Գուցե Խաչվերացի տոնն էր պատճառը, գուցե հասել եմ նիրվանայի, գուցե հանրահայտ «հոգեխանգարմունքի» փուլին, կամ՝ պայծառատեսության, չգիտեմ: Գիտեմ, որ արթնացա ու հասկացա, որ սիրում եմ Արսեն Թորոսյանին, անպարագիծ սիրում եմ: Անանձնական: Մարդը լեռներն է մագլցում ու զուգահեռ հրամաններ տալիս, որոնցից համոզվում ես, որ բարձր լեռներում կա թթվածնային քաղց և ազդում է վերևից ներքև բոլոր օրգանների վրա: Հասկացա, որ նույնքան ու ավելի սիրում եմ Արայիկ Հարությունյանին, ում անվստահության հայտնելու հարցն էր ԱԺ-ն քննարկում սեպտեմբերի 16-ին: Բայց ամենից շատ սիրում եմ Արարատ Միրզոյանին: Պատճառը մի հարցրեք: Սերը պատճառ չի ունենում:
Ժողովրդավարության բաստիոն Հայաստանի ԱԺ-ն երկու օրում վերացրեց սահմանադրական ճգնաժամը: Մեն-մենակ՝ առանց ԼՀԿ-ի ու ԲՀԿ-ի, «Իմ քայլն» ընտրեց ՍԴ 3 դատավորների: Ընտրեց՝ իր համար էլ անսպասելի, համենայն դեպս, դատելով թեկնածուներին ուղղված հարցերից ու ելույթներից, հատկապես ՀՀ նախագահի թեկնածու Արթուր Վաղարշյանին, ում մեկ տարի առաջ մերժել էր, բայց ավելի շատ ձայներ տվեց, քան մյուս երկուսին: Փաստացի՝ նրա երկրորդ առաջադրումը ոչ թե խորհրդարանի ինստիտուտի նկատմամբ անարգանք էր, այլ խորհրդարանի հարգանքն էր նախագահի ինստիտուտի նկատմամբ: Կամ՝ երեխաները մեծանում են:
Երվանդ Խունդկարյանը ստացավ կողմ՝ 84, դեմ՝ 2, Արթուր Վաղարշյանը՝ կողմ՝ 86, դեմ՝ 1, Էդգար Շաթիրյանը՝ կողմ՝ 85, դեմ՝ 3: «Իմ քայլը» հաղթեց ինքն իրեն:
ԱԺ-ն հին նախկինների փոխարեն ՍԴ ուղարկեց նոր նախկինների, իմա՝ ապացուցեց, որ հին ու նոր չկա, կա անհնազանդ, ու՝ հնազանդ հին, որ դառնում է նոր: Փորձագետներին մնում է բուռն քննարկումներ ծավալել՝ ի՞նչ է լինելու Ալվինա Գյուլումյանի հարցը, և գուշակել՝ ի՞նչ վճիռ կկայացնի ՄԻԵԴ-ը, փոխհատուցու՞մ, թե՞ աշխատանքի վերականգնում: Կամ՝ ի՞նչ շանսեր ունի Հրայր Թովմասյանը ՍԴ նախագահ վերընտրվելու: Նոր ՍԴ-ում` ոչ մի: ՄԻԵԴ-ն էլ, թերևս, կառաջնորդվի ՍԴ ճգնաժամը չխորացնելու սկզբունքով ու կընտրի փոխհատուցման տարբերակը:
Վահե Գրիգորյա՞նը, թե՞ Երվանդ Խունդկարյանը, ո՞վ կընտրվի ՍԴ նախագահ՝ սա է հարցը, որի պատասխանը գիտի միայն Նիկոլ Փաշինյանը: ՈՒրիշ հարց էլ կա՝ ընդհանրապես ՍԴ կունենա՞նք: Գուցե այո, գուցե՝ ոչ: Կազմավորվող ՍԴ-ն այլևս իշխանության սրտի ՍԴ-ն է, ինչ պետք է՝ կվավերացնի, ինչ պետք է՝ կորոշի ու կմերժի: Դատական համակարգը Հայաստանում միշտ է եղել իշխանահլու, ընդամենը իշխանությունն է փոխվել: Սահմանադրության փոփոխություն կլինի, ինչպես խոստացել է իշխանությունը, ու գուցե վերացվի ՍԴ-ն՝ վերացնելով նաև վերակազմավորման սահմանադրական-հակասահմանադրական լինելու իրավական ու քաղաքական վեճը: Կլինի Գերագույն դատարան՝ ամենաարդարն ու… տեքստը` ըստ «Կովկասի գերուհու»: Իսկ մինչ այդ ՍԴ-ն կլուծի իշխանության ընթացիկ խնդիրները: ՈՒ դա սքանչելի է, որովհետև իշխանությանն ընտրել է ժողովուրդը, ուրեմն՝ ժողովուրդը լուծում է ինքն իր հարցերը: «Իշխանությունները ասել են, որ չեն ձևավորելու ՍԴ, որը լինելու է խամաճիկային կամ պատկանելու է իշխանությունը, այլ իշխանությունը ձևավորելու է ՍԴ, որը լինելու է նոր, որը լինելու է սկզբունքային: ԱԺ պատգամավորները քննարկումներից հետո իրենց որոշումը կայացրել են, և չեմ համարում, որ այստեղ մենք որևէ մեկին դավաճանել ենք»՝ ասաց ԱԺ փոխնախագահ Ալեն Սիմոնյանը: Հա՞ որ:
Հա, Աժ-ն նաև հերթական քննիչ հանձնաժողովը ստեղծեց՝ նոր կորոնավիրուսի դեմ պայքարի արդյունավետությունն ուսումնասիրող: Ավելի ճիշտ՝ հանձնաժողովը հուլիսին էր ստեղծվել՝ ԲՀԿ-ի ու ԼՀԿ-ի նախաձեռնությամբ ու իրավունքի ուժով, բայց որպեսզի գործի, Աժ-ն պետք է սահմաներ անդամների թիվը: ԼՀԿ-ն ու ԲՀԿ-ն ուզում են հանձնաժողովի քննության առարկա դարձնել ոչ միայն համաճարակի վերացման ուղղությամբ կառավարության և պարետատան միջոցառումների արդյունավետությունը, այլև արտակարգ դրության ընթացքում մարդու իրավունքների սահմանափակումների իրավաչափությունը։ Դժվար չէ ասել՝ ինչ ընթացք կունենա հանձնաժողովի աշխատանքը, որի կազմավորումը մինի բախում էր՝ Աժ փոխնախագահ Լենա Նազարյանի դիրիժորությամբ:
«Իմ քայլը» փորձելու է քննարկումները մտցնել իշխանություն-ընդդիմություն փոխհարաբերությունների պարզաբանման փակուղի, ոչ թե կորոնավիրուսի դեմ պայքարում կառավարության ու պարետատան գործունեության արդյունավետության գնահատման: Համենայն դեպս՝ Աժ փոխնախագահ Լենա Նազարյանի հարցերը այդ տրամաբանության մեջ էին:
Հանձնաժողովը 12 անդամ կունենա. 7-ը` «Իմ քայլից», 3-ը` ԲՀԿ-ից, 2-ը` ԼՀԿ-ից: Որոշումն ընդունվեց 110 կողմ, 5 ձեռնպահ, 0 դեմ ձայներով: «Իմ քայլը» խմբակցության ղեկավար Լիլիթ Մակունցը հայտարարեց, որ հանձնաժողովի ստեղծումն անհասկանալի է. «ՀՀ-ում և ամբողջ աշխարհում կորոնավիրուսով պայմանավորված համավարակը դեռ հաղթահարված չէ: Այսօր շատ գիտնականներ, բժիշկներ փորձում են պարզել կորոնավիրուսի իրական ծագումնաբանությունը, որը հնարավորություն կտա հստակ հասկանալ, թե որոնք են արդյունավետ, պաշտպանիչ և կանխարգելիչ միջոցառումները, որոնք հնարավորություն կտան հանրություններին զերծ պահել վարակից: Հետևաբար, մենք մնում ենք այն կարծիքին, որ նման քննիչ հանձնաժողով ստեղծելն այս պահի դրությամբ առնվազն անհասկանալի է, որովհետև որևէ իրական, շոշափելի արդյունք չի տալու»: ՈՒ սա ևս մեկ հաստատում է, որ հանձնաժողովում 7 անդամ ունեցող «Իմ քայլը» փորձելու է ոչ թե վարչապետի, պարետատան ու նախարարարի ձեռնարկած քայլերի արդյունավետությունը պարզել, այլ ընթացիկ փոխմեղադրանքների ճշմարտացիությունը:
Ոնց է բերում իմ սիրելի Արսեն Թորոսյանի բախտը. մարդը արձակուրդում է, կառավարության նիստերին չի մասնակցում, ԱԺ չի գնում, բայց հրամաններ է տալիս: Օրինակ՝ բուհերի ռեկտորներին: Առ այն, որ բոլոր բուհերն ու միջին մասնագիտական հաստատությունները պետք է արագ փոխարինեն 65 և ավելի տարեկան բոլոր դասախոսներին ու ընտրեն նրանց փոխարինող երիտասարդ կադրեր: Փաստացի՝ Արսեն Թորոսյանը հասկացել է ու հրապարակավ ընդունել, որ կորոնավիրուսը իր պատկերացրած թեթև հիվանդությունը չէ, վարակ է, որից ռեալ մեռնում են: Բայց ինչու՞ հիմա: ՈՒսումնական տարին սկսվելուց հետո է ԱՆ նախարարը ձևավորում դասախոսների ու ուսանողների ռիսկի խմբերը, նրանց մուտքը ուսումնական հաստատություն արգելում: Խորին շնորհակալություն նրան՝ իր աշխատանքի պատասխանատվության բարձր գիտակցության համար, հուսանք, որ Արսեն Թորոսյանը ձեռք կբերի նաև ժամանակի զգացողություն, զգացողություններն ու գիտելիքները համադրելու ունակություն: Այլապես՝ ստացվում է, որ նա պատահաբար կաթվածահար է անում Արայիկ Հարությունյանի ոլորտները: Նաև տպավորություն է ստեղծվում, որ ՀՀ կառավարությունում նախարարներն իրար հետ… չեն շփվում: Նման հրաման ոչ թե արձակուրդված Արսեն Թորոսյանը պետք է տար, այլ՝ ԿԳՍՄ նախարար Արայիկ Հարությունյանը՝ օգոստոսի կեսին՝ նախապես խորհրդակցելով առողջապահության ու ֆինանսների նախարարների հետ, և՝ ՄԻՊ-ի, որովհետև խնդրահարույց հրամանում կան անձնական տվյալների բացահայտման պահանջներ: ՈՒ մի հարց էլ՝ ինչու՞ Արսեն Թորոսյանը մի հրաման էլ չի ուղարկում ՀՖՖ, որ որոշել է մարզասերներին մարզադաշտ վերադարձնել, թե՞ ՀՖՖ-ն միայն թեստավորված ու բացասական պատասխանով է մարզադաշտ թողնելու ֆուտբոլասերներին: Կամ՝ ֆուտբոլը խաղ է, որ կորոնավիրուսը չի սիրում ու չի գնալու մարզադաշտ: Ժամանակին Սալտիկով-Շչեդրինն ասում էր, որ Ռուսաստանը մինչև հիմա գոյություն ունի, որովհետև վատ օրենքներն ավելի վատ կատարվում են: Չապավինենք դասականի իմաստնությանը և հիպոթեզին, որ վատ հրամաններն ավելի վատ կատարվելու են: Կորոնավիրուսը կյանքի ու մահվան հարթության մեջ գործող անտեսանելի ուժ է, որի դեմ նույնքան ուժեղ, խելացի ու ապաքաղաքական պետք է լինել, որքան ինքն է: Այնուամենայնիվ, Արսեն Թորոսյանի բախտը բերում է, առողջապահության համակարգի կազմաքանդման, կոռուպցիոն ռիսկերի, հակասական հայտարարությունների ու հազարից ավելի մահերի բեռն իր ուսերին է, ԱԺ-ում Արայիկ Հարությունյանին անվստահություն հայտնելու հարցն էին քննարկում: ԿԳՍՄ նախարարի ծանր օ՞րը: Ոչ: Նա սեպտեմբերի 16-ին ԱԺ եկավ ասուլիսից, որտեղ արդեն պատասխանել էր իր հրաժարականի հարցին. «Եթե հիմքեր լինեն, ես մեկ րոպե ավելի չեմ մնա այս պաշտոնին և ինքս դիմում կգրեմ: Կխնդրեմ մեր գործընկերներին հրաժարականներով ինձ չվախեցնել: Ես չեմ վախենում դրանից: Ես հեղափոխական թիմի առաջնորդներից մեկն եմ եղել և եմ»: Այս պատասխանի մեջ Արայիկ Հարությունյանի ամբողջ տրամաբանական համակարգն է. ինքը հեղափոխական թիմի առաջնորդ է, ուրեմն անսխալական է, սխալվում են իր սխալները բարձրաձայնողները: ՈՒ ոնց չսիրես այս երկաթե տրամաբանությունը: Մանավանդ, որ նրա օրակարգում հրաժարական չկա, կա ոլորտի բարեփոխումներ ու նորություններ բերելը: Իսկ խորհրդարնում չհնչեց հոդաբաշխ ու հիմնավոր պատճառաբանություն, թե ինչու չպետք է լինեն այդ բարեփոխումները, ինչ վտանգ են ներկայացնում հայ ինքնությանը, երեխայի պատմամշակութային մտածողության ձևավորմանը, հայոց պատմությանն ու հայոց լեզվին, հայ գրականությանն ու Հայ առաքելական եկեղեցուն: Ընդհանրապես՝ մտածողության ունակության ձևավորմանը: Չհնչեց: Հնչեցին նույնքան պոպուլիստական մեղադրանքներ, որքան դեմագոգիկ էին նախարարի պատասխանները: Ոչ սկզբունքային, ոչ ընթացիկ հարցերում չեղան լուծումներ:
Սկսվել է կորոնավիրուսի երկրորդ ալիքը, շատ երկրներում բուհերն ու դպրոցները չեն բացվել, ի՞նչ ենք որոշում մենք: Բացենք՝ փակե՞նք: Նույնիսկ եթե թեստավորված 7000 ուսուցիչների 1 տոկոսն է կորոնավիրուս ունեցել, դասախոսների թեստավորման մասին նախարարը չի էլ մտածել, առավել ևս՝ աշակերտների կամ ուսանողների, միմյանց հանդիպումը դասարանում կամ լսարանում մեծացնում է վարակի ռիսկը: Անկախ՝ ռիսկի խմբերու՞մ են, թե՞ ոչ: Թղթի վրա ամեն ինչ հեշտ է, կյանքը իջեցնում է իրական գետնի վրա: Իսկ իրական գետնի վրա ակնհայտ է.
1. Ոչ թե իշխանությունն է ուժեղ ու ճիշտ, այլ ընդդիմությունն է թույլ ու անհամոզիչ: Ընդդիմության փաստարկներն են բաժակաճառային մակարդակի, կյանքը լիուլի նրանց հնարավորություն է տալիս ավելի կոնկրետ ու ավելի նպատակամետ լինել:
2. Տարօրինակ պատկեր է Հայաստանում. դերակատարները նույնն են, բայց դերերով փոխատեղվել են: Իշխանությանն ընտրել է ժողովուրդը, և, փաստացի, ժողովուրդը այսօր չունի ընդդիմության կարիք ու չի աջակցում իշխանության ընդդիմախոսներին: Նախկինում ընդդիմությունը միանշանակ ուներ ժողովրդի աջակցությունն ու չուներ ֆինանսներ՝ իբրև կուսակցություն կայանալու ու մարզերում տարածվելու՝ համակիրներ գտնելու: Այսօր ընդդիմությունն ունի միայն փող, ու՝ ոչ ժողովրդի աջակցությունը: Հատկապես արտախորհրդարանականը: Ակնհայտ է, որ դիմակներ դնելու պահանջի, խաղողի ցածր գնի և այն պատճառով, որ Ռուսաստանը Հայաստանի առաջ օդային սահմանը չի բացում, իշխանության հրաժարականի պահանջը չի գտնելու համաժողովրդական աջակցություն: Այդ նպատակներն առաջադրող ընդդիմությունը կտրված է կյանքից ու կաստայանալու է մինչև ընտրություններ: Եթե անգամ ինչ-որ պատճառով արտահերթ լինեն:
3. Նիկոլ Փաշինյանի ձևավորած իշխանությունը ունի բազում սխալներ ոչ միայն իր արած, այլև չարած քայլերով: Իրական ընդդիմությունը ոչ թե պիտի պայքարի քաղաքական իշխանության դեմ, այլ ներկայացնի զարգացման իր առաջարկներն ու ծրագրերը և ընտրություններում ստանա բոլորից շատ ձայներ: Բայց Հայաստանում թե իշխանական, թե ընդդիմադիր դաշտում տերուտիրականը պոպուլիզմն է ու մեկ էլ՝ միմյանց մեղադրելով միավոր հավաքելու պատրանքը: Ցավոք:
Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ
Հ.Գ. Միով բանիվ՝ ՔՊ-ն չոր հաշվով հաղթեց ՍԴ-ում ու ԱԺ-ում: Հիմա ո՞նց անպարագիծ սիրով չսիրես այս երկիրը, որտեղ ամեն ինչ անցողիկ է, հարաբերական ու փոփոխական: Սերը ստվեր չունի, ինչպես լույսը, մնացած ամեն ինչն ու ամեն ոք ստվեր են գցում նույնիսկ սիրո վրա: Ողջ լերուք: