«ՍՏՐԱՏԵԳԻԱԿԱՆ ԿԱՐևՈՐ ՆՇԱՆԱԿՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏՆԵՐՈՒՄ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ԲԱԺԻՆ ՉՈՒՆԻ»

…և ոչ միայն մշակույթի մասին
«Խմենք մեր հողերն իրարից բաժանող սահմանը բացելու կենացը: Բայց դեռ բացելու ժամանակը չէ»,- հարցազրույցն սկսելուց առաջ բաժակները հայկական կոնյակով լցնելով՝ բաժակաճառեց գեղանկարիչ ՆԻԿՈԼ ԱՂԱԲԱԲՅԱՆԸ:
«ՄԵՐ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՄԱՍՈՆԱԿԱՆ ՈՒԺԵՐԻ ԳՈՐԾՆ ԷՐ»
-ՈՒրեմն, Դուք է՞լ եք կարծում, որ բացվում է (թե չի բացվում) ոչ թե հայ-թուրքական, այլ հայ-հայկական սահմանը: Ձևակերպումը Հրաչյա Մաթևոսյանինն է:
-Հրաչիկն էնքա՜ն լավ է ասում: Այո՛, ոչ թե Թուրքիայի սահմանը պիտի բացվի, այլ մեր երկրի: Սահմանն ընդհանրապես պիտի վերանա: Էսօր մեր երկրի մի հատվածը մի ուրիշ, ախմախ երկրի տիրապետության տակ է գտնվում, որ կոչվում է Թուրքիա՝ ինչ-որ սարքովի երկիր: Բայց ես կարծում եմ, որ դեռ բոլորովին չի հասունացել սահմանը բացելու ժամանակը, քանի որ մեր թշնամին, բոլոր առումներով, նույնն է, ինչ 1915 թվականին ու դրանից առաջ: Մենք անընդհատ թուրքերին ենք մեղադրում, բայց 1915-ի ցեղասպանությունը շատ կազմակերպված, պլանավորված գործ էր՝ «Հայաստանն առանց հայերի» կարգախոսով: Հայաստանի տարածքը պետք էր, որպեսզի հետագայում ստեղծեին մեծ Իսրայել պետություն: Փաստ է, որ երիտթուրքերը հրեաներ էին: Մեր ցեղասպանությունը մասոնական ուժերի գործն էր: Թուրքերը, մասամբ էլ քրդերը, գործիք էին նրանց ձեռքին: ՈՒ մի օր, ի վերջո, Թուրքիան պիտի ասի, որ ցեղասպանության ծրագրի հեղինակները հրեաներն են: Պատահական չէ, որ ցեղասպանություն տեսած հրեա ժողովուրդը պաշտոնապես չի ընդունում Հայոց ցեղասպանությունը: Եվ հիմա այդ նույն օրգանիզմն ուզում է, որ հայ-թուրքական հարաբերությունների մեջ փոփոխություն մտնի, սահման բացվի: Մեր ղեկավար-խելոքներն այս բաները չե՞ն հասկանում: Իսկ եթե հասկանալով գնում են դրան, էլ դավաճանությունը ո՞նց է լինում: Մեր դիվանագիտական կորպուսը մեզ հետ ոչ մի կապ չունի, օտարերկրյա շահերին ծառայող օղակներ են, գործակալներ: Էդ դեսպանատները, որ կոչված են մեր քաղաքացու շահերը ներկայացնելու, իրենց դիմած քանի՞ հայ մարդու են անշահախնդրորեն ընդառաջել: Դրանք ուրիշ բաներով են զբաղված, լուծում են իրենց նեղ անձնական, սեփական երեխաների ճակատագրին վերաբերող հարցերը: Իրենց համար ցանց են ապահովում արտասահմաններում, որովհետև հույս չեն դնում էս երկրի վրա: Մենք իրենց վրա հույս ենք դնում, իսկ իրենք էս երկրի վրա՝ ոչ: Մեր երկրի նախագահը սրա մասին պիտի լրջորեն մտածի: Դիվանագիտական կորպուս կոչվածը մաքրել է հարկավոր: Այնտեղ պիտի զտարյուն հայորդիներ լինեն, որ ի շահ Հայաստանի գործեն: Սահման բացել-չբացելը միայն Թուրքիայի նեղ անձնական շահերից ելնող խնդիր է, որը պարտադրվում է և՛ Ամերիկայի, և՛ Եվրոպայի, և՛ Ռուսաստանի կողմից:
-Այսինքն՝ գերտերությունների և Թուրքիայի շահն ընդհանո՞ւր է այս պարագայում:
-Կարծում եմ: Թուրքիան ուզում է Եվրամիություն մտնել: Եվրամիությունը խնդիրներ է դնում Թուրքիայի առաջ՝ ազգային փոքրամասնությունների նկատմամբ տարվող քաղաքականության, Հայաստանի շրջափակումը վերացնելու և այլ հարցերի հետ կապված: Այսինքն՝ մեր սիրուն աչքերի համար չէ, որ մեծ երկրները կամ Թուրքիան ուզում են վերացնել Հայաստանի շրջափակումը: Այդ գործընթացը բխում է Թուրքիայի շահերից: Լավ կլիներ, որ մեր պետության ղեկավարներն էլ էս երկրի շահերով առաջնորդվեին, ոչ թե հլու-հնազանդ ենթարկվեին դրսից իրենց գլխին թափվող պարտադրանքներին: Շատ անգամ տպավորություն է ստեղծվում, որ մեծ հայրիկը փոքրիկ բալիկին բան է սովորեցնում, մերոնք էլ խելոք-խելոք համաձայնում են ու խոստանում ժողովրդին «համոզել»: Հիմա էդ «համոզելու» պրոցեսն է գնում: Իսկ սա ի՞նչ է նշանակում, եթե ոչ՝ խաբել ժողովրդին:
«ՀԱՅԸ ԵՐԲԵՔ ԴԻՄԱՑԻՆԻՆ ՉԻ ԶՐԿՈՒՄ ԻՐԵՆ ՉԽԱԲԵԼՈՒ ՇԱՆՍԻՑ»
-Մեզ «համոզելը» հե՞շտ է:
-Մեզ «համոզելու» համար մի սարսափելի, զզվելի մեթոդ կիրառվեց պատերազմի ընթացքում և դրանից հետո: Մեզ գցեցին սոցիալական այնպիսի ծանր վիճակի մեջ, որ դրանից հետո մարդկանց ապրելու համար անհրաժեշտ փոքրիկ գրոշներ, փոքրիկ միջոցներ շպրտելով՝ կարողացան շահագրգռել, որպեսզի իրենց ուզածը կատարեն: Պատգամավորական ընտրությունները կատարվում են նույն այդ մեխանիզմով: ՈՒ այս խաղի մեջ է ամբողջ աշխարհը: Իշխանավորներին մեծ գումարներ են տալիս, միջազգային բանկերն ինչ-որ փողեր են հատկացնում (պաշտոնապես և ո՛չ պաշտոնապես), որպեսզի այստեղ ինչ-որ ծրագրեր իրականացնեն, ինչպես, օրինակ, կրթական համակարգի ծրագիրը: Ինչքա՞ն ըմբոստացանք դրա դեմ: Բայց, միևնույն է, ընդունվեց: Մի հիմար մեխանիզմ, որը մեզ բնավ պետք չէր:
-Նկատի ունեք Բոլոնիայի գործընթա՞ցը:
-Այո՛: Չգիտես՝ ով, որտեղ ինչ ծրագրեր է կազմում ու մեր իշխանավորների միջոցով բերում-ջարդում մեր գլխին: Բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում գործող կրեդիտային համակարգը մեր ինչի՞ն էր պետք, երբ մենք ունեինք շատ լավ կրթական համակարգ: Գուցե բուն խնդրից հեռանում եմ, բայց սրանք հարցեր են, որոնք մի ընդհանուր շղթա են կազմում: ՈՒ այսպիսի հարցերի դեմ աչք փակելը մեզ բերեց-հասցրեց այնտեղ, որ մենք մեր դարավոր թշնամու հետ սահման ենք ուզում բացել: Մի բան, որ ձեռնտու է բոլորին, բացի մեզնից: Ես մտածում եմ, որ այդ սահմանի բացումը կվնասի թե՛ մեր տնտեսությանը, թե՛ քաղաքական շահերին: Այն արտադրությունը, որ մենք լավ-վատ ունենք Հայաստանում, կկործանվի: Թուրքիան նույն այդ ապրանքը կեսի կես գնով կբերի-կլցնի Հայաստան, ու մեր ունեցած արտադրությունները կփակվեն: Մենք էնքան հզոր պետություն չենք, որպեսզի կարողանանք չենթարկվել գերտերությունների թելադրանքներին: Հիմա Փոքր Մհերի նման ներփակված վիճակում գոնե ինչ-որ կերպ մեր գլխի ճարը տեսնում ենք, եթե բաց լինենք, կդառնանք խոցելի: Մինչև հիմա թուրքերը մեր գենոցիդի ճանաչման ուղղությամբ որևէ քայլ չեն կատարել: ՈՒ նորից մենք ենք քայլը կատարում: Մի՞թե կարելի է էդքան ողորմելի լինել: Մի տեղ գոնե պիտի պինդ լինենք, չէ՞:
-Նիկո՛լ, Դուք հաճախ եք լինում Հայաստանի մարզերում: Ձեզ նման մտածողները շա՞տ են այնտեղ:
-Ես ինչքան զրուցել եմ նրանց հետ (և քիչ չեմ զրուցել), միշտ նույն բանն եմ լսել. «Մեր ինչի՞ն է դա պետք, թուրքի հետ մենք կարո՞ղ ենք բարեկամություն անել»: Այսինքն՝ սա է ժողովրդի ձայնը, ոչ թե մեր պատգամավորներն են, որոնք իշխանական այս կամ այն թևի կարծիքն են ներկայացնում: Ո՞ր պատգամավորն է ժողովրդին բանի տեղ դնում: Ես ամբողջ Հայաստանով շրջում եմ, և ամենուր այդ տրամադրությունն է: Նախ, ժողովրդի ցավ ու դարդն էնքան շատ է, որ հերթը արտաքին խնդիրներին չի հասնում: Հույսը դրել է էն բանի վրա, թե իր իշխանավորներն իրենից խելոք են, մի ճիշտ բան կորոշեն: Է՜, մեզնից խելո՞ք էին, մի հսկայական Հայաստան չկորցրի՞նք 20-ականներին: Եթե էդքան խելոք չես, ի՞նչ գործ ունես պառլամենտում: Իշխանավորը պիտի գիտակցի, որ եթե պատրաստ չէ իշխանավոր լինելու, բավականաչափ շրջահայաց չէ, չի կարող երկիրն առաջնորդել շահեկան ճանապարհով, պիտի հրաժարվի իշխանությունից: Դժբախտաբար, այդպես չէ արդեն երկու հարյուր տարի, եթե ոչ ավելի:
-Այսինքն՝ հայը գենետիկորեն իշխանատե՞նչ է:
-Հայը գենետիկորեն աշխարհի ամենաազնիվ տեսակն է: Խոսքս վերաբերում է հայ մարդուն, Հայկ նահապետի սերունդներին: Խոսքս նրանց մասին չէ, որ իրենց մեջ նաև հայի արյուն են կրում: Իսկ զտարյուն հայորդիներն այսօր Հայաստանում շատ քիչ տոկոս են կազմում: ՈՒ տոկոսն ավելի պակասեց արցախյան պատերազմի ժամանակ, որովհետև կռվի առաջին գծում հայտնվեցին հենց նրանք, ու շատերը զոհվեցին: Դրանք էին Հայկ նահապետի ժառանգորդները, ոչ թե հիմիկվա էս իշխանավորները, որ նրանց արյան վրա եկան իշխանության, մեծ փողեր ձեռք գցեցին: Բնականաբար, վերջիններիս մեջ հայի մաքրությունը չկա, եթե գեները մի քիչ քրքրենք, կտեսնենք, որ մեջները կա՛մ աղվանական արյուն կա, կա՛մ հրեական, կա՛մ չգիտեմ ինչ: Մաքուր հայը երբեք դավաճանություն չի անում: Բայց և դյուրահավատ է, իրեն իրավունք չի վերապահում չհավատալու դիմացինին: Հայը երբեք դիմացինին չի զրկում իրեն չխաբելու շանսից և մեծահոգաբար հնարավորություն է տալիս նրան` չխաբելու, վերջապես, մարդ դառնալու, ազնվանալու: Մեր տեսակն էդպիսին է: Հիշեք Զոհրապին. մարդուն սպանեցին, իսկ նա չէր ուզում չհավատալ թուրքին:
«ԳՐՊԱՆՎՈՒՄ ԵՆ ԽՈՇՈՐ ԳՈՒՄԱՐՆԵՐ, ԵՎ ԱՄԵՆ ԲԱՆ ՏՐՎՈՒՄ Է ՕՏԱՐԻՆ»
-Ըստ ՀՀ ոստիկանության պաշտոնական տեղեկության՝ Հայաստանում այս տարի քրեական հանցագործությունները մոտ 60 տոկոսով աճել են, և դրանց զգալի մասը բաժին է ընկնում Երևանի Կենտրոն համայնքին: Սա զտարյուն հայորդիների նվազմա՞մբ է բացատրվում:
-Երևանում քսան տարի առաջ բոլորովին այլ մթնոլորտ էր: Մաքուր, զուլալ քաղաք էր: Աբովյան փողոցով քայլում էիր, արվեստագետների էիր հանդիպում, պատկառելի մարդկանց: Քանի որ հիմա Երևանի կենտրոնում ապրելը քաղքենիության դրսևորման ձևերից է, ուստի այն լցվել է ուրիշ մարդկանցով: Մտավորականության մեծ մասը, սոցիալական դժվարություններից ելնելով, վաճառեց կենտրոնի բնակարանները և տեղափոխվեց ծայրամաս, որպեսզի կարողանա որոշ ժամանակ ապրել այդ կերպ ձեռք բերած գումարով: Շատ հասկանալի, պարզ տրամաբանություն է: Բայց այդ մարդկանց դատարկած տեղը լցվեց էն շերտով, որն ունենք այսօր: ՈՒ Երևանում գոյացավ շատ ծանր, գաղջ մթնոլորտ, չինական խոսքով՝ բացասական աուրա: Ես երկու օրից ավելի չեմ կարողանում մնալ Երևանում, անընդհատ փախչում եմ: Ինձ վանում է Երևանը, իմը չէ այս քաղաքը: Ի՛մն է, իհարկե: Բայց թելադրողները, տերերն այսօր, հայի ազգանուն կրելով հանդերձ, օտար տեսակ են: Դրանք ամեն ինչի վրայով կանցնեն: Ի՜նչ ազգային մտածողություն, ի՜նչ մարդկային հարաբերություններ: Էդ մեծ փողեր ունեցողներն արյան գնով են, չէ՞, տիրացել իրենց ունեցվածքին: Քանի՜ մարդու արյուն են խմել դրա համար: Դա հո գաղտնի՞ք չէ: Ինչքա՜ն չբացահայտված հանցագործություններ կան, բայց բոլորի հեղինակներն էլ հայտնի են, ուղիղ մատնացույց են անում նրանց վրա: ՈՒ, բնականաբար, այս ամենի պատճառով պիտի գայինք-հասնեինք էսօրվա իրավիճակին: Հայաստանի էսօրվա ղեկավարների շատ պե՞տքն է, որ Ամերիկայի, Ռուսաստանի, Եվրոպայի ցանկությամբ երկիրը բաժին-բաժին է արվել: Հիմա էլ սահման են բացում. թքած, թե ինչ կլինի Հայաստանի հետ: Բայց ես իմ և ընկերներիս անունից եմ ասում՝ թույլ չենք տա: Էն տղերքը, ովքեր արյուն են թափել, կռիվ են տվել էս երկրի համար, թույլ չեն տա: Ներքին իրավիճակներին կտրուկ չենք միջամտում (հարցեր են, որ ժամանակի ընթացքում կկարգավորվեն): Ինչ վերաբերում է հայրենիքի համար ճակատագրական հարցերին, թույլ չենք տա, որ ոնց ուզեն, էնպես վարվեն: Հավատացեք, որ շատ կարգին հայորդիներ կան, ովքեր էսօր ձայն չեն հանում, բայց եթե պատերազմական իրավիճակ ստեղծվի, նորից նրանք են առաջին գիծ գնալու: Քելբաջարում, Լաչինի գյուղերում ապրող ժողովուրդն է գնալու: Հայրենասիրությունն էն է, որ մարդիկ (հիմնականում՝ Հայաստանից գնացած) ապրում են էդ տարածքներում: Երկիրը բառերով, ճռճռան խոսքերով, կենաց ու ճառ ասելով չեն պահում: Որոշակի քայլ կատարելով, ֆիզիկապես գնալ-ապրելով են պահում: Եվ գնում-ապրում են՝ ապրեցնելու համար: Իսկ ուրիշներն էստեղ վիլլաներ են սարքում՝ փոխանակ Քարվաճառ-Վարդենիս ճանապարհը սարքեն, որ ստրատեգիական մեծ նշանակություն ունի:
-2010 թվականի ՀՀ պետական բյուջեն անվանել են պահպանողական: Ի՞նչ է սպասվում առանց այն էլ ոչ պահպանողական կյանքով ապրող մեր բնակչության մեծ մասին:
-Մի անգամ նկարիչ Կառլոս Սայադյանն ասաց, թե մենք ֆեոդալական հասարակարգում ենք ապրում: Իսկապես այդ վիճակում ենք: Մարդիկ հայտարարում են. «Էս սարն իմն էր, էս ծառն իմն է, էս ձորն իմն է, էս անտառն իմն է…»: Գետի ափին, անտառի մոտ ապրողներն էդ գետից ձուկ բռնելու, անտառում որս անելու իրավունք չունեն: Գետն էլ են առել, անտառն էլ են առել, ամեն ինչ բաժան-բաժան են արել, մյուսներն էլ պիտի իրենց ենթակայության տակ ապրեն:
-Այսինքն՝ «Չարի վերջի» իրականությո՞ւնն է:
-Այո՛: Պետական մտածողություն ընդհանրապես գոյություն չունի: Ինչին որ մինչև հիմա հասել ենք, ինքնահոսի սկզբունքով է կատարվել: Ամեն մեկն ինչ-որ ձևով կարողացել է գլուխը պահել: Մեկն Ամերիկա է գնացել, մեկը՝ Ռուսաստան, մեկը՝ չգիտեմ ուր: Էստեղ մնացած բարեկամներին էլ օգնում են: ՈՒ նույնիսկ էդ օգնությունն են ժողովրդի ձեռքից խլում՝ տարադրամի կուրսը բարձրացնել-իջեցնելով: Էս աստիճան ստորություն կարելի՞ է անել սեփական ժողովրդի նկատմամբ: Ես հավատում եմ, որ լավ է լինելու, բայց էսօրվա իրավիճակը, դժբախտաբար, սա է:
«ՀՈՒՆԱՆՅԱՆՆԵՐԸ ԳՈՐԾԻՔՆԵՐՆ ԷԻՆ»
-Լրանում է հոկտեմբերի 27-ի տասնամյակը: Կարծում եք, որ մենք հոգեբանորեն հաղթահարե՞լ ենք այդ մղձավանջը, թե՞ նորովի վերապրել մարտի 1-ին:
-Չեմ ուզում մեկը մյուսի հետ կապել, բայց մի ընդհանրություն կա՝ երկուսն էլ դրսից կազմակերպված պրովոկացիա էին մեր ժողովրդի գլխին: Պատերազմից հետո հազիվ ֆոկուսի էինք ուզում գալ, հոկտեմբերի 27 սարքեցին: Չեմ կարծում, որ հեղինակներն էդ հունանյաններն էին, նրանք գործիքներն էին: Այդ ամբողջ պրոցեսը, ինչպես և մարտի 1-ը, միանշանակ դրսից էր կազմակերպված՝ ներսի ուժերի միջոցով, իհարկե: Եթե վաղը պետք լինի մեր գլխին մի բան սարքել, անպայման կգտնեն էստեղից մի սրիկայի, որն ունի համապատասխան ուժ, իշխանություն, ու նրա միջոցով իրենց ուզածը կանեն: Մարտի 1-ից օրեր առաջ, երբ արդեն ընտրություններն ավարտվել էին, ես հոդված գրեցի: Զգում էի, թե մեզ ինչ է սպասվում: Շատ լավ ընկերներ ունեմ, կարգին մարդիկ են, որ ուղղակի հիվանդացել էին այդ օրերին, ինձ դատապարտում էին, որ Լևոնին չեմ պաշտպանում: Ես հոդվածումս գրում էի, որ այդ ամենը բերելու է ընդհարման, և այստեղ օտարի ձեռքն է աշխատում: Գուշակ չեմ, բայց հո կարո՞ղ եմ տրամաբանել: Եվ եղավ ասածիս նման: Ովքեր կարող էին կանխել կատարվածը, հենց նպաստում էին, որ չկանխվի: Չեմ կարծում, որ դա Սերժ Սարգսյանին ձեռնտու էր, նա նոր էր գալու իշխանության: Նախագահներից մեկը փոխվում է, գալիս է մյուսը: Սրանք տարբեր մարդիկ չեն, նույն շղթան են: Լևոն Տեր-Պետրոսյան-Ռոբերտ Քոչարյան (որ նույն ՀՀՇ-ն է)-Սերժ Սարգսյան: Կերպարներն են տարբեր, մարդիկ նույնն են: Պատասխանատու բաներ եմ ասում, բայց սա է ճշմարտությունը, բոլորի համար տեսանելի ճշմարտությունը: Մեկն էլեկտրականությունը ծախեց, մյուսը՝ կապը, երկաթգիծը: Ստրատեգիական կարևոր նշանակության ոլորտներում պետությունը բաժին չունի: Սրանց դիմաց գրպանվում են խոշոր գումարներ, և ամեն բան տրվում է օտարին: Իսկ այդ օտարն անհատ չէ, մեծ քաղաքական ուժ ներկայացնող կառույց է իրականում: Չի կարելի մեզ այսքան ապուշի տեղ դնել: Հետո ի՞նչ, որ ես նկարիչ եմ, պիտի էս բաները չհասկանա՞մ: Բայց նկարչությունը, ազգի մտավորականությունն այս ամբողջի սինթեզն ու արդյունքն է, որը մտահոգ է, որ ազգի, մարդու իր տեսակը գոյություն ունենա: Թող ուրիշ ազգերն էլ գոյություն ունենան, բայց ես այսօր իմ ազգի գոյության պատասխանատուն եմ:
-Կտրուկ անցում կատարենք դեպի բուն նկարչություն. ի՞նչ ստեղծագործական պլաններ ունեք:
-Կոնկրետ պլաններ չեմ կազմում: Օրինակ՝ վերջին օրերին շրջել եմ Սյունիքի մարզի, Արցախի տարածքներով: Էդպիսի պտույտներից հետո մեկ էլ տեսար ցուցահանդես է ծնվում: Էսօր իմացա, որ Փարիզում բացվել է իմ անհատական ցուցահանդեսը: Ստեղծագործական վիճակներ են, որ ունեն տրամաբանական, երբեմն էլ՝ ոչ տրամաբանական ընթացք: Մի ակնհայտ իրականություն կա, որ պիտի նկարեմ, որովհետև չնկարելն ինձ համար չապրելու պես մի բան է:
Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ