«Հիլիարդ» անսամբլի և Յան Գարբարեկի երկխոսությունը՝ դարերի երկխոսություն

Դարձյալ հիշենք Թոմաս Էլիոթի այն միտքը, թե տարբեր ժամանակների արվեստագետները մի հոգևոր ընտանիքի անդամներ են: Հիրավի, նրանց միջև պարբերաբար տեղի է ունենում «երկխոսություն», և ինչպես հայտնի երգում է ասվում. «Եվ կարճվում են ճամփաները ձիգ ու մոլոր, երբ երգում է բարեկամդ հեռավոր»: Նման երկխոսության նմուշները հայտնի են վաղուց, ընդ որում` և՛ հեռու, և՛ մոտիկ, և՛ հայտնի, և՛ անհայտ արվեստակիցների միջև: Մի կոմպոզիտորի երկձայն կամ եռաձայն որևէ ստեղծագործությանը մեկ այլ հեղինակ ավելացնում է իր հորինած ձայնը, մեղեդիական գիծը: Օրինակ, Կոմիտաս կաթողիկոսի «Անձինք նուիրեալք» շարականը, որի մեղեդուն 13 դար անց Կոմիտաս վարդապետը գումարել է ևս երկու ձայն և վերածել խմբերգի: Նման օրինակները շատ են, անշուշտ, ոչ միայն հայ արվեստում: Վաղագույն օրինակներ է բերում երաժշտագետ Նատալյա Սիմակովան «Վերածննդի շրջանի վոկալ ժանրեր» գրքում: Անդրադառնալով 16-րդ դարի ֆրանսիացի կոմպոզիտորներին՝ նա գրում է. «Վառ օրինակ է Կլոդ լը Ժենի «Գարուն» ժողովածուն՝ նվիրված սիրո և գարնան գովերգությանը: Այն ընդգրկում է նաև Կլեման Ժանեկենի «Արտույտը» և «Սոխակը» երգերը, որոնց լը Ժենը գումարել է 5-րդ ձայնը և կցել է մի քանի նոր հորինված դրվագներ»: Ի դեպ, դարեր անց, 1949 թվականին, Օլիվիե Մեսիանը իր «Հինգ դայլայլներ» երգաշարում «Գարուն» ժողովածուից օգտագործել է որոշ հատվածներ: Երկխոսություն կարելի է համարել պարզապես այն, երբ մի հեղինակ մյուսի թեմայի հիման վրա կերտում է իր ստեղծագործությունը, ենթարկում վարիացիաների, իմպրովիզացիայի և այլ փոխակերպումների:

Այդպիսի երկխոսության լավագույն օրինակներից է աշխարհահռչակ «Հիլիարդ» անսամբլի և անվանի սաքսոֆոնահար Յան Գարբարեկի «երկխոսությունը»: Ի դեպ, անգլիական «Հիլիարդ» անսամբլն իրավամբ կարելի է համարել Հայաստանի բարեկամ, քանզի ի՞նչ կա ավելի ամուր, նվիրական, քան մշակութային, հոգևոր կապերը: Դեռ 2004 թ. Սաղմոսավանքում երգիչները ձայնագրեցին մի շարք նմուշներ հայ հոգևոր երգարվեստի գանձարանից: «Հիլիարդը» այն եզակի անսամբլն է, որը երգել է Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածնի եկեղեցում: Նրանք երգել են նաև Գեղարդավանքում, զարմացել նրա ակուստիկայում: «Հիլիարդի» արվեստն ըստ արժանվույն գնահատել են Էդվարդ Միրզոյանը, Ալեքսանդր Հարությունյանը և այլք: Որպես այդ բարեկամության առհավատչյա, կարելի է նշել նաև Տիգրան Մանսուրյանի «Հաւատով խոստովանիմ» աղոթաշարը (ըստ Ներսես Շնորհալու), որը «Հիլիարդը» ձայնագրել է անվանի ալտահարուհի Քիմ Քաշքաշյանի նվագակցությամբ:

Դառնալով «Հիլիարդի» և Գարբարեկի երկխոսությանը, նշենք, որ այն դարերի երկխոսություն է, եթե նկատի առնենք, որ անսամբլի կողմից կատարվող միջնադարյան խմբերգերին սաքսոֆոնահարը գումարում է իր իմպրովիզացիաները, զարդագոտու պես պարուրելով այդ խմբերգերը: Տեղի են ունենում հնագույն գործերի վերաիմաստավորում, մի նոր մեկնաբանություն, մշակույթների փոխներթափանցում, ինչը վկայում է արվեստի հարատևությունը, հոգևոր հավերժությունը: Այդպես էր 1994 թվականին Քեմբրիջի քոլեջի Հիսուսի կապելլայում տեղի ունեցած «Հիլիարդ» անսամբլի և Յան Գարբարեկի համատեղ համերգում, որտեղ նրանք կատարեցին Քրիստոբալ Մորալեսի, Պիեռ դը լա Ռյուի, Պերոտինուս Մեծի, Գիյոմ Դյուֆայիի և այլոց խմբերգերը:

Հատկանշական է, որ, օրինակ, Քրիստոբալ Մորալեսի «Ողորմեա ինձ, Աստուած» խմբերգն ամեն անգամ կատարելիս սաքսոֆոնահարն այն նվագակցում է մի նոր իմպրովիզացիայով: Հիշեցնենք հեղինակի կենսագրությունը: Իսպանացի կոմպոզիտոր Քրիստոբալ Մորալեսը ապրել և ստեղծագործել է 16-րդ դարում (ծնվել է 1500 թ. Սևիլիայում, վախճանվել 1553 թ.՝ Մալագայում): Նա ծառայել է Հռոմի պապի կապելլայում՝ որպես երգիչ. եղել է կապելմայստեր Տոլեդոյում, Մալագայում: Ստեղծել է 23 մեսսա, 8 մագնիֆիկատ (ըստ 8 ձայների), 2 ռեքվիեմ (մեկը՝ հնգաձայն), 2 մեսսա՝ ըստ «Զինված մարդ» (L’Homme Arme) շանսոնի: Նրա գրչին են պատկանում նաև 80 քառաձայն մոտետ՝ տարբեր տեքստերով՝ միաժամանակյա երգվող խմբերգեր: Մորալեսը Ժոսկենի հետևորդն էր պոլիֆոնիայի, բազմաձայն ոճի առումով: Մինչդեռ «Երեմիայի ողբը» Մորալեսը գրել է հոմոֆոն տեխնիկայով, հիմք դնելով մի ոճի, որտեղ, ի տարբերություն պոլիֆոնիայի, բազմաձայն հյուսվածքում վերևի ձայնը հետզհետե դառնում է գլխավոր, գերիշխող: Վերադառնալով «Ողորմեա ինձ, Աստուած» խմբերգին, նշենք, որ այն գրված է Հոբի գրքի 7-րդ գլխի, 16-21 համարների հիման վրա. ահավասիկ այդ դրվագը.

Քանի որ յաւիտեան չեմ ապրի,
թող որ ես համբերող միշտ
լինեմ:
Հեռո՜ւ կաց դու ինձնից, քանի որ
իզուր է կեանքը իմ:
Եւ ի՞նչ է մարդը, որ դու այդքան
մեծարել ես նրան
կամ էլ՝ որ միտքդ ես սեւեռում
իր վրայ,
կամ էլ՝ որ քննում ես նրան մինչ
առավօտ, հանգստի ժամերին,
փորձում միշտ:
Մինչեւ ե՞րբ դու ինձ չես
թողնելու,
արձակելու չես ինձ, մինչեւ
որ ցաւերով
կուլ տամ ես լորձունքս:
Թէ ես մեղք գործեցի՝ ի՞նչ կարող
եմ անել
քեզ, որ միտքն ես մարդկանց
քննում միշտ:
Ինչո՞ւ ես ինձ դարձրել քեզ
ոսոխ,
որ լինեմ քեզ համար ես մի բեռ:
Ինչո՞ւ չես ներել դու յանցանք
ներս,
չես թողել մեղքերն իմ:
Եւ ահա երկիր եմ դառնում ես
շատ կանուխ, այլեւս չեմ լինի:

Ամփոփելով նշենք, որ ունկնդրելով և ընթերցելով աստվածաշունչ երաժշտությունը և խոսքը, մենք ևս դառնում ենք այդ դարավոր երկխոսության մասնակիցն ու մեկ քայլ ևս մոտենում հավերժին:

Դանիել ԵՐԱԺԻՇՏ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Հյուսիսափայլ համերգ
• «Դա մեր վաղն է»
• Երաժշտագետները Մոցարտի արվեստի առանձնահատկությունների մասին
• Անձինք նուիրեալք
• «Մանուշակի» բուրմունքը
• «Կանաչ էին երազներս, հյութեղ ու հասուն», «Դու արահետ չտրորված, ես մի անցորդ»
• Ընծա` համայն մարդկությանը
• «Իմ մտադրությունն է հասկանալ մի ժողովրդին մյուսի միջոցով»
• Ներդաշնակվում-հաշտվում են Արևելքն ու Արևմուտքը
• «Լացե՛ք իմ վրա, լացե՛ք ձեր վրա. Ողբանք միասին մարդկության վրա, Որ կա և չկա...»
• «Գրկախառնվե՛ք, միլիոննե՛ր»
• ՈՒսուցիչներն են շահել պատերազմը
• «Ես դեպի Աստված մեկ ճանապարհ գիտեմ՝ արվեստը». Մարիա ՅՈՒԴԻՆԱ
• Հոգևոր արժեքներ կրող և գալիքին փոխանցող հենարանը
• «Յուրաքանչյուր ծաղկի խիզախումը յուրովի ծաղկելն է»
• Էդվարդ Միրզոյանի «Գարունը»
• Ինչ էլ որ լինի, հայերի երկիրն ու ազգը կմնան... Ջ. ԲԱՅՐՈՆ
• «Այն աչքերը, որ չեն լացել, Բան չեն տեսել այս աշխարհում»
• Չայկովսկու անվան երաժշտական դպրոցի մեծ համերգասրահը կոչվեց Տատյանա Հայրապետյանի անվամբ
• Ազնիվ մեղվաբույծը

Մեկնաբանություններ