնիսկ ավելին է, քան եղբայրականը, քանի որ այստեղ ավելի շատ հայեր են ապրում, քան՝ բուն Հայաստանում
-
Ասում են Մարտի 8-ից առաջ Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի դեսպանատները զգուշացնում էին իրենց քաղաքացիներին զգույշ լինել Մոսկվայում՝ չասելով, թե ինչ է կատարվում
-
Ասում են… Իհարկե, Բրյուսելը շահագրգռված է Հայաստան-ՀԱՊԿ կապի թուլացմամբ, իսկ Դաշինքի պաշտոնական խոսնակները մեկ անգամ չէ, որ հանրային լավատեսություն են հայտնել ՆԱՏՕ-ի հետ մերձեցման Հայաստանի հեռանկարների վերաբերյալ
-
Ասում են…
Ափսոսում ենք, որ ՀՀ ղեկավարությունը, ըստ ամենայնի, գիտակցված որոշում է կայացրել՝ վարել ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների հետևողական վատթարացման, Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած ամեն ինչում Ռուսաստանին մեղադրելու գիծ։ Դա, իհարկե, հարիր չէ դաշնակցային հարաբերություններին
-
Ասում են Պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ-ը 10-20-100 անգամ ավելի քիչ զենք ունի, քան ունեին Լեռնային Ղարաբաղի հայերը և ադրբեջանական բանակը իսրայելական բանակը չէ։ Թող Հայաստանում մտածեն։
-
Ասում են… Որոշ երկրներ փորձում են խաթարել ԱՊՀ անդամների օրինական իշխանությունը, ավանդական արժեքները և իրավիճակն ամբողջությամբ: Անհրաժեշտ է կանխարգելիչ աշխատանք՝ ԱՊՀ երկրների անվտանգության ապահովման համար։
-
Ասում են… Ռուսաստանը և Բելառուսը օգուտ չունեն իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունից: ՈՒ՞մ է այն ձեռնտու Մեզ ու ռուսաստանցիներին կշտամբում են «Ձեռնտու է Ուկրաինան հետին պլան է մղվել» Լսեք, եկեք անկեղծ լինենք այն, որ մեր մասին սկսել են ավելի քիչ խոսել, թերևս, վատ չէ: Բայց ո՛չ այդ գնով։ Մարդիկ են զոհվում։ Ինչի՞ վրա ենք ուրախանալու։
-
Ասում են…
Աշխարհում արևմտյան ազդեցությունը հսկայական ռազմաֆինանսական բուրգ է, այն իրեն պահելու համար անընդհատ նոր «վառելիքի» կարիք ունի՝ ուրիշներին պատկանող բնական, տեխնոլոգիական, մարդկային ռեսուրսներ
-
Ասում են…
10 ամսվա շրջափակումից հետո՝ սեպտեմբերի 19-ին, ադրբեջանական զինված ուժերը դաժան հրետակոծության ենթարկեցին Լեռնային Ղարաբաղը։
Սիրտս կոտրվում է, երբ իմանում եմ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված և Հայաստան զանգվածաբար փախչող հազարավոր հայ ընտանիքների ցավի, կորստի, մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումների մասին:
-
Ասում են
Ադրբեջանը վերսկսել է պատերազմը Լեռնային Ղարաբաղի դեմ՝ գնդակոծելով խաղաղ բնակիչներին և քաղաքացիական ենթակառուցվածքները
-
Ասում են… Մենք առաջարկել ենք համաձայնության գալ Ադրբեջանի հետ այնպես, որ Քելբաջարն ու Լաչինը, նաև ամբողջ Ղարաբաղը, փաստացի մնան Հայաստանի իրավասության ներքո
-
Ասում են Ռուսաստանը գնահատում է Հայաստանի հետ կառուցողական հարաբերությունները, սակայն հնարավոր չէ համաձայնել վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի թեզերի հետ՝ ռուս խաղաղապահների առաքելության ձախողման մասին:
Տարածաշրջանային
