Ղարաբաղ անվան իմաստը, ծագումն ու ստուգաբանությունը

(սկիզբը` այստեղ)

4-րդ մաս

Խաչենում՝ Ալբանիայի եկեղեցու իրավահաջորդը դարձավ Գանձասարի եկեղեցին։

Ինչու՞։

Գանձասարում ամփոփվեց Հովհաննես Մկրտիչ Կարապետի գլուխը։

Գանձասարի վանքը Խաչենում՝ հռչակվեց Ալբանիայի եկեղեցու իրավահաջորդը: Սյունիքի և Արցախի հայկական թագավորություններում, այնուհետև՝ Խաչենի Իշխանաց տան և Կարապաղի հինգ հայկական մելիքությունները ժառանգաբար ընդունեցին Հայ Առաքելական եկեղեցու Աղվանքի Կաթողիկոսարանը, սրանց նստավայրը եղել է Գանձասարի վանքը Խաչենում՝ Ալբանիայի եկեղեցու իրավահաջորդը դարձավ Գանձասարի եկեղեցին։ Կարաբաղի Գանձասարը և Աղվանքը ցեղական-կրոնական, հավատքի սկզբունքներով պատկանում են նույն ազգին և նույն ազգից սերած ցեղամիություններին։

Ինչպես Հայկը որդիներով և ամենայն աղխով հանդերձ եկավ Արարատ, այնպես էլ նրա ժառանգորդ Հովհաննես Lup-on-es, aLup-on-es, Ալապ -Օնեսն իր ցեղով, որդիներով ու ցեղամիություններով եկավ բնակվեց տարածաշրջանում բնականաբար անվանելով Ալուպօնեսի- Ալուբանի -Ալբանի և այլն։ Հայկի Օան-ՈՒան-Օնես անունները նույնականանում են Օվաննես, Հովհաննես անունների հետ:

Հովհաննես Մկրտիչ Կարապետ Եղյան Գանձասարի և Աղվանքի հոգևոր ու կրոնական երկու տարբեր ժամանակաշրջանների կամուրջն է։ Ահա թե ինչու Հովհաննես Մկրտիչ Կարապետի գլուխն ամփոփեցին Գանձասարի Խաչենի վանքում և երկիրն անվանեցին Կարաբախ-Ղարաբաղ:

aLup-on-es, Ալափօնես, Օնես, Օհան, Հովհաննես, Ալուպանի, Ալաբանի

Lup-on-es, Lup-en-ii անվան մեջ բառասկզբի նախահար ա կամ ե ձայնավորը սղվել է, վերականգնելով մենք ստանում ենք aLup-on-es, Ալապ -Օնես կամ Ալափ -Օնես, ու>ա ձայնափոխությամբ Ալափօնես Օնես -Օհանես անունը։

Lup-on-es, aLup-on-es, Ալապ -Օնես անունը կազմված է․

Ալ-կարմիր, սպիտակ, Եղ-աղ- լույս եռիմաստ արմատներից։

Աբ-աբա հայր,

Օնես-Օհան-Հովհաննես անունից։

Այսպիսով Ալուփօնես, Ալուպանի, Աղունակ անունները նույնպես կապված են Եղյա Հովհաննես Մկրտիչ Կարապետի անվան հետ, որի ժառանգական իրավունքի շարունակողը դարձավ Գանձասարի եկեղեցին։ Վերլուծությունից պարզվում է Lupon/en(es) ցեղը նույն Հովհաննես Կարապետի ցեղն է։

Անտիկ պատմիչների Մովսես Կաղանկատավացու «Ալբանիայի պատմությունը» (4-7-րդ դարեր), Մովսես Դասխուրանցին (7-10-րդ դարեր), Մովսես Խորնացին

5-րդ դար, Ստրաբոնն իրենց գրություններում, Равенски Анонимус Равеннски Анонима-յի «Տիեզերագրությունը» երկում նշում են Կովկասյան Ալբանիայում ապրող Lup-on-es, Lup-en-ii ցեղանվան մասին։ Ագաթանգեղոսը նշում է հունարեն տարբերակի lupones ցեղանունը։

«Իսկ հույներն ու հռոմեացիները Alban- հիմքը օգտագործելով այդ երկրի բնիկների համար՝ որպես հավաքական անուն, այնպես էլ հայերն էին վարվում՝ Lupon/en(es) անվանումը պահպանել են տվյալ կոնկրետ ցեղը կոչելու համար»։ 163՝էջ

ՄԵԼԱԴԱ ԱՂԱԲԵԿՅԱՆ «ՀԱՅԵՐԵՆԻ ՀԱՄԵՄԱՏԱԿԱՆ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅԱՆ

ՀԱՐՑԵՐ (Հոդվածների ժողովածու)»։

Ղարաբաղ անվան կապը Աղուանկ- Ալբանիա անվան հետ Աղուան և Աղուանկ, Աղվանք Ալուբանի. Ալբանիա անունը հայերենում ունի Աղուան և Աղուանկ, Ալուբանի, կամ Aghwank, (Հին հայերեն, գրաբար-Աղուանք Ałwank, Алуанк նոր հայերեն Աղվանք անունները։

Աղուանկ՝ ուա=վ – Աղվանք։

Աղուանք –Ալուանկ անունները կազմված են Աղ+անկ բաղադրիչներից,

-Աղ- արմատն ունի․ աղ, եղ՝ լույս, ճրագ իմաստը, Ալ-կարմիր և սպիտակ աստվածության իմաստն ունի։

Անկ- Ղարաբաղի բարբառով՝ Անգ: Անգ -արմատն ունի Աստված, հրեշտակ իմաստը, այն կապված է Հովհաննես Մկրտիչ Կարապետի Անգղ-Անգեղ հրեշտակ տիտղոս անվան հետ, Հայկազունիների Անգեղաց Տորք տոհմանվան հետ, Անկի-Էնկի Հայկի անվան հետ:

Հր․ Աճառյան Հատոր 1, Էջ 184, Arica 54, P. de Lagarde Urgeschichte Armenii, 763, Անգղ բառը համեմատում է Կարապետ բառի հետ։ Կարապետը ըստ սկիւթացւոց «հրեշտակ» է նշանակում։

Անկ-Անգը- Անգղաձև մի Աստված էր, որ հետո հրեշտակի պաշտոն ստացավ։ Հայասական Un(a)gašta – նույն Անկ(գ)աստղ անունով»։ «Անկ կամ Զանկ անունով աստղի կամ աստեղատան Un(a)gašta հայասական Անկ Աստծո մասին է խոսքը։ ԱՍՏՎԱԾԱԲԱՆՈՒԹՅԱՆ ՖԱԿՈՒԼՏԵՏ – ՏԱՐԵԳԻՐՔ 2017 ԱՆԿԱՍՏԵՂ1 (Տոմարական մի եզրույթի հետքերով 65-66 ) Գայանե Սիմոնյան»

Բազ անունն է կրում Քարբազար-Կարբազար-Kalbajar անունը։

Մովսես Խորենացին գրում է. «Ի զաւակ է Պասքամայ, ի Հայկայ թոռն է, Տուրք (Տորք) անուն կոչեցեալ, Անգեղեայ»։

Պասքամը Հայկի Բազ անունով որդին է։ Արեգակնային համակարգին մոտ բաց աստղակույտերից կոչվում է Բազումք։

Պաս-Բազ անունից են կազմված Բզնունիների ցեղանունը: Բազ արմատն է կրում Քարբազար- Կարբազար -Kalbajar անունը։

Անկ–Անգ արմատը

Անգեղը Հայկի թոռն է, Հայկազունի, Հայկի Էնկի- Энки– Անկի անունն է: «Հինկտակարանյան մարգարեությունից մեկնելով (Մղ.Գ 1)՝Հովհաննեսին կոչում են նաև «Հրեշտակ» ԱՆԳՂ։ Գրաբարում «հրեշտակ»։

Անկ-Անգ արմատից են կազմված Աղուանկ, Կողմանք – Koghmank, Ղազանչ-Ղազանգ, Զանգեզուր, Զանգելան, Լփնիք -ալ -ափ- անկ և այլ անունները։

Կապաղակ- Кабала, Кабалака, Кабалак, ал-Хазар, Хазаран,

Հայերենում Kapałak, Կապաղակը հնագույն քաղաք է, Կովկասյան Ալբանիայի առաջին մայրաքաղաքը (մինչև 6-րդ դար), առևտրի խոշոր կենտրոն մինչև 15-րդ դարը։ Կապաղակ անունը կապված է Կաբալակ- Բառակ անվան հետ։ հակառակագրությամբ Կայ+պաղակ։

Կազ արմատը

Կազ արմատի ծագումը կապված է Հայկազյան կազ բաղադրիչի հետ։

Ղազանչեցոց եկեղեցու անունը կազմված է Կազ-անգ արմատներից, երկուսն էլ պատկանում են հայ լեզվին և մշակույթին։

Կազ-արմատը Հայկազյան կազ բաղադրիչն է,

Անգ- Հայկի Էնկի- Энки– Անկի անունն է։

Կազ

Հայտնի է նաև ал-Хазар, Хазаран – անունով։ ал-Хазар- Ալ Կազար, Կազարան, Կազանչի, Կովկազ անունների կազ բաղադրիչը ծագում են Հայկազյան կազ բաղադրիչից։

Այսպիսով վերականգնեցինք Կարաբաղ-Ղարբաղ-Ալուփօնես, Ալուպանի, Աղունակ, Կապաղակ երկրանունների գաղափարաբանական ու կրոնափիլիսոփայական իմաստ ունի։

(շարունակելի)

Կարինե ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆ

Բանասեր, լեզվաբան

Գերմանիա

Մեկնաբանություններ