Պապս ասում էր. «Արյունամած աչքերով օսման-թուրքը քանի կա, հայը պիտի արթուն լինի...»։

Երբ Ռոբերտ Քոչարյանը 1997-ին նշանակվեց Հայաստանի վարչապետ, պետությունը թոշակառուների և պետական աշխատողների նկատմամբ ամիսների, որոշ դեպքերում նույնիսկ տարիների հասնող ահռելի պարտք ուներ: Այսինքն մարդը ասենք 1997-ի մարտ ամսին ստանում էր դեռևս 96-ի հոկտեմբերի թոշակը կամ ուսուցիչը` 97-ին 95-ի մարտի աշխատավարձ:

1963 թ. Խորհրդային Ադրբեջանին հաջողվում է «պայմանավորվածություն» ձեռք բերել Հայաստանի հետ և Տավուշի Վազաշեն գյուղի տարածքից ստանալ շուրջ 65 հա վարելահող, որը ներառում էր նաև Իջևան-Ղազախ մայրուղու 7-կիլոմետրանոց մի հատված:

Այս լուսանկարի բնօրինակն աճուրդով ձեռք բերեցի անցյալ շաբաթ: Պատմությունը շատ զգայուն ու հուզիչ է:

Հալեպ։ 1989 թ.։ Ապրիլ։ Զով երեկո էր։ Հինավուրց քաղաքի հրապարակում աշխուժ եռուզեռ, գունեղ տարազներով հոսող մարդկային գետ:

Հայրական տատիս մայրը` Թամար բաբոն, գաղթել էր Մուշից։ Թուրքերը հորը դաժանաբար սպանել էին։ Գաղթի ճամփին կորցրել էր մորը։

Մայրական տատիս` Մարիամին (Մայի), աղոտ եմ հիշում։ Չորս տարեկան եմ եղել, որ մահացել է։ Կրտսեր եղբայրս ծնվել է տատիս մահվան օրը, ու մայրս նրան «ճանապարհել» է գյուղի ծննդատան պատուհանից։ Տարիներ անց եղբորս առաջնեկին` դստերը, անվանակոչել են տատիս անունով։

Անհատի պաշտամունքի տարիներին հայ ժողովուրդը ևս անմասն չմնաց բռնաճնշումներից։ Գնալով նոսրացան այն մարդկանց շարքերը, ովքեր ահարկու, դժնդակ ու անմարդկային օրեր են ապրել ստալինյան «մահվան ճամբարներում»։ Սահում են տարիները, գաղտնազերծվում են պատմության փակ արխիվները։ Եվ այսօր բռնադատվածների ժառանգներն են խռով հոգու մղումով «պեղում» դրանք։ Երեկ հորս` հանիրավի բռնադատված` Արամ Մելիքսեթյանի մահվան 30-րդ տարելիցն էր։

Մենք` Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետ ընդունվածներս, առաջին անգամ նրան տեսանք աշնան մի օր։ Օրը իմն էր, իմ ծննդյան օրը` սեպտեմբերի 5-ը։ Ծննդյանս օրը` տոն դառնալու այդ օրը, միշտ տարբերվել է մյուսներից։ Մենք` նոր-նոր մարդուկի շապիկից դուրս եկածներս, մի պահ նայեցինք նրան` բարձրահասակ, թիկնեղ, ազնվական կեցվածքով, ազնվակիրթ շարժուձևով ու հասկացանք. ինչքա՜ն բան ունենք դեռ սովորելու, հատկապես` իրենից սովորելու։

Երեկ երեկոյան հեռացանք Աղավնոյից․․․ Մի ոստիկան «ընկերաբար հորդորեց» լքել տարածքը, որովհետև «վաղը կարող է արդեն ուշ լինել»։ Հեռացանք, որովհետև մնալու հիմքեր չունեինք, որովհետև չափազանց անզոր էինք, որովհետև արեցինք, երևի, ինչ կարող էինք...