ԺԱՄԱՆԱԿԸ ԹԱՆԿ Է ՎԱԶՎԶՈՑԻՑ

Անշարժ գույքի գրանցում, տարածքի վարձակալություն, ժառանգության հարցեր, նվիրատվություն, կտակ, պայմանագրերի վավերացում, անձնագրերի թարգմանություն. սրանք այն նոտարական գործառույթներն են, որոնց հետ կապված խնդիր կարող է ունենալ ցանկացած քաղաքացի։
Նախապես նշենք, որ հանրապետությունում գործում է 78 նոտար, տարեկան 450 հազար գործարք է կնքվում, պետբյուջե է փոխանցվում մոտ 700 միլիոն դրամի պետական տուրք: 2002-ից մեր երկրում գործում է լատինական անկախ նոտարական համակարգը, համաձայն որի` նոտարը պետական պաշտոնատար անձ չէ: Նրա ծառայությունները մասնավոր են և վճարովի: Նոտարը գանձում է պետական տուրք և ծառայության վճար` կառավարության հաստատած սակագներով: Գործող ամենաբարձր սակագինը 20 հազար դրամն է, գումարած 5 հազար դրամ պետական տուրքը (սովորական այլ գործարքների դեպքում նոտարը պետք է գանձի 500-3000 դրամ):
Մեր գործընկեր Արա Մարտիրոսյանը, օրինակ, տարածքի վարձակալության պայմանագիր վավերացնելիս բախվեց նոտարիատի կամայականություններին: Դրա դիմաց պետական տուրքը 5000 դրամ է. այդ մասին իրազեկումը փակցված է գրասենյակի պատին, բայց նոտարները գործարքի դիմաց տարբեր տեղերում տարբեր գներ են հնչեցնում` 20-25 հազար: «Երբ ասում էինք` պետական տուրքն այսքան է, ասում էին սա մեր ծառայության գինն է»,- նշում է Արան: Օրենքի իմացությունը նրան ոչ մի նոտարական գրասենյակում չի օգնել: Այլ գրասենյակներում ևս նույն գինն են նշել, ու նա, ի վերջո, գործարքը կնքել է 20 հազար դրամով: Ըստ նրա` երևույթը համատարած բնույթ է կրում: Հաճախորդի գրպանը նոտարական գրասենյակներում խիստ տարբեր եղանակներով է դատարկվում: Այսպես, պայմանագրի օրինակելի ձևը նախապես չեն տրամադրում, կազմում են տեղում, որոշակի վարձատրությամբ, ինչպես, ասենք, մեկ էջ համակարգչային շարվածքի համար սահմանվել է կամայական գին` 2500-3000 դրամ: Գումարը կրկին առձեռն մուծվում է, և դարձյալ ոչ մի տեղ չի ամրագրվում, որ քաղաքացին վճարել է:
Արան անօրինության դեմ փորձել է պայքարել նաև գրչով և ուղղակի բարձրաձայնել է այդ մասին: Նա իր հոդվածում հաշվարկել էր նաև այդ բիզնեսի եկամտաբերությունն ու առձեռն շահույթը: Այսպես, հաշվի առնելով, որ նոտարական գրասենյակները մշտապես լի են հաճախորդներով, և յուրաքանչյուր 10-15 րոպեն մեկ հերթական գործարքն է վավերացվում, ուրեմն, ամենահամեստ հաշվարկներով, նոտարը յուրաքանչյուր գործարքից կարող է վաստակել նվազագույնը 15 հազար դրամ, 1 ժամում` 60 հազար, 8-ժամյա աշխատանքային օրվա ընթացքում` 480 հազար դրամ: Մեկ օրում 480 հազար դրամ, մեկ ամսում (20 աշխատանքային օրվա ընթացքում)` 9 մլն 600 հազար դրամ կամ ավելի քան 25 հազար դոլար:
Իրավաբան Գևորգ Սլոյանը, ապավինելով մասնագիտական կարողություններին, որոշակի պայքարից հետո գործարքի համար վճարել է օրենքով նախատեսված գումարը: Գևորգը նշում է, որ նոտարը հասկացավ` եթե հստակ սահմանված գումարի չափը գերազանցի և ավելին պահանջի, խնդիր կունենա: Գյուղատնտեսական նշանակության հողամասերի վերաբերյալ պայմանագրի վավերացման համար Գեղարքունիքի մարզի բնակիչ Պարգև Ալեքսանյանը հրաժարվել է սահմանվածից ավելի գումար վճարելուց, նա էլ, որպես ավագանու անդամ, քաջածանոթ է սակագներին: Սակայն մարզերում այլ խնդիր կա. Պարգևը կարծում է, որ այնտեղ դրամական չարաշահումների պատճառը նոտարների թվի պակասն է: Երբ նոտարը վստահ է, որ հաճախորդն իրեն ուրիշով փոխարինել չի կարող, իր ծառայությունները գերագնահատում է:
Չնայած նոտարներն իրենց գործունեությամբ անկախ են, սակայն նրանց նշանակում են ՀՀ արդարադատության նախարարությունում, որն ունի նաև նոտարական գործունեությունը վերահսկելու գործառույթ: Վերջինս այսօր իրականացվում է հիմնականում թեժ գծի հեռախոսահամարով: Հետաքրքիր է, բայց «նոտար-քաղաքացի դրամայի» արձագանքները նախարարության թեժ գծում չկան: Նախարար Գևորգ Դանիելյանը նման բողոքներ չի ստացել, ավելին, եթե բողոքներ ստանային ու կարողանային վերահսկել, բավարարված կզգային: Նախարարությունում սպասում են կոնկրետ անունների, նշելով, որ երբ անուններ չեն նշվում, իրողությունը կարող է բամբասանքի պես հնչել:
Թեև ֆինանսական չարաշահումների մասին բողոքները գերատեսչություն չեն հասել, սակայն նոտարական էթիկայի խախտումներից նախարարը տեղյակ է. գործարք են կնքում ոչ լիարժեք փաստաթղթերով, անհարկի ձգձգում են գործարքը, խախտում նոտարական գաղտնիության սկզբունքը` գործարքի ժամանակ այլ անձանց ևս ներս թողնելով և այլն։ Այս առումով կարգապահական տույժեր արդեն արձանագրվել են. 2009-ին նախարարության նոտարիատի բաժինն ահազանգերի հետքերով 9 նոտարի ենթարկել է կարգապահական տույժերի:
Նոտարիատների գործունեության մոնիթորինգն իրականացնելիս «Երիտասարդ իրավաբանների ասոցիացիան» արձանագրել է ֆինանսական չարաշահումների փաստեր: Ասոցիացիայի վարչության անդամ Մարատ Ատոմյանի դիտարկմամբ` սահմանված գումարից ավելին պահանջելը վճարումների հետ կապված միակ խախտումը չէ: Ըստ նրանց` նոտարները հիմնականում գումարն առձեռն են գանձում, և եթե քաղաքացին վճարի դիմաց անդորրագիր չի պահանջում, այն չեն էլ տրամադրում. լինում են դեպքեր` գրանցամատյանում նշվում է գործարքի կնքման մասին, բայց մուծված գումարի չափը չի նշվում, որպեսզի հետո ավելացնեն իրենց նախընտրած գումարը: Նոտար Օսան Հակոբյանի խոսքերով, որպեսզի քաղաքացին մի քանի տեղ հերթ չկանգնի, չչարչարվի, սեղանամատյան են նախատեսել, որտեղ մուծում է արվում, ասվում է` ինչի համար, սպասասրահում էլ գները կան, եթե քաղաքացին չի ընկալում, բացատրում են, առաջարկում: Կտրոն են ուզում` տալիս են, եթե քաղաքացին ուզում է բանկում մուծել` կարող է գնալ, բայց ոչ ոք չի ուզում գնալ. ժամանակը յուրաքանչյուր մարդու համար ավելի թանկ է վազվզոցից:
Նոտարներն իրենց հերթին բողոքում են, որ մարդիկ իրավագիտակից չեն և շատ հաճախ իրենց իսկ ներկայացրած փաստաթղթերից գլուխ չեն հանում: Համակարգի անկախացումից ի վեր նոտարը ոչ միայն գործարք վավերացնող է, այլև գործարքի գույքային պատասխանատու: Նրանք իրենց աշխատանքը բարձր են գնահատում և կարծում են, որ իրենց աշխատանքի դիմաց պատշաճ վերաբերմունք չկա: Առաջարկում են փոքր գործարքների համար սահմանել հաստատագրված վճար, իսկ խոշորների դեպքում հաշվարկել տոկոսով:
Իսկ առավել օրինավոր տարբերակն այն է, որ մարդիկ հստակ պետք է իմանան պայմանները` ինչ փաստաթղթեր են անհրաժեշտ, ունենան հայտի ձևը, վճարեն պետտուրքը և ներկայացնեն նոտարի վավերացմանը:
Նոտարական համակարգի հիմնախնդիրների լուծման միջոցառումները կառավարության 2010-ի ծրագրային գործողություններից են, ասել է թե` այն նախարարի անմիջական հսկողության տակ գտնվող առաջնահերթ խնդիրներից է: Պետությունը, իհարկե, մեծ միջամտություն չի կարող ունենալ անկախ համակարգի գործերում, բայց իր լիազորությունների շրջանակներում պետք է ոլորտում կարգուկանոն հաստատի: Բարեփոխումները ենթադրում են նոտարական գրասենյակներում վերացնել քաղաքացիների հերթերը, բարելավել մատուցվող ծառայությունների որակը: Հերթերից խուսափելու համար ժառանգության փաստաթղթավորման գործերն արդեն ապակենտրոնացվել են, վերանայվել սակագները: Այս տարի նախատեսվում է նոտարների թիվն ավելացնել առնվազն 5 տոկոսով: Արդարադատության նախարար Գևորգ Դանիելյանի դիտարկմամբ, օրենսդրական բարեփոխումներից բացի, պետք է նաև ամուր կամք և՛ քաղաքացիների, և՛ պաշտոնական անձանց կողմից օրենքի տառը չշրջանցելու համար:
Հասմիկ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

Մեկնաբանություններ