Գիտելիքի ու մտածողության ամեն մի մակարդակի դեպքում իրերն ու իրադարձությունները երևում են նոր տեսանկյունից և նոր լույսի տակ։
Գիտելիքի սակավության և մտածողության աղքատության պայմաններում էլ ոչ հնարավոր է տեսանկյուն ունենալ և ոչ էլ որևէ լույսի աղբյուր, այսինքն, հնարավոր չէ որևէ բան տեսնել՝ ճիշտ կամ սխալ։
Կա գիտելիքի, փորձի, մտածողության ու տեղեկացվածության մի մակարդակ, որից հետո նոր-նոր սկսվում է սեփական տեսանկյան ձևավորումը, որն էլ, իր հերթին, ունի ադեքվատության տարբեր մակարդակներ, այսինքն, թե ինչքանով է համապատասխանում այդ տեսանկյուն կոչվածը իրականությանը և կյանքի հարատևման հետ կապված նպատակներին։
Մարդկանց մոտ որևէ տեսակի տեսանկյան ձևավորումն էլ դինամիկ պրոցես է և տեղի է ունենում միջավայրի ու հասարակության ազդեցության ներքո։
Եթե այդ միջավայրն ու հասարակությունը իրենց գործունեության մեջ լուրջ ու նպատակասլաց են, ապա հասկացող մարդկանց մեծամասնության մոտ ձևավորվում է ադեքվատ տեսանկյուն, որն էլ նկատելի կամ աննկատ ձևերով կառավարվում է իշխանությունների ու ընդդիմությունների կողմից։
Իսկ այն հասարակությունները, որոնք ի վիճակի չեն պետական գործունեության կենսական ոլորտներում ստեղծել զարգացման համար անհրաժեշտ միջավայրեր, մարդկանց մոտ տեսանկյուն ասածը ձևավորվում է տարերային ձևով և անլուրջ մակարդակով, քանի որ այդ պրոցեսը հիմնականում կառավարվում է վերից վար ճանապարհով։
Այս և նման այլ հարցերում էլ վերից վար ճանապարհը ենթադրում է լուրջ էլիտայի առկայություն երկրում, որի չլինելու դեպքում էլ ունենում են այն, ինչ որ մենք ունենք այսօր՝ քաոս։
Պավել Բարսեղյան