«ՄԱՐԴՈՒ ՊԱՀԱՆՋՄՈՒՆՔՆԵՐԻ` «ՄԱՍԼՈՈՒԻ ԲՈՒՐԳԸ» ԳԼԽԻՎԱՅՐ Է ՇՐՋՎԵԼ»

…և ոչ միայն մշակույթի մասին
«Իրատես de facto»-ի հյուրն է արձակագիր, հոգեբանության պրոֆեսոր, դատական փորձագետ ԷԼԴԱ ԳՐԻՆԸ
«ՏԵՂԵԿԱՏՎՈՒԹՅԱՆ ԲՈԼՈՐ ԱՂԲՅՈՒՐՆԵՐԸ ՊՐՈՊԱԳԱՆԴՈՒՄ ԵՆ ԲՌՆՈՒԹՅՈՒՆ»
-Տիկի՛ն Էլդա, մեզանում հիմա շատ են բարձրաձայնում կանանց հանդեպ կիրառվող բռնությունների մասին, դրանք դասակարգվում են առանձին խմբերով` ֆիզիկական, սեռական, հոգեբանական բռնությունների: Այս բարձրաձայնումների արդյունքում կարելի՞ է ակնկալել կանանց հանդեպ հասարակության, մասնավորապես` տղամարդկանց վերաբերմունքի փոփոխություն, թե՞ այդ ամենն ընդամենը հավուր պատշաճի ասվող խոսքեր են, եվրոպական բարքերին մերձենալու արտաքին տուրք:
-Մենք շատ ենք փոխվել: Հայի մենթալիտետը բոլորովին այլ է: Նախ` ձգտում կա հետ չմնալու եվրոպական երկրներից: Բացի այդ, տեղեկատվության բոլոր աղբյուրները պրոպագանդում են բռնություն` սկսած մուլտֆիլմերից: Դրանց հերոսներն առաջվանը չեն` հաճելի, համակրանք առաջացնող: Սարսափելի դեմքեր են, և փոքր երեխաներն արդեն վարժվել են դրանց: Նույն պատկերն է համակարգչային խաղերի դեպքում` բռնություն, սարսափ: Մարդիկ դարձել են չոր, դաժան: Եվ քանի որ այն մութ, դժվար տարիներին կինը տղամարդու դեր կատարեց, տեղի ունեցավ դերերի խեղաթյուրում: Դադարեցին կնոջն իբրև նուրբ, թույլ, գեղեցիկ էակի ընկալելուց: Մարքսի աղջիկը հարց էր տվել. «Ի՞նչն եք գնահատում կնոջ մեջ»: Հայրը պատասխանել էր` թուլությունը: Իսկ Էնգելսը կնոջ մեջ գնահատել էր վերցրածը տեղը դնելու հատկությունը: Ես շատ զարմացա այդ պատասխանից: Բայց հետագայում Հեսսեի վեպերից մեկում նույնպես հանդիպեցի կնոջ այդ հատկանիշի կարևորմանը: Այնպես որ, յուրաքանչյուր ժամանակ և իրավիճակ իր պահանջներն է բերում: Հիմա մարդկանց մեջ արթնացել է գազանը, որովհետև տղամարդը կորցրել է այն հիմնական հատկությունները, որոնք նրան տրված էին բնությունից: Առաջ մեզանում ավանդական ընտանիքներ էին: Իսկ ավանդական ընտանիքներում դերերը շատ ստույգ են բաժանված: Ավանդական ընտանիքում տղամարդը պետք է ապահովեր տնտեսական, ֆինանսական կողմը, իսկ կինը պահպաներ տան կարգուկանոնը, զբաղվեր երեխաների դաստիարակությամբ, կիսեր տղամարդու հետաքրքրությունները: Հիմա հակառակ վիճակն է: Տղամարդը չի աշխատում, կինը տնտեսական հոգսերը վերցրել է իր վրա: Ես աշխատում եմ երկու ներման հանձնաժողովում` անկախ և նախագահին կից: Վերջերս նախագահին կից հանձնաժողովում քննարկում էինք որոշ հարցեր, ու ես ասացի. «Հիմա կանայք ավելի հեշտ են աշխատանք գտնում, քան տղամարդիկ, որովհետև բավական է, որ կինը մազերը ներկի խարտյաշ»: «Եվ ունենա երկար ոտքեր»,- հեգնանքով ավելացրեց նախագահը: Բայց չէ՞ որ սա աբսուրդ է: Տղամարդիկ չեն կարողանում աշխատանք գտնել, իսկ գիտությունն ապացուցել է, որ մարդու ինտելեկտը լիովին հասունանում է քառասուն տարեկանին մոտ հասակում: ՈՒրեմն մենք այդ ինտելեկտուալ պոտենցիալը կորցնում ենք. վաթսուն տարեկանում մեզ մոտ մարդուն աշխատանքից ազատում են: Նույնիսկ բուհերում է այդպես: Ես շատ շատերին անձամբ եմ ճանաչում, որ զրկվել են աշխատանքից: ՈՒ նրանց հետ զրուցելիս ցավ եմ ապրում, անհարմար եմ զգում, որովհետև լավ մասնագետներ են, առողջ մարդիկ են, գործունակ են, էներգիայով լի են, բայց չեն աշխատում: Ես ուղղակի չգիտեմ, թե եղեռնի մասին էսքան խոսելու պարագայում, ինչո՞ւ ենք մենք բացարձակ լռության մատնում տարիներ շարունակ տեղի ունեցող այս անտեսանելի, «թավշյա» եղեռնը: Եղեռնը եղել է մոտ 100 տարի առաջ, ու մենք հիմա խելահեղ վազքի մեջ ձգտում ենք արագ ճանաչել տալ այդ իրողությունը: Բայց այս եղեռնը` ընտանիքների կործանումը, երիտասարդների համար սովորական դարձած անգործությունը, գործատեղերի բացակայությունը, ո՞ւմ պիտի մտահոգի:
«ԱՅՍՕՐ «ГОЛУБОЙ» ՊԻՏԱԿԸ ԴԱՐՁԵԼ Է ՍՈՎՈՐԱԿԱՆ ՄԻ ԲԱՆ»
-Մեր քաղաքը լցվել է կասկածելի գիշերային զվարճավայրերով, որոնցում մարմնավաճառի արհեստն այլևս կանանց մենաշնորհը չէ: Այստեղ անառողջ բնազդների ու կրքերի թիրախ են դառնում պատանեկան տարիքի տղաները: Նման մի անառականոցի մասին սահմռկեցուցիչ պատմություններ եմ լսել բոլորովին վերջերս: Իբրև հոգեբան` ինչպե՞ս եք գնահատում այս երևույթի արմատացումը մեզանում:
-Սա ևս իմ նշած եղեռնի ամենասոսկալի դրսևորումներից մեկն է: Այսօր շատ սովորական դարձած այդ «չՏսցոՏռ» բառը առաջներում չկար: Երբ երիտասարդ էինք, քաղաքում մեկ այդպիսի տղամարդու մասին էին ընդամենը խոսում, ու բոլորս նրան ճանաչում էինք: Իսկ հիմա նույնիսկ շատ բարձր պաշտոնյաների մասին, առանց ամաչելու, ասում են, որ «չՏսցոՏռ» է: Այսօր «չՏսցոՏռ» պիտակը դարձել է սովորական մի բան: ՈՒ ես կարծում եմ, որ այս դեպքում գործում է բումերանգի օրենքը: Պետք չէր հասցնել հասարակությանն այն աստիճանին, այն վիճակին, որ հարվածը բումերանգով վերադառնար իրենց, և նրանք դառնային այլասերված այդ երևույթի կրողը: Բոլորին էլ հայտնի են Ձեր նշած վայրերը, նույնիսկ փողոցներն ու պուրակներն են հայտնի, որ դարձել են նրանց համար հավաքատեղի: Հենց մութն ընկնում է, 13-14 տարեկան տղաները կանգնում են այդ վայրերում: Ի՞նչ անեն: Պետք է ապրե՞ն, թե՞ ոչ: Ստիպված են անել այդ բանը: Իսկ մեր ազգն այդպիսին չէր: Առաքինի, հոգով մաքուր մարդիկ էինք: Հիմա թացն ու չորը չես տարբերում:
«ԱՄԵՆԱԿԱՐԵՎՈՐԸ ՄԱՐԴՈՒ ՀԱՄԱՐ ԻՐ ԱՊԱԳԱՆ ՏԵՍՆԵԼՈՒ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆ Է»
-Դատական փորձագետ եք և տեղյակ եք մեզանում կատարվող հանցագործությունների վիճակագրությանը: Ո՞ր տեսակի հանցագործություններն են գերակշռող այսօր:
-Չեմ կարող ստույգ վիճակագրական թվեր ասել: Գուցե դրա իրավունքն էլ չունեմ: Բայց նկատում եմ, որ շատ են բռնաբարությունների, անչափահասների հետ անառակաբարո գործողությունների, բանակում կատարվող ինքնասպանությունների դեպքերը: Վերջիններն աշխատում են ամեն կերպ թաքցնել, բայց դրանք կան: Եվ ես նկատում եմ, որ մեկուսարանների, բանտերի օրենքները տեղափոխվել են բանակ: Այնպիսի՜ նվաստացումների են ենթարկվում զինվորները: Նրանցից շատերին ներշնչում են, որ իրենք այլևս կյանք չունեն, որ իրենց արդեն փչացրել են, որովհետև այս կամ այն վիրավորական բառն են ասել: Շատ չեմ ուզում մանրամասնել, բայց դա իսկապես ցավալի երևույթ է: Իսկ գողությունները միշտ էլ տարածված են եղել, հիմա առավել ևս շատ են, որովհետև հացի կարոտ են մարդիկ: Եթե ինձնից կախված լիներ, օրենքներն ամբողջովին կփոխեի: Հանցագործ կանանց մի զանգված կա, որոնց ես չէի ուղարկի գաղութ: Նրանք կարող էին աշխատել ու որպես պատիժ` դրա դիմաց չվճարվել: Բայց մնային իրենց երեխաների հետ: Որովհետև հաճախ հայր չկա, անվերադարձ գնացել է Ռուսաստան կամ չգիտես` ուր: Եթե երեխային զրկում են նաև մորից, ապա դժվար չէ պատկերացնել, թե ինչ կպատահի այդ երեխայի հետ: Հայրական զգացմունքն էլ առանձին խոսակցության թեմա է: Մենք հաճախ խոսում ենք մայրական բնազդի մասին, քննարկում, որ մայրն իր երեխային տանում է մանկատուն: Բայց մայրն էլ ունի իր տրամաբանությունը: Նա պատճառաբանում է, որ մանկատանն իր երեխային գոնե երեք անգամ կերակրում են, միս են տալիս, մի բան, որ ինքը չի կարող անել տանը: Եվ չես կարող այդ կնոջը մեղադրել: Նույն պատճառաբանությամբ կատարվում է ավելի սարսափելի բան. նորմալ երեխաներին մայրերը տանում են գիշերօթիկ, որտեղ նրանց պահում են թերզարգացած, արատավոր երեխաների հետ: Հետևաբար, նորմալ երեխան ինքն էլ արդեն դատապարտված է, նա չի կարող զարգանալ, աճ ունենալ: Մենք կարող ենք շատ խոսել, տրամաբանել, վրդովվել: Բայց այս հարցերի համար մեկ լուծում կար. չէր կարելի կողոպտել, հափշտակել, վաճառել գործարանները, ֆաբրիկաները, ձեռնարկությունները: Հիմա եղածը եղած է, արդեն պետք է մտածել այսօրվա քայլերի մասին: Հարկավոր է շուտափույթ աշխատատեղեր ստեղծել մարդկանց համար, որ նրանք զբաղված լինեն, բավարարեն իրենց գոնե նվազագույն պահանջները և չդիմեն հանցագործության: Ո՞Ւմ համար է հաճելի բանտում նստելը: Ո՛չ մեկի: Բայց շատ նորմալ երիտասարդների եմ հանդիպում իմ պրակտիկայում, ովքեր խոստովանում են, որ իրենք ցանկացել են հայտնվել բերդում: ՈՒ պատճառաբանությունները տարբեր են: Մի մասն ասում է, որ բերդում լինելը գերադասելի է, որովհետև այնտեղ գործում են «ճշտի» օրենքները, իսկ դրսում` փողի: Իրենք փող չունեն, ուրեմն ցանկանում են լինել բերդում: Մեկ այլ խնդիր է ծառանում դատվածություն ունեցողների առջև: Մարդիկ դուրս են գալիս բանտից և ուզում են աշխատել, ազնիվ կյանքով ապրել: Բայց այդպիսիներին աշխատանք չեն տալիս: Եվ մարդը, ի վերջո, նորից հանցանք է գործում ու վերադառնում բանտ, որտեղ իրեն «ընդունում» են, կերակրում: Բայց չէ՞ որ այս բաներից խուսափելու համար բարձրագույն մաթեմատիկական հաշվարկներ պետք չէ անել, ամեն բան այնքա՜ն պարզ է. մարդուն տուր աշխատանք և պայմաններ ստեղծիր, որ վաստակի իր հացի փողը: Այդ դեպքում ինչո՞ւ պիտի նորմալ մարդը հանցագործություն կատարի: Չգիտեմ էլ, թե ում մեղադրեմ այս հարցերում: Նախ, իմ կարծիքով, մեծագույն անբարոյականություն է, որ մեր երկրում այդքան զգալի է բևեռայնացումը. կան շատ հարուստներ և ծայրահեղ աղքատներ: Միջին խավ կա, թե ոչ, պարզ չէ: Անարդար է այսպիսի վիճակը: Եվ անհասկանալի է, որ մեր հեռուստատեսությունն ամբողջ օրն ուտելիք, ռեստորաններ ու այս կարգի բաներ է պրոպագանդում: Ինձ թվում է, որ մեր երկիրն իրավական երկիր չէ, որովհետև տեսնում եմ, որ իրավունք հասկացությունը կառուցված է ոչ ճիշտ ձևերով: Ստեղծում են այնպիսի օրենքներ, որոնք գործում են հօգուտ ոմանց: Կցանկանայի, որ մեր դատավորները լինեին ավելի խիզախ, անկաշկանդ, առաջնորդվեին խղճով: Հին ժամանակներում Սիցիլիայի ափին ապրում էր մի ժողովուրդ, որն ուներ իր գրված և չգրված կանոնադրությունը: Բարոյական օրենքները, որոնք չգրվածների թվում էին, հենվում էին ոչ թե ամոթի, այլ խղճի վրա: Խիղճն ամոթից շատ բաներով է տարբերվում: Խղճի դեպքում դատավորը քո ներսում է, դու քո դատավորն ես: Որևէ մեկը կարող է չիմանալ քո արածը, բայց դու ինքդ քեզ չես ների, եթե անմաքուր ես խղճիդ առաջ: Իսկ ամոթի պատճառ կարող ես և չունենալ, եթե ոչ ոք տեղյակ չէ քո հանցանքին, և դու էլ այն կատարելիս խղճի խայթ չես զգացել: Այս գիտակցումից ելնելով` սիցիլիացի այդ ժողովուրդն իր բարոյական օրենքներում հենվում էր խղճի վրա: Նրանց տղամարդիկ գնում էին ծով, հայթայթում ընտանիքի ապրուստը և երկար բացակայությունից հետո վերադառնում: Այդ ընթացքում միայնակ մնացած կնոջը ոչ ոք չէր հետևում, չէին փորձում իմանալ` նա հավատարի՞մ է մնացել իր ամուսնուն, թե՞ ոչ: Ամեն բան թողնում էին կնոջ խղճին: ՈՒ եթե կինն անգամ դավաճանել էր ամուսնում, բայց կարողացել էր մոռանալ, նա ներվում էր, համարվում անմեղ: Իսկ եթե չէր կարողանում մոռանալ, ուրեմն պիտի թողներ-հեռանար ընտանիքից: Եվ հնարամիտ կանայք գտել էին ելքը. հեռանում էին իրենց բնակավայրից, կրակ վառում, վերցնում մի առարկա, իդենտիֆիկացնում (նույնացնում) այն իրենց մեղքի հետ ու գցում կրակը: Առարկան, այսինքն` մեղքը, այրվում-դառնում էր մոխիր: Եվ կինը հանգիստ խղճով գալիս էր տուն, որովհետև ոչ ոք չէր էլ հետաքրքրվում, թե ինչ է արել նա ամուսնու բացակայության ընթացքում: Եթե ինքը մաքրվել էր, այրել իր մեղքը, մոռացել այն, ուրեմն ոչ մի դավաճանություն էլ չէր եղել: Ինչո՞ւ այսքան երկար պատմեցի, որովհետև ինձ այս պատմության մեջ հետաքրքրում է խղճի պահը: Ես կցանկանայի, որ մեր դատավորների մեջ աշխուժանար այդ խիղճը: Երբ մենք լցնում ենք բանտերը մարդկանցով, որոնք երկու մետր մետաղալար կամ մի քանի ալյումինե իր են գողացել, չպիտի մոռանանք այդ մարդկանց երեխաների մասին: Նրանք մեծանում են հանցագործի երեխայի պիտակով, նրանք արդեն իրենց կյանքում չունեն օրինակելի հոր կերպարը: ՈՒ նաև շատ պիտի մտածենք այն մասին, որ հայերը նորից երկրից գնում են: Իսկ դրսում նրանք ու հատկապես նրանց երեխաները այլևս հայ չեն մնալու: Օտար սովորույթներ, անծանոթ տոներ ու ծեսեր… Այս պարագայում հայերն անպայման ձուլվելու են օտար միջավայրի հետ: Եթե չձուլվեն էլ, արդեն դժբախտ մարդիկ են, որովհետև մարգինալ են: Հիմնական մասը ո՛չ լրիվ ձուլվում է օտարների հետ, ո՛չ էլ լրիվ հայ է մնում: Պահենք մեր հայերին, պահենք մեր ինտելեկտն այստեղ: Մենք ցիրուցան ենք անում մեր ինտելեկտը: Չի կարելի էդպես վարվել: Մեր նյութական պաշարների հետ այդպես վարվեցինք, ոչնչացրինք անխնա: Հիմա էլ նույն կերպ ենք վարվում ինտելեկտի հետ: Նյութականն ու ինտելեկտը խառնել ենք իրար, իրարից չենք տարբերում և առաջ ենք շարժվում նույն քաղաքականությամբ: Ամենակարևորը մարդու համար իր ապագան տեսնելու հանգամանքն է: Տղամարդու համար դա ավելի կարևոր է, քան կնոջ: Կինը տարվում է առօրյա կյանքով, երեխաներով, տնտեսությամբ, օջախը պահելու ամենօրյա նպատակով, և սրանք բավարար են, որ նա իր կյանքն իմաստավորված զգա: Իսկ եթե տղամարդուց խլում ես ապագան տեսնելու հնարավորությունը, նա ինքն իրեն կորցնում է, հուսահատվում, հիվանդանում, դադարում կյանքն արժևորելուց: Տղամարդիկ անպայման պետք է ապագայի ծրագիր, նպատակ ունենան: Այս է պատճառը, որ նրանք անում են հեղափոխություններ, սանձազերծում պատերազմներ: Կինը կարող է շարժառիթ լինել գուցե, ինչպես Կլեոպատրան, բայց իրագործողները տղամարդիկ են: Տղամարդն անպայման պիտի զգա, որ կա ապագա, որ ինքը կարող է ապահովել ընտանիքի ապրուստը: Իսկ այսօր մեր երիտասարդներից շատերը չեն կարող ընտանիք կազմել, որովհետև վստահ չեն, որ կարող են պահել իրենց ընտանիքը, վստահ չեն, որ կունենան տանիք իրենց գլխավերևում: Այդ խնդիրների լուծումը դարձել է ֆանտաստիկա: ՈՒ մենք սառնարյունորեն պիտի նայենք այդ շարունակական «թավշե» եղեռնի՞ն: Ես հասկանում եմ այն մարդկանց, ովքեր այս ամենում հայերին ոչնչացնելու հետևողական ծրագիր են տեսնում: Մարդու պահանջմունքների` «մասլոուի բուրգը» գլխիվայր է շրջվել: Ամենացածր մակարդակի պահանջմունքները բարձրացել են վերև, իսկ ինտելեկտուալ, հոգևոր պահանջմունքներն իջել են ներքև: Հիմա փող ունես, մարդ ես: Փողով կարելի է ամեն ինչ գնել, ընդհուպ մինչև դիպլոմներն ու կոչումները: Եթե մարդու գլխում ոչինչ չկա, բայց գրպանը լիքն է, արդեն բոլոր հարցերը կարելի է լուծված համարել:
Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ