«Եթե թուրքը Անիի մայր տաճարը ավերի, մենք իրավունք ունե՞նք խառնվելու, թե՞ ոչ»

Լեռնային Ղարաբաղի Գանձասարի եկեղեցու պարսպի երեսպատումը շարունակվում է:
Աղմկահարույց այս գործընթացը կյանքի է կոչվել ծնունդով արցախցի, ռուսաստանաբնակ բարերար Լևոն Հայրապետյանի նախաձեռնությամբ և միջոցներով:
«Լևոն Հայրապետյանն իսկապես շատ բարեգործություններ է անում Վանք գյուղում, վերականգնել է ճանապարհը, խանութներ է սարքել, դպրոց, փայտամշակման գործարան ունի, ուր վանքեցիք աշխատում են և այլն,- մեզ հետ զրույցում ասաց պատմական հուշարձանները վերականգնող ճարտարապետների հայկական ասոցիացիայի փոխնախագահ, վերականգնող ճարտարապետ ՍՏԵՓԱՆ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԸ:- Հիմա նա որոշել է, որ Գանձասարի վանքն իրենն է: Մինչդեռ այն հայ ազգի կարևորագույն պատմամշակութային ժառանգություններից մեկն է, այսինքն, դա բոլորինն է և ոչ մեկի սեփականությունը չի կարող լինել»:
Նշենք, որ Գանձասարի միջնադարյան եկեղեցին Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածնի հովանու ներքո է:

-Ովքե՞ր են կողմ պարսպի երեսպատմանը: Նման դեպքերում մասնագետները բաժանվում են երկու խմբի, բայց երբ փորձեցի գործընթացի կողմնակիցների կարծիքը լսել, այդպիսիք չգտնվեցին:
-Չեմ հանդիպել մասնագետի, որ հակառակն ասի: Երեսպատման տարբերակը պաշտպանում են այն մարդիկ, ովքեր շահագրգիռ են, ովքեր բուն գաղափարը չեն հասկանում, շատերը մեղադրում են ճարտարապետներին, որ քննադատում են հայտնի բարերարին: Մենք անձի դեմ ոչինչ չունենք, ընդամենն ասում ենք` մեր պարիսպը հանգիստ թողեք, դա պատմություն է, չի կարելի պատմությունը ոչնչացնել ինչ-որ մեկի քմահաճույքով: Ո՛չ նախագիծ կա, ո՛չ թույլտվություն, ո՛չ շինթույլտվություն, ինչ ուզում` անում են: Իրենց ոչ ոք չի կարող արգելել, մենք հարցը բարձրացրել ենք մինչև վարչապետ, նախագահ, բայց առայսօր քար լռություն է:
-Ի՞նչ կասեք փլվելու վտանգի մասին: Շինարարությունն իրականացնող «Աթա Վանք Լես» կազմակերպության գործադիր տնօրեն Վլադիմիր Հայրապետյանը` Լևոն Հայրապետյանի եղբայրը, ըստ մամուլում տեղ գտած հրապարակման` վստահեցրել է, որ չամրացնելու դեպքում պարիսպը կարող է փլվել:
-Հիմա ուղղակի երեսպատում են, այսպես ասած` «աբլիցովկա», և դրանով հիմնավորում են, թե ուզում են կայունացնել պարսպի վթարային վիճակը: Կոպիտ ասեմ, երբ տունդ վերանորոգում ես, կերամիկական սալիկով պա՞տ ես ամրացնում, թե՞ դեկորացիա ես անում: Ես չեմ ուզում վերլուծել` իրենց արածը լա՞վ է, թե՞ վատ, ճի՞շտ է, թե՞ սխալ, որակո՞վ է, թե՞ անորակ, ինձ հետաքրքրում է միայն այն, որ մեր պատմությունը չոչնչացնեն: Դա պատմություն է, մշակութային շերտ է, հաջորդ սերունդները գուցե գիտական գործունեություն ծավալեն, այդ պարսպի մեջ ինչ ասես կարող են գտնել: Ժամանակին պարսպապատի մեջ բազմաթիվ արձանագրություններ, խաչքարերի կտորներ կային: Ի՞նչ է նշանակում` ես որոշել եմ, անում եմ:
-Ի՞նչ են ասում իրենք` նախաձեռնության հեղինակները:
-Նախկինում իրենք ասում էին, որ պարիսպ չի եղել, սա էլ ադրբեջանցին է «ցեխով» շարել, մենք մաքրում ենք: Իրականում այդպես չէ: Պարիսպը եղել է ի սկզբանե: Շատերն ասում են` սիրուն է: Պարսպի սիրունը կամ տգեղը ո՞րն է: Գանձասարի պարիսպը շարող վարպետները պարիսպը շարել չգիտեի՞ն կամ չէի՞ն կարող սիրուն անել, բայց հասկանում էին, որ դրանք պաշտպանական նշանակություն ունեն, իսկ պաշտպանական կառույցներն անընդհատ քանդվում և վերաշարվում են թշնամու հարձակումներից հետո (Գանձասարի տարածքում հարյուրավոր նման դեպքեր են եղել): Երկրորդ խնդիրը. վարպետները միշտ շեշտը դնում էին տաճարի վրա, պարտադիր չէր, որ պարիսպը շքեղ լիներ և շեշտադրումը շեղվեր, որովհետև տաճարն էր ավելի կարևոր` որպես հոգևոր, ճարտարապետական, մշակութային արժեք:
-Տեղի բնակիչներն ինչպե՞ս են արձագանքում Լևոն Հայրապետյանի մտահղացմանը:
-Տեղի բնակիչները գուցե մասնագիտորեն չեն ընկալում և համարում են, որ սիրուն է: Ընդ որում, եթե ընդունենք, որ Հայաստանում կա 26 հազար պատմաճարտարապետական, հնագիտական ժառանգություն, մոտ տասը հազարը` Արցախում և այլն, Գանձասարի եկեղեցին 40 հազարի հասնող կոթողների մեջ առաջին տասնյակում է, չի կարելի այդքան քմահաճորեն վերաբերվել: Պարսպի պատերը կղմինդրով է ծածկել, մեր ճարտարապետության մեջ կղմինդրածածկ պարիսպներ չկան: Արժեքավոր քանդակազարդ քարերը ծակծկել են, լույսեր կախել, գյուղի տարածքում` պատմական միջավայրերից, անտառներից խաչքարեր են գտնում, բերում շարում են եկեղեցու տարածքում: Չի կարելի պատմական կոթողը մի տեղից վերցնել ուրիշ տեղ դնել և ասել` կորած էր անտառում: Դա այնտեղ` իր տեղում, պատմություն է: Էլ չասենք, որ ավտոկայանատեղի է կառուցել զբոսաշրջիկների համար` 100-ից ավելի պատմական տապանաքար ոչնչացնելով:
-Ինչի՞ մասին է խոսքը:
-Գանձասարի դիմացի ասֆալտապատ ավտոկայանատեղիի: Տապանադաշտ էր, ասֆալտապատեցին, ոչնչացրին, վերջացավ:
-Ի՞նչ արեցին տապանաքարերը:
-Որը հետաքրքիր էր, դրեցին այս ու այն կողմ, որն էլ հետաքրքիր չէր, փշրեցին, թափեցին:
-Գանձասարի պարսպի մասին խոսակցությունները նոր չեն: Թվում է` աղմուկը դադարում է, հետո վերսկսվում:
-Շուրջ երկու տարի է` պայքարում ենք: 2011-ից սկսվեց գործընթացը: 2012-ի վերջին կանգնեցրինք, կարծես հասկացան, Արցախում հանձնախումբ ստեղծեցին, որ համագործակցի այստեղի մասնագետների հետ: Հետո մեր բարձրաստիճան պաշտոնյաներից մեկն ասաց` դա առանձին պետություն է, մենք իրավունք չունենք խառնվելու: Եթե թուրքը Անիի մայր տաճարը ավերի, մենք իրավունք ունե՞նք խառնվելու, թե՞ ոչ: Այդ հանձնախումբը չգործեց: Ես բազմիցս խոսել եմ Արցախի պատասխանատու մարմինների ղեկավարների հետ, բոլորը հիասթափված են, ընկճված, չգիտեն ինչ անեն: Մենք դեռ պարսպի արևմտյան պատի համար ենք կռիվ տալիս, բայց ամբողջն է ուզում երեսպատել: Դեռ չգիտենք` ուր է հասնելու նրա այդ պարիսպը:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ