Գրիգն ընկերոջս որդին է, վերջին անգամ տեսա 2018-ի հունվարի 28-ին, Էջմիածնի Մայր Տաճարում։ Գնացել էի բանակի օրվա կապակցությամբ Պատարագին։ Գրիգը ծնողների հետ էր, այդ օրը երդում էր տվել հայրենիքին ծառայելու, երդմնակալության արարողությունից հետո եկել էին Մայր Աթոռ։

Երեք տարի առաջ, ճիշտ էս օրը, մոտավոր էս ժամերին ուղիղ մեր գլխավերևում երկու ուղղաթիռ նկատեցինք, առաջինը թեքվեց դեպի Սյունիք, երկրորդը` պոչից կպածը, գլուխը տնկած դեպի Նախիջևան:

Ասում են՝ մարդ եթե ապրում է անցյալի հուշերով, մեջքով է կանգնում դեպի ապագան: Հարմարվե՞լ ես արդեն, թե՞ համակերպվել; Իհա՜րկե, այդպես պիտի լինի, կենսաբանորեն մարդն այդպես է կառուցված: ՈՒզում եմ այս ծանր օրերին մի քիչ էլ ժպտաք:

Լինել հաջողակ՝ նշանակում է լինել դրան հոգեբանորեն տրամադրված։

Լա՛վ, հլը Արցախը, հողերը… լուռ եք... Արդեն երկրորդ ամիսն ենք գլորում:

Իրենց հայ լինելու փաստով խիստ խանդավառ ու հպարտ ոմանց անհամ ու տափակ գրությունները կարդալիս հաճախ հիշում եմ մի պատմություն:

10 նոյեմբերի 2020 թ. Յոթանասուն տարի պահանջվեց, որ կարողացանք մի քիչ շտկել մեր ողնաշարը, իսկ արցախյան առաջին պատերազմը ամրացրեց այն: Մեզ թվում էր, էլ ոչինչ չի կասեցնի անկախ ապրելու և աշխարարհի բազմազգ ներկապնակում մեր հպարտ ու ձիգ ներկայությունը: Ավաղ: Երեկ հերթական անգամ կոտրվեց մեր ողնաշարը, փշրվեց անաստվածային նենգությամբ: Երբ քառասուն օրից ավելի, քեզ համոզում են, որ հաղթելու ես, ամեն օր նոր հերոսներ են օծում, մեդալներ բաշխում, դիրքերում հանգիստ խղճով սուրճի բաժակով սելֆի անում ու դիմավորում լուսաբացը, առավոտից երեկո փափուկ բարձ են դնում գլխիդ տակ՝ թե հաղթում ենք, կորցնում ես զգոնությունը, պարտության վտանգների մասին մտածելու ունակությունը: Չէ՞ որ հաղթում ես հերթական անգամ և ընդամենը պետք է օգնես բանակին կարողություններովդ, լինես զինվորի կողքին:

Ժենգյալով հաց, փախլավաներ, արցախյան տարատեսակ համովություններ թխող, ձեռագործ աշխատանքներ ներկայացնող, աշխատելու ցանկության դրսևորող, քաղաքում հասցե հարցնող ու Երևանում տաքսի վարող իմ հանդիպած բոլոր արցախցիների մոտ մի ընդհանրություն կա՝ զսպված, լռեցված ցավ, անարդարության, դատարկության զգացողություն, վերականգնվելու, առաջ գնալու կամք և բազմաթիվ անպատասխան հարցեր եղածի ու ապագայի մասին:

Հայ գողականները, ընդհանրապես հետխորհրդային տարածքի բոլոր գողերը, գողականները և «ճշտով» ապրող քաղաքացիները շատ բան ունեն սովորելու գերմանական նացիստներից, մասնավորապես, Գերման Գյորինգից: Այդ անձնավորությունը 85 տարի առաջ այս օրերին այնպիսի մի սխրանք գործեց, որը պետք է ոսկե տառերով գրվի գողականի բոլոր իրավական ակտերում, դասավանդվի հատուկ հաստատություններում: Փորձեմ ներկայացնել Գերման Գյորինգի արածի վեհությունն ու մեծությունը գողականի և համայն մարդկության համար, որը, ցավոք, առ այսօր չի հռչակել Գյորինգին որպես բոլոր ժամանակների ամենակատարյալ և ամենահզոր գողական: Դե ինչ, փորձեմ ներկայացնել եղելությունը:

Վերջին ամիսների ու շաբաթների աշխարհաքաղաքական ծանրագույն, աղետալի իրադարձությունների ազդեցությունների ու տպավորությունների տակ վերակարդացի հայ ականավոր պատմաբան, գրող Լեոյի «Անցյալից» աշխատությունը։