Մանրամասն որոնում (արխիվ)
15.11.2024
 
ԱՄՆ-ի նախագահական ընտրություններում Դոնալդ Թրամփի հաղթանակը չի փոխի վերաբերմունքը ուկրաինական ճգնաժամի նկատմամբ՝ հայտարարել է ՌԴ արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը։ «Վաշինգտոնի սկզբունքային վերաբերմունքը ուկրաինական և նույնիսկ եվրոպական հարցերի նկատմամբ չի փոխվի այն առումով, որ Վաշինգտոնը միշտ կձգտի իր վերահսկողության տակ պահել այն ամենը, ինչ տեղի է ունենում ՆԱՏՕ-ամերձ և բուն ՆԱՏՕ-ի տարածքում»,- ընդգծել է նա։               
 
Նորություններ » «Ան­մա՞հ է այն գոր­ծը, ո­րի հա­մար ես մե­ռա…»

«Ան­մա՞հ է այն գոր­ծը, ո­րի հա­մար ես մե­ռա…»

«Ան­մա՞հ է այն գոր­ծը, ո­րի հա­մար ես մե­ռա…»
17.04.2020 | 01:53
«Բժշ­կա­կան հա­մալ­սա­րա­նի հիմ­նա­դիր­նե­րը և գի­տա­կան գիր­քե­րու ա­ռա­ջին հե­ղի­նակ­նե­րը նո­րեն հա­յեր ե­ղած են: Թուրք թատ­րո­նը իր գո­յու­թյու­նը հա­յե­րուն կպար­տի: Գեր­ման հե­ղի­նա­կա­վոր գիտ­նա­կան մը պատ­մա­գի­տա­կան իր մեկ գր­քին մեջ եր­բոր կվեր­լու­ծե Թուր­քիո մեջ ապ­րող տար­րե­րը, հա­յե­րու մա­սին գո­վես­տով կխո­սի և թուր­քը ա­վե­լի մո­տիկ կգտ­նե հայ տար­րին հետ ու կա­վե­լաց­նե. «Այս ժո­ղո­վուր­դը մի­ջա­վայ­րին հար­մար­վե­լու մաս­նա­վոր հատ­կու­թյուն մը ու­նի, և դժ­վար է շատ ան­գամ հա­յը թուր­քեն զա­նա­զա­նել»: Ա­հա ա­սանկ ու­շիմ և ըն­դու­նակ ազ­գի մը հետ միա­սին կապ­րինք որ մինչև հի­մա ալ ա­մեն ազ­գի մեջ տի­րա­պե­տող է:
Եր­բոր այս խոս­քե­րը կար­տա­սա­ներ նա­խա­գա­հը, իր դեմ­քին վրա ո­րոշ դառ­նու­թյուն մը կար, և կար­ծես ձայ­նը կո­կոր­դին մեջ պի­տի խեղդ­վեր: Բայց ինչ որ ըլ­լա այս վայր­կյա­նիս աչ­քիս ա­վե­լի բարձ­րա­ցավ այս թուրք մտա­վո­րա­կա­նը որ թուրք ազ­գի փա­ռա­բա­նու­թյան սահ­ման­ված շեն­քի մը բե­մեն պատ­մա­կան տվյալ­նե­րով ճշ­մար­տու­թյու­նը կխո­սեր և չէր քաշ­վեր ը­սե­լու թե մինչև այ­սօր հա­յե­րը շատ մը ճյու­ղե­րու մեջ տի­րա­պե­տող են:
Ով գի­տե Կո­մի­տաս վար­դա­պետ ներ­քին ինչ հու­զում­ներ ու­նե­ցավ, լսե­լով գնա­հա­տան­քի խոս­քե­րը իր ազ­գին ուղ­ղյալ ո­րուն մեջ ինքն ալ պատ­վա­բեր բա­ժին մը ու­ներ:
Նա­խա­գա­հին բաց­ման խոս­քե­րեն հե­տո դաշ­նա­կին առջևն ան­ցավ Կո­մի­տաս վար­դա­պետ և խոր­հր­դա­վոր լռու­թյան մեջ սկ­սավ եր­գել:
Ա­մե­նուն ու­շադ­րու­թյու­նը վար­դա­պե­տին վրա էր, բո­լո­րը հափշ­տակ­ված մտիկ կը­նեին:
Ա­ռա­ջին եր­գը՝ «Կռուն­կը» եր­բոր լմն­ցավ, խե­լա­հեղ ծա­փա­հա­րու­թյուն­ներ ի­րա­րու հա­ջոր­դե­ցին. ա­ռինք­նող մագ­նի­սա­կան հո­սանք մը լե­ցուց սրա­հը որ հո­գիե հո­գի կթա­փան­ցեր. հան­դի­սա­կան­նե­րը ի­րա­րու միջև հիաց­ման ակ­նարկ­ներ կփո­խան­ցեին: Մա­նա­վանդ «Հով ա­րեք սա­րեր ջան» և «Կա­լի եր­գը» այն­քան հիա­նա­լի էին որ «մա­շալ­լահ, Աստ­ված չար աչ­քե պա­հե» թուր­քե­րեն բա­ցա­գան­չու­թյուն­նե­րը օ­դը կթն­դաց­նեին:
Հայ եր­գը և հայ եր­գի­չը ի­րենց փառ­քի գա­գաթ­նա­կե­տին վրա էին: Կո­մի­տա­սի ա­մեն մեկ եր­գը կար­ծես աստ­վա­ծա­յին ե­րաժշ­տու­թյուն մըն էր որ եր­կին­քեն կու գար և գար­նա­նա­յին ա­նույշ զե­փյու­ռի մը նման հո­գի­նե­րը կվե­րա­նո­րո­գեր: Եր­գե­րու ամ­բողջ տևո­ղու­թյան ոգևո­րու­թյու­նը անն­կա­րագ­րե­լի էր: Վար­դա­պե­տը ան­գամ մը ևս ցույց տված էր թե հա­յը իր մշա­կույ­թով և եր­գով պի­տի ապ­րի և պետք է ապ­րի»:
ՈՒ­շադ­րու­թյուն դարձ­րե­ցի՞ք՝ Աբ­դուլ-Մե­ջի­դի կող­քին նս­տած էր հրե­շը՝ ներ­քին գոր­ծե­րի նա­խա­րար Թա­լեա­թը: Նա ա­ռա­ջին ան­գամ չէր տես­նում Կո­մի­տա­սին: 1913 թ. աշ­նա­նը ամ­փոփ­վեց մեկ տա­րի տևած մի­ջո­ցա­ռում­նե­րի շար­քը՝ նվիր­ված գրե­րի գյու­տի 1500-ա­մյա­կին և հայ տպագ­րու­թյան 400-ա­մյա­կին, ո­րին ան­մի­ջա­կան մաս­նակ­ցու­թյուն ու­նե­ցավ Կո­մի­տա­սը: Հոկ­տեմ­բե­րի 14-ին նշ­վեց Թարգ­ման­չաց տո­նը, Մայր ե­կե­ղե­ցում կա­յա­ցավ պա­տա­րագ, ո­րի ժա­մա­նակ եր­գեց դպ­րաց դա­սը՝ Կո­մի­տա­սի ղե­կա­վա­րու­թյամբ: Մեկ ժամ անց ե­կե­ղե­ցում տե­ղի ու­նե­ցավ հան­դի­սա­վոր տո­նա­կա­տա­րու­թյուն՝ բազ­մա­թիվ հրա­վի­րյալ հյու­րե­րի ներ­կա­յու­թյամբ, ո­րի ժա­մա­նակ ե­լույթ ու­նե­ցավ ու հայ ժո­ղովր­դի հաս­ցեին գո­վես­տի խոս­քեր շռայ­լեց Թա­լեա­թը:
Հա­ջորդ օր­վա տո­նա­կա­տա­րու­թյա­նը մաս­նակ­ցեց Ջե­մա­լը՝ ցե­ղաս­պա­նու­թյան կազ­մա­կեր­պիչ­նե­րից ևս մե­կը:
Եր­կու­սի կող­մից էլ պարզ ու խո­րա­մանկ ե­րես­պաշ­տու­թյուն էր, նրանք ար­դեն մտմ­տում էին հա­յու­թյա­նը բնաջն­ջե­լու հրե­շա­վոր ծրա­գի­րը:
Այժմ անդ­րա­դառ­նամ Հա­լի­դե Է­դի­բին:
Ես եր­բեք կռիվ չեմ տվել ու չեմ տա­լիս ոչ ևս պատ­մա­կան ան­ձանց հետ. ի՞նչ ի­մաստ ու­նի տա­րի­նե­րի հեռ­վից բա­նա­վի­ճել մե­կի հետ, ով պա­տաս­խա­նե­լու ի վի­ճա­կի չէ: Բայց հա­նը­մի պա­րա­գան ու­րիշ է, նրան հարկ է անդ­րա­դառ­նալ, ո­րով­հետև տիկ­նոջ ար­տա­հայ­տած մտ­քե­րը ներ­կա­յիս Թուր­քիա­յի ղե­կա­վա­րու­թյան ժխ­տո­ղա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թյան հիմ­նա­քա­րերն են:
1926 թ. Հա­լի­դե Է­դի­բը Նյու Յոր­քում անգ­լե­րեն թարգ­մա­նու­թյամբ հրա­տա­րա­կեց իր «Հու­շեր» գիր­քը, ո­րի 370-374 է­ջե­րը վե­րա­բե­րում էին Կո­մի­տա­սին: Հի­մա մեջ կբե­րեմ այդ է­ջե­րը, բայց կա­նեմ հատ­վա­ծա­բար՝ վեր­լու­ծե­լով ա­մեն մի զեղ­ծա­րա­րու­թյուն:
«Թուր­քա­կան օ­ջա­խի՛՛ բե­մը և սրա­հը այդ տա­րի­նե­րին (1913-1914) բաց էին դա­սա­խո­սու­թյուն­նե­րի, թա­տե­րա­խա­ղե­րի և նվա­գա­հան­դես­նե­րի հա­մար, ո­րոնք նա­խա­տես­ված էին բարձ­րաց­նե­լու հա­սա­րա­կու­թյան ընդ­հա­նուր ճա­շա­կը: Այս­տեղ էր, որ ա­ռա­ջին ան­գամ սկիզբ դր­վեց խառն ունկ­նդ­րու­թյան սո­վո­րու­թյա­նը: Այն ժա­մա­նակ, շնոր­հիվ Օ­ջա­խի ե­րի­տա­սարդ­նե­րի խո­հուն և հի­րա­վի կա­տա­րյալ կեն­ցա­ղա­վա­րու­թյան, այս նա­խա­ձեռ­նու­թյու­նը խո­սակ­ցու­թյան կամ քն­նա­դա­տու­թյան տե­ղիք չտ­վեց: Այդ նույն սրա­հում էր, որ ես ճառ ար­տա­սա­նե­ցի բազ­մա­թիվ այ­լազ­գի ուն­կն­դիր­նե­րի առջև: Մեկ տար­վա ըն­թաց­քում այս բա­նը միան­գա­մայն բնա­կան երևույ­թի վե­րած­վեց, և ես զա­նա­զան հրա­պա­րա­կա­յին դա­սա­խո­սու­թյուն­ներ ու­նե­ցա թե Օ­ջա­խի ներ­սում, թե դր­սում:
Այդ սրա­հում էր, որ ծա­նո­թա­ցա Կո­մի­տաս վար­դա­պե­տի՝ հայ քա­հա­նա­յի, ե­րաժշ­տի ու կոմ­պո­զի­տո­րի հետ: Նա մեկն էր այն համ­բա­վա­վոր ե­րա­ժիշտ­նե­րից, դե­րա­սան­նե­րից ու դա­սա­խոս­նե­րից, ո­րոնց Օ­ջա­խը հրա­վի­րում էր իր ա­մեն­շա­բա­թյա հան­դի­պում­նե­րին: (Օ­ջա­խում ա­մեն­շա­բա­թյա հան­դի­պում­նե­րի ծրագ­րի շուրջ կար­ծիք­նե­րը տար­բեր էին: Ո­մանք ու­զում էին, որ միայն թուր­քա­կա­նին առ­նչ­վող բա­ներ լի­նեն, իսկ մյուս­նե­րը պն­դում էին, թե ա­վե­լի լայն ազ­դե­ցու­թյուն կգոր­ծեր այլ ազ­գե­րի գե­ղա­գի­տու­թյանն ու մշա­կույ­թին ծա­նո­թա­նա­լը: Այն ժա­մա­նակ հաղ­թեց վեր­ջին տե­սա­կե­տը):
Կո­մի­տա­սը մեծ հռ­չակ էր ձեռք բե­րել ա­նա­տո­լյան եր­գե­րով և հին Գրի­գո­րյան տա­ղե­րի ե­րաժշ­տու­թյամբ, որ Կ. Պոլ­սում և Ա­նա­տո­լիա­յում ժո­ղո­վել էր տա­րի­նե­րի համ­բե­րա­տար աշ­խա­տան­քով: Նա հայ ե­րի­տա­սարդ­նե­րի մի երգ­չա­խումբ էր կազ­մել և հա­յոց շր­ջա­նում մեծ ա­ռաջ­նորդ էր հա­մար­վում»:
Հայ ժո­ղովր­դա­կան եր­գե­րը դարձ­րել է «ա­նա­տո­լիա­կան եր­գեր»: Կո­մի­տա­սը եր­բեք Կ. Պոլ­սում և Ա­նա­տո­լիա­յում եր­գեր չի ժո­ղո­վել, իսկ «ա­նա­տո­լիա­կան»՝ Արևմտյան Հա­յաս­տա­նի եր­գե­րը բե­րում էին նրա ըն­կեր­ներն ու բա­րե­կամ­նե­րը:
«Երբ նա երևաց իր քա­հա­նա­յա­կան սև ու եր­կար վե­րա­կուով, թուխ դեմ­քով, որ միա­միտ պար­զու­թյամբ նման էր ա­նա­տո­լե­ցու դեմ­քի, գո­րո­վան­քով լե­ցուն աչ­քե­րով և վճիտ եր­գե­րի կա­րո­տա­լի ձայ­նով, ես զգա­ցի, որ նա Ա­նա­տո­լիա­յի բա­նա­հյու­սու­թյան ու ե­րաժշ­տու­թյան մարմ­նա­ցումն է:
Մե­ղե­դի­նե­րը նրան­ցից էին, որ հա­ճախ եր­գում էին մեր քե­մախ­ցի և էրզ­րում­ցի սպա­սա­վոր­նե­րը: Նա պար­զա­պես հա­յե­րե­նի էր վե­րա­ծել բա­ռե­րը: Բայց որևէ կարևո­րու­թյուն չտ­վե­ցի լեզ­վին, ես միայն զգա­ցի Ա­նա­տո­լիա­յի մե­նա­վոր տա­փաս­տան­նե­րից ե­կող այդ քն­քույշ ու թախ­ծա­գին մե­ղե­դու ներ­քին ի­մաս­տը»:
Չի ա­սում Քե­մա­խի և Էրզ­րու­մի հայ­կա­կան եր­գե­րը ու դի­տա­վո­րյալ գոր­ծա­ծում է «Ա­նա­տո­լիա» եզ­րը՝ խույս տա­լով Արևմտյան Հա­յաս­տան եզ­րույ­թից:
«Այդ օր­վա­նից մեր ծա­նո­թու­թյու­նը շա­րու­նակ­վեց: Կո­մի­տա­սը հա­ճախ էր գա­լիս իմ տուն ու եր­գում: Նա շա­րու­նա­կում էր գալ նույ­նիսկ հա­յե­րի ու թուր­քե­րի փո­խա­դարձ ջար­դից հե­տո: Մենք եր­կուսս էլ տա­ռա­պում էինք այս վի­ճա­կի մեջ, բայց մեզ­նից ոչ մե­կը չէր հի­շեց­նում այդ մա­սին: Մեհ­մեդ Է­մին և Յա­հյա Քե­մալ բե­յե­րը՝ եր­կուսն էլ խո­շոր բա­նաս­տեղծ­ներ, մարդ­կա­յին տե­սա­կե­տից ըմ­բռ­նում էին ազ­գայ­նա­կա­նու­թյու­նը, հե­տաքր­քր­վում նրա ան­ձով ու գա­լիս էին լսե­լու: Յու­սուֆ Աք­չու­րան էլ էր գա­լիս՝ մղ­ված իր ե­րաժշ­տա­սի­րու­թյու­նից, բայց հայ­տա­րա­րում էր, որ Կո­մի­տա­սը մեծ վնաս է պատ­ճա­ռել թուր­քին, գո­ղա­նա­լով նրա մշա­կույ­թը՝ ե­րաժշ­տու­թյան ու եր­գե­րի տես­քով»:
Ժա­մա­նա­կա­կից­նե­րից ոչ ոք Է­դի­բի ա­նու­նը չի հի­շա­տա­կել, Կո­մի­տասն, ինչ է, գաղ­տա­գո­ղի՞ էր հա­ճա­խա­կի այ­ցե­լում հա­նը­մին:
«՛Փ­ոխ­ադարձ ջարդ»: Էր­դո­ղա­նը նու՞յն բա­նը չի ա­սում. 2019 թ. ապ­րի­լին թուր­քա­կան ար­խիվ­նե­րին նվիր­ված գի­տա­ժո­ղո­վի շր­ջա­նա­կում, հան­դես գա­լով ե­լույ­թով, նա, անդ­րա­դառ­նա­լով Ա­ռա­ջին աշ­խար­հա­մար­տի տա­րի­նե­րին կա­տար­վա­ծին, հայ­տա­րա­րեց, թե հա­յերն են կո­տո­րել մու­սուլ­ման կա­նանց և ե­րե­խա­նե­րին, ու նման պայ­ման­նե­րում «հայ հրո­սակ­նե­րի ու նրանց ա­ջա­կից­նե­րի աք­սո­րումն ա­մե­նատ­րա­մա­բա­նա­կան վար­քա­գիծն է ե­ղել»:
Գրող ու բա­նաս­տեղծ Մեհ­մեդ Է­մի­նը (1869-1944) 1907-ից հա­րել էր ե­րիտ­թուր­քե­րին: Հան­րա­պե­տու­թյան հռ­չա­կու­մից հե­տո բազ­միցս ըն­տր­վել է Մեծ ազ­գա­յին ժո­ղո­վի պատ­գա­մա­վոր: Հ. Սի­րու­նին նրա բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րից մի քա­նի­սը թարգ­մա­նել է հա­յե­րեն ու տպագ­րել «Ա­զա­տա­մարտ» թեր­թում և Ռ. Զար­դա­րյա­նի կազ­մած «Մեղ­րա­գետ» տա­րեգր­քում: Է­մի­նը քա­նիցս այ­ցե­լել է Կո­մի­տա­սի տուն, խնդ­րե­լով ե­րաժշ­տու­թյուն գրել իր մի քա­նի բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րի հա­մար:
Բա­նաս­տեղծ, գրող, քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ ու դի­վա­նա­գետ Յա­հյա Քե­մա­լը (1884-1958) հան­դես էր ե­կել սուլ­թան Աբ­դուլ Հա­մի­դի վար­չա­կար­գի դեմ, ու­սա­նել էր Սոր­բո­նի հա­մալ­սա­րա­նում ու Փա­րի­զի հա­սա­րա­կա­կան գի­տու­թյուն­նե­րի բարձ­րա­գույն դպ­րո­ցում: Հան­րա­պե­տու­թյան հռ­չա­կու­մից հե­տո բազ­միցս ըն­տր­վել է խոր­հր­դա­րա­նի պատ­գա­մա­վոր: Ե­ղել է Թուր­քիա­յի դես­պա­նը Լե­հաս­տա­նում, Պոր­տու­գա­լիա­յում, Իս­պա­նիա­յում, Պա­կիս­տա­նում: Նրա պոե­զիան և ար­ձա­կը ներշ­նչ­ված էին թուր­քա­կան ե­րաժշ­տու­թյամբ, ու գլ­խա­վոր միտքն այն էր, որ թուրք ազ­գը ձևա­վոր­վել է երկ­րի կենտ­րո­նա­կան մա­սի թուր­քե­րի քր­տին­քից և ար­ցունք­նե­րից:
Կո­մի­տա­սի ձեր­բա­կա­լու­մից ան­մի­ջա­պես հե­տո կու­տի­նա­ցի Կա­րո ՈՒ­շագ­լյա­նը զան­գա­հա­րում է Համ­դուլ­լահ Սուբ­հիին. սա տե­ղում չի լի­նում, հե­ռա­խո­սի մոտ են կան­չում Մեհ­մեդ Է­մի­նին: ՈՒ­շագ­լյանն ա­սում է ե­ղե­լու­թյու­նը և խնդ­րում մի­ջամ­տել: Թուրք բա­նաս­տեղ­ծը, որ վար­դա­պե­տի ար­վես­տի սի­րա­հար­նե­րից էր, պա­տաս­խա­նում է.
-Է­ֆեն­դի, ա­սի­կա կա­ռա­վա­րա­կան գործ է, չենք կր­նար որևէ մի­ջամ­տու­թյուն կա­տա­րել, չեմ կար­ծեր որ ծանր պա­րա­գայ մը կե­նայ, թերևս ա­զատ կ՛ար­ձա­կեն,- ու հե­ռա­խոսն ան­ջա­տում է:
Երբ Կո­մի­տասն աք­սո­րից վե­րա­դառ­նում է, ՈՒ­շագ­լյանն այս մա­սին պատ­մում է նրան: Միայն մեկ բառ է ա­սում.
-Ա­նօ­րէն­նե՜ր…
Յու­սուֆ Աք­չու­րա­յին, նույ­ն ին­քը Յու­սուֆ Հա­սա­նո­վիչ Ակ­չու­րի­նին (1876-1935) «Թուր­քա­կան օ­ջա­խում» պատ­կա­նում էր ա­ռա­ջին ջու­թա­կի դե­րա­կա­տա­րու­մը: Սա ծն­վել էր Վլա­դի­միր ՈՒ­լյա­նով-Լե­նի­նի հա­րա­զատ Սիմ­բիրս­կում, և ե­թե Լե­նի­նին վե­րա­պահ­ված էր ամ­բողջ աշ­խար­հը ի­րար խառ­նել, հռ­չակ­վել հա­մաշ­խար­հա­յին պրո­լե­տա­րիա­տի ա­ռաջ­նորդ, ձե­ռի հետ էլ Բրեստ-Լի­տովս­կի պայ­մա­նագ­րով ոտ­նա­կոխ ա­նել հայ ժո­ղովր­դի ազ­գա­յին շա­հը, ա­պա թա­թար գրող, հրա­տա­րա­կիչ, լրագ­րող, պատ­մա­բան Ակ­չու­րի­նին վի­ճակ­ված էր դառ­նալ թուր­քա­կան ազ­գայ­նա­մո­լու­թյան գլ­խա­վոր գա­ղա­փա­րա­խո­սը, ներ­կա­յիս թուր­քա­կան ժխ­տո­ղա­կա­նու­թյան «հայ­րը»:
Հա­րուստ հոր մա­հից հե­տո մայ­րը նրան տա­րել էր Ստամ­բուլ, ուր ա­վար­տել էր ռազ­մա­կան ու­սում­նա­րան: Մե­ղադր­վել էր Աբ­դուլ Հա­մի­դի դեմ դա­վադ­րու­թյուն կազ­մա­կեր­պե­լու հա­մար, աք­սոր­վել, ա­պա փա­խել Փա­րիզ, որ­տեղ 1899-ից սկ­սած հան­դես էր ե­կել որ­պես թուր­քա­կան ազ­գայ­նա­կա­նու­թյան ջա­տա­գով: 1903 թ. վե­րա­դար­ձել էր Կա­զան, դա­սա­վան­դել պատ­մու­թյուն, խմ­բագ­րել «Կա­զան Մուխ­բի­րե» թեր­թը: 1904-ին գրել էր «Քա­ղա­քա­կա­նու­թյան ե­րեք տե­սակ­նե­րը» աշ­խա­տու­թյու­նը, ո­րով թուր­քե­րին կոչ էր ա­նում հրա­ժար­վել բազ­մէթ­նիկ Օս­մա­նյան կայս­րու­թյու­նից և ան­ցում կա­տա­րել թուր­քա­կան ազ­գայ­նա­կա­նու­թյան ու հա­մաթր­քու­թյան:
Ե­րիտ­թուր­քե­րի հե­ղա­փո­խու­թյու­նից հե­տո 1908-ին վե­րա­դար­ձել էր Թուր­քիա, հրա­տա­րա­կել «Թյուրք Յուր­դու» («Թուր­քա­կան տուն») ամ­սա­գի­րը, քա­ղա­քա­կա­նու­թյան պատ­մու­թյուն դա­սա­վան­դել Ստամ­բու­լի հա­մալ­սա­րա­նում: Ա­ռա­ջին աշ­խա­րա­հա­մար­տի ժա­մա­նակ հա­մա­գոր­ծակ­ցել է Կենտ­րո­նա­կան տե­րու­թյուն­նե­րի՝ Գեր­մա­նիա­յի և Ավ­ստ­րո-Հուն­գա­րիա­յի հետ: 1920-ա­կան թթ. ե­ռան­դո­րեն լծ­վել է Թուր­քիա­յի Հան­րա­պե­տու­թյան կա­յաց­մա­նը, ըն­տր­վել մեջ­լի­սի պատ­գա­մա­վոր, ե­ղել մշա­կույ­թի ու քա­ղա­քա­կա­նու­թյան հար­ցե­րով Մուս­տա­ֆա Քե­մա­լի խոր­հր­դա­կա­նը: 1931 թ. հիմ­նել ու ղե­կա­վա­րել է Թուր­քա­կան պատ­մա­գի­տա­կան ըն­կե­րու­թյու­նը:
Ա­յո, ա­յո, այն նույն ըն­կե­րու­թյու­նը, ուր ա­մեն ան­գամ թուր­քա­կան բարձ­րա­գույն ղե­կա­վա­րու­թյու­նը մեզ՝ հա­յե­րիս, «հրա­վի­րում» է քն­նար­կե­լու Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյան լի­նել-չլի­նե­լու խն­դի­րը: Խն­դիր, ո­րի ժխտ­ման սկզ­բունք­ներն ին­քը՝ Աք­չու­րան էր սահ­մա­նել:
Ա­պա­ցու՞յց. 2018 թ. Էր­դո­ղա­նը Բուե­նոս Այ­րե­սում հայ­տա­րա­րեց. «Ցե­ղաս­պա­նու­թյան հար­ցը ե­կեք թող­նենք պատ­մա­բան­նե­րին: Մեր պատ­մու­թյան մեջ նման դեպք չի ե­ղել: Մենք պատ­րաստ ենք ա­մեն տե­սակ քն­նար­կում­նե­րի»:
Իսկ Կո­մի­տա­սին մշա­կու­թա­յին գող ան­վա­նելն էլ ու­ներ հե­ռագ­նա նպա­տակ­ներ: Այ­սօր մենք տես­նում ենք, թե թուր­քերն ու ադր­բե­ջան­ցի­նե­րը ինչ­պես են ոչն­չաց­նում հայ­կա­կան պատ­մամ­շա­կու­թա­յին հու­շար­ձան­նե­րը, հնա­րա­վոր-անհ­նար ձևե­րով յու­րաց­նում հա­յու­թյան մշա­կու­թա­յին ար­ժեք­նե­րը՝ սե­փա­կան ինք­նու­թյա­նը ար­ժեք հա­ղոր­դե­լու հա­մար: Եվ այդ մշա­կու­թա­յին նվա­ճո­ղա­կան ար­շա­վանքն էլ սկս­վեց Կո­մի­տա­սից:
«Կո­մի­տա­սը քյո­թա­հիա­ցի էր և սե­րում էր շատ աղ­քատ ծնող­նե­րից: Նրանք հա­յե­րեն չգի­տեին, և Կո­մի­տասն այն սո­վո­րեց հե­տա­գա­յում. իր ծնող­նե­րը, հա­վա­նա­բար, թր­քա­կան ծա­գում ու­նեին, այն թուր­քե­րի, ո­րոնք հա­րել էին Գրի­գո­րյան ե­կե­ղե­ցուն: Բյու­զան­դա­կան ար­քա­նե­րը թուրք ցե­ղե­րին հրա­վի­րել էին պատ­վար կազ­մե­լու սա­րա­կի­նոս­նե­րի ար­շա­վանք­նե­րի դեմ, ու թեև սրանք հիմ­նա­կա­նում տե­ղա­վոր­ված էին հա­րա­վա­յին սահ­ման­նե­րին, բայց ո­մանք հնա­րա­վոր է տե­ղա­փոխ­վել են այլ վայ­րեր:
Կո­մի­տա­սի ձայ­նին ու­շադ­րու­թյուն դարձ­րին Քյո­թա­հիա­յի հայ­կա­կան ե­կե­ղե­ցու պե­տե­րը, և նա շատ կա­նուխ ու­ղարկ­վեց Հռոմ՝ ե­րաժշ­տա­կան կր­թու­թյուն ստա­նա­լու, ինչ­պես նաև քա­հա­նա ձեռ­նադր­վե­լու: Նա հայ ազ­գայ­նա­կան էր, ան­կախ ծագ­ման թր­քա­կան կամ հայ­կա­կան լի­նե­լուց, բայց խառն­ված­քով ու սր­տով իսկ և իսկ ա­նա­տո­լա­ցի թուրք էր, թերևս՝ ան­գի­տա­կից: Նրա ե­րաժշ­տա­կան ե­րա­կը ժա­ռան­գա­կան էր: Հի­շում եմ նրա բա­ռե­րը, ո­րոնք ինձ բա­ցա­հայ­տե­ցին աս­վա­ծի ի­մաս­տը: Նա ա­սաց. «Ծնող­քէս ժա­ռան­գե­ցի զոյգ մը կար­միր կօ­շիկ և երգ մը: Կօ­շիկ­նե­րը հօր­մէս էին, բայց եր­գը մօր­մէս էր. ան հո­րի­նեց ե­րաժշ­տու­թիւ­նը և շի­նեց բա­ռե­րը: Ե­ղա­ծը պարզ երգ մըն էր եր­կու ճեր­մակ ա­ղավ­նի­նե­րու մա­սին, զուտ ա­նա­տո­լեան գա­ւա­ռա­բար­բա­ռով. մինչև այ­սօր Ա­նա­տո­լուի կի­ներն են, որ երգ կը հո­րի­նեն և ժո­ղովր­դա­յին բա­նա­հյու­սու­թիւն կը շի­նեն: Եր­գը կ՛եր­թայ բեր­նէ բե­րան, և լա­վա­գոյ­նը բնա­կա­նա­բար կ՛ապ­րի»:
Խա­չա­տուր ԴԱ­ԴԱ­ՅԱՆ

Լուսանկարներ

. .
Դիտվել է՝ 10397

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ

ԲեռնելԲեռնել

Ասում են...

. .

Տարածաշրջանային

Համագործակցության նոր հնարավորություններ Կենտրոնական Ասիայի և Հարավային Կովկասի երկրների միջև

Համագործակցության նոր հնարավորություններ Կենտրոնական Ասիայի և Հարավային Կովկասի երկրների միջև

Բաքվում COP29 կլիմայական գագաթնաժողովի շրջանակում Ղազախստանը, Ուզբեկստանը և Ադրբեջանը համաձայնություն ձեռք բերեցին Եվրոպա մաքուր էներգիայի (the Green Road) արտադրության և փոխանցման միասնական համակարգ ստեղծելու շուրջ։ Այս ծրագիրը համագործակցության նոր հնարավորություններ է բացում Կենտրոնական Ասիայի և Հարավային Կովկասի երկրների միջև, հատկապես էներգետիկ համակարգերի ինտեգրման և եվրոպական շուկա կանաչ էներգիա մատակարարելու հուսալի ուղիների ստեղծման առումով:

Սոցցանցային գրառումներ

Ամեն ինչ շատ լավ է, բացի՝ բողոքավոր քաղաքացիներից
Ամեն ինչ շատ լավ է, բացի՝ բողոքավոր քաղաքացիներից

Բաժնի բոլոր նորությունները »

«Իրատես» թերթի արխիվից

Ինչո՞ւ ենք մենք հայրենիքը վիրտուալ սիրում
Ինչո՞ւ ենք մենք հայրենիքը վիրտուալ սիրում

Բաժնի բոլոր նորությունները »

Ծաղրանկարչի կսմիթ

Սե­փա­կա­նաշ­նորհ­ված պետ­բ­յու­ջե
Սե­փա­կա­նաշ­նորհ­ված պետ­բ­յու­ջե
2024 © Irates.am
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Մեջբերումներ անելիս ակտիվ հղումը Irates.am-ին պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն առանց Irates.am-ին հղման արգելվում է: Կայքում արտահայտված կարծիքները պարտադիր չէ, որ համընկնեն կայքի խմբագրության տեսակետին: Գովազդների բովանդակության համար կայքը պատասխանատվություն չի կրում: Էլեկտրոնային հասցե՝ info@irates.am
ԲաժանորդագրվելԳործընկերներՀետադարձ կապ
.