«ՀԱՍՏԱՏ Է ՄԵԿ ԲԱՆ` ՕԲԱՄԱՆ ՉԻ ՊԱՏՐԱՍՏՎՈՒՄ ՃԱՆԱՉԵԼ 1915-Ի ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ»

«Իրավունքը de facto»-ի հարցերին պատասխանում է Թուրքիայի «Ժողովրդավարական միություն» ՀԿ-ի նախագահ ԲԱՅԲԱՐՍ ՕՐՍԵԿԸ
-Պարոն Օրսեկ, ինչպե՞ս եք գնահատում հայ-թուրքական վերջին զարգացումները:
-Հայ-թուրքական հարաբերություններում, թերևս, ամենամեծ բացը երկու ժողովուրդների միջև հաղորդակցության պակասն է: Վերջին 70 տարիների դիվանագիտական հարաբերությունների բացակայությունն առաջացրել է մի շարք խնդիրներ, և որպեսզի հայ-թուրքական ստորագրված արձանագրությունները վավերացվեն, հայ և թուրք փորձագետները, քաղաքագետները, հասարակական կազմակերպությունների ու արվեստի ներկայացուցիչները պետք է ստիպեն իրենց կառավարություններին` անել դա:
-Անցնենք «real politic»-ին. ի՞նչն է խանգարում Թուրքիային, որ վերջինս չի վավերացնում այդ արձանագրությունները:
-Հանուն արդարության պետք է ասել, որ Թուրքիայում հասարակության կողմից իսկապես մեծ պահանջ կա, որ Թուրքիայի և Հայաստանի միջև դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատվեն: Սակայն որոշակի ներքին քննարկումների, բանավեճերի պատճառով դա շատ դժվար է դարձել: Բարեփոխումները տորպեդահարվում են հատկապես Հայաստանի և Թուրքիայի միջև ստորագրված արձանագրությունների վավերացման հարցում: Ինչի համար պետք էր ունենալ շատ ուժեղ իշխանություն, որն անվերապահորեն կողմ կլիներ մեր երկու երկրների միջև հարաբերությունների հաստատմանը, սահմանի բացմանը: Սակայն ներկայիս կառավարությունում այն մարդիկ չեն, ովքեր կկարողանային հաղթահարել այդ խոչընդոտները, արգելափակումները:
-Ձեր կարծիքով` ովքե՞ր կարող են Թուրքիայում դա անել:
-Ես չեմ պատրաստվում որևէ անուն տալ կամ որևէ քաղաքական կուսակցություն շեշտել, բայց որ պետք էր մի ուժ, որը կկարողանար այսօր այդ հարցում կարևոր գործոնի վերածվել, աներկբա է: Առկա փաստն այն է, որ Թուրքիո այսօրվա կառավարությունն այնքան էլ պատրաստակամ չէ այդ հարցում, ուստի թուրք հասարակությունը մեծ անելիք ունի և պետք է ստիպի կառավարությանը` գնալու այդ քայլին:
-Բոլոր դեպքերում, փորձագետները պնդում են, որ մայիսյան ընտրություններում Թուրքիայում դարձյալ կհաղթի Էրդողանի «Արդարություն և զարգացում» կուսակցությունը:
-Տեսակետը, թե Էրդողանի կուսակցությունը կհաղթի ընտրություններում, այո, գերակայում է:
-Դա նշանակում է դեռ երկար ժամանակ արձանագրությունների, հայ-թուրքական հարաբերությունների հարցում տեղաշարժ չի՞ լինի:
-Իրականում ես սիմետրիկ եմ համարում Հայաստանի ու Թուրքիայի միջև հարաբերությունների կարգավորման և Թուրքիայի` Եվրամիության անդամակցության գործընթացները: Կարծում եմ, մայիսյան ընտրություններից հետո Էրդողանի կուսակցությունն ավելի շատ կկենտրոնանա Եվրամիության անդամակցության գործընթացի վրա, որն էլ իր հերթին իր ազդեցությունը կթողնի Հայաստանի հետ հարաբերությունների հարցում:
-Ի դեպ, նույն Էրդողանը չի պատրաստվում ապրիլին մեկնել ԱՄՆ` մասնակցելու միջուկային հարցերով միջազգային գագաթնաժողովին. հնարավո՞ր է` ինչ-որ պահի նա մտափոխ լինի և մեկնի:
-Էրդողանը Թուրքիայում ավելի շատ դիտարկվում է որպես պոպուլիստական գործիչ, այնպես որ շատ հնարավոր է: Հնարավոր է ամեն ինչ. ասենք` նա չգնա, որ ստանա հասարակության աջակցությունը, քանի որ թուրք հասարակության մեջ հետզհետե մեծանում են հակաամերիկյան տրամադրությունները. չի գնա, և դրանով հնարավորություն կունենա մանիպուլյացիա անելու այդ տրամադրությունների վրա: Հնարավոր է և գնա, իրենից կերտելով կառուցողական գործչի կերպար:
-Եվ, այնուհանդերձ, ո՞րն է արձանագրությունները վավերացնելու ողջամիտ վերջնաժամկետը` ըստ Ձեզ:
-Երբ խոսում ենք ողջամիտ ժամկետների մասին, պետք է ասել, որ և՛ հայերը, և՛ թուրքերն արդեն բաց են թողել այդ վերջնաժամկետը:
-Ե՞րբ էր այն:
-Կարծում եմ` մինչ ԱՄՆ-ի Ներկայացուցիչների պալատի արտաքին հարցերով հանձնաժողովի կողմից որոշում ընդունելը` Ցեղասպանությունը ճանաչելը:
-Դուք նաև նկատի ունեք, որ Հայաստանն առաջի՞նը պետք է վավերացներ այդ արձանագրությունները, երբ ասում եք, որ կողմերը երկուսն էլ կորցրին այդ ժամկետը:
-Էական չէ` Թուրքիա՞ն, թե՞ Հայաստանը, ինչ-որ մեկը պետք է սկսեր այդ գործընթացը:
-Հուսամ` տեղյակ եք, որ եթե մինչև ապրիլի 24-ն արձանագրությունների վավերացում տեղի չունենա, Հայոց ցեղասպանության ճանաչման ցիկլ է ընթանալու ողջ աշխարհով մեկ:
-Այո՛: Այդ իսկ պատճառով էլ կարծում եմ, որ ապրիլի 24-ը կարող է դառնալ ևս մեկ վերջնաժամկետ` արձանագրությունների վավերացման համար: Սակայն կարծում եմ նաև, որ թուրք իշխանությունները դժվար թե վավերացնեն այդ արձանագրությունները` հնարավոր վտանգների պատճառով:
-Ի՞նչ նկատի ունեք` «վտանգներ» ասելով:
-Նկատի ունեմ ՀՀ Սահմանադրական դատարանի որոշումը, որն իսկապես համընդհանուր սկզբունքների մեջ խզում է մտցնում։
-Դրանից առաջ էլ Էրդողանն ու Դավութօղլուն հայտարարում էին, թե ղարաբաղյան հարցն է չվավերացման պատճառն ու «վտանգը»:
-Բոլոր դեպքերում, երկու կողմերն էլ պետք է կարողանան այդ փակուղուն վերջ դնել` կառուցողական երկխոսություն սկսելով:
-Ձեր տեսլականը:
-Եթե ես լինեի որոշում կայացնողը, ապա օր առաջ կբացեի սահմաններն ու կսկսեի դիվանագիտական հարաբերություններ` առանց որևէ նախապայմանի:
-Համամիտ չե՞ք Էրդողանի տեսակետներին` Ղարաբաղի, ՍԴ-ի, Կոնգրեսի արտաքին հանձնաժողովի հետ կապված:
-Ես կարծում եմ, որ այդ սկզբունքները նա առաջ է քաշում որպես արդարացում, որ «բացատրի», թե ինչու Թուրքիան չի վավերացնում արձանագրությունները: Եվ ընդհանրապես, կարծում եմ, որ Էրդողանի վերջին ելույթը` 100 հազար հայերի տեղահանման հետ կապված, անչափ անհաջող ու սնանկ էր և թուրք հասարակության կողմից խիստ բացասական վերաբերմունքի արժանացավ:
-Դա ի՞նչ է` Էրդողանի հերթական ֆիասկո՞ն էր, թե՞ քաղաքական խաղ էր` «հետ-առաջ»` Գյուլ-Էրդողան տարբերակով:
-Այդ քայլով թուրքական կողմը թերևս մտածում էր «համոզել» հայաստանյան կողմին` հետ կանչել արձանագրությունները, որպեսզի ինքն ազատվի արձանագրությունները չվավերացնելու պատասխանատվությունից: Արդեն ասացինք` Էրդողանի կուսակցությունը գնում է ընտրությունների և չի ցանկանում արտաքին աշխարհի առաջ նման` արձանագրությունները փսորողի անուն ու պատասխանատվություն ստանձնել:
-Իսկ ի՞նչ եք կարծում` Ռուսաստանի և Ամերիկայի հետ «հայկական հարցով» այսքան լավ առևտրի մեջ մտած Թուրքիան ինչո՞վ կավարտի:
-Ես կարծում եմ, որ Ձեր նշած եռյակի մեջ պետք է ընդգրկել նաև Ադրբեջանը, որը նույնպես մասնակից է այդ առևտրին: Կարծում եմ` Ձեր նշած հարավկովկասյան պետությունները կմիավորվեն, որպեսզի կառուցեն «Հարավային հոսք» գազատարը` Ռուսաստանի հետ համատեղ: Իսկ ընդհանրապես, այդ ամենը կախված կլինի ԱՄՆ-Ռուսաստան փոխհարաբերություններից:
-Իսկ ի՞նչ եք կարծում` Օբաման այս ապրիլի 24-ին ի՞նչ բառ կնախընտրի արտասանել. կարծես բոլոր բառերն արդեն իսկ արտասանված են:
-Հաստատ է մեկ բան` Օբաման չի պատրաստվում ճանաչել 1915-ի ցեղասպանությունը, բայց որպես հավասարակշիռ քաղաքական գործիչ, հայկական մեծ լոբբի ունեցող երկիր, Թուրքիայի հետ ռազմական պայմանագիր ունեցող գործընկեր. հիշենք` Թուրքիան ԱՄՆ-ի հետ ունի 7-միլիարդանոց ռազմական համաձայնագիր, այնպես որ, Օբաման կնախընտրի մեկ այլ` նույնանուն բառ, որ էր նախորդ ապրիլի 24-ին: Ընդամենը:
-Հետևաբար, հարցը չի մտնի նաև Կոնգրեսի լիագումար օրակարգ:
-Հետևաբար:
-Այսինքն` հեռանկարներ հայ-թուրքական հարցում չկան:
-Գիտեք, ինչ վերաբերում է Թուրքիային, ապա նա ընդունել է, որ 15-ը մեծ աղետ է եղել հայերի համար, սակայն Թուրքիան պատրաստ չէ դա ընդունելու որպես ցեղասպանություն: Թուրքիայում ամեն ինչ գալիս հանգում է մեկ հասկացության` «ցեղասպանություն» բառին:
-Իսկ Դուք` անձամբ, պատրա՞ստ եք ընդունելու, որ Ձեր նախնիները ցեղասպանություն են գործել:
-Այո՛, անշուշտ, ես պատրաստ եմ կիսելու 15-ի հայերի ցավը, պատմական բացասական հիշողությունները, ամեն ինչ, սակայն իմ տեսլականն այն է, որ ավելի շատ պետք է կենտրոնանալ ապագայի և ոչ անցյալի վրա: Կրկին հարկ եմ համարում ասելու, որ, իսկապես, կիսում եմ ցավը, ինչ հայ ժողովուրդը կրել է Օսմանյան կայսրության վերջին տարիներին:
-Ե՞վ...
-Եվ, դժբախտաբար, ես չեմ պատրաստվում ճանաչել Ցեղասպանությունը. ես վստահ եմ, որ դա իրավական տերմին է և ոչ պատմական։ Բոլոր դեպքերում, պետք է արձանագրել, որ 15-ը, իսկապես, շրջադարձային է եղել և՛ հայերի, և՛ թուրքերի համար, որն էլ պատճառել է բազում տառապանքներ երկու ազգերին էլ:
Զրուցեց Դավիթ ԵՂԻԱԶԱՐՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ