1500-դրամանոց անխիղճ-անաստվածը

Արամ ԱՐՍԵՆՅԱՆ

Վերջին օրերին երևանյան տապը խիղճը լրիվ կորցրել էր: Նույնիսկ անմեղ թևավորները երկնքում հայտնվելու ուժ չունեին և մի թզաչափ ստվեր ու մի կաթիլ ջուր գտնելու համար անվերջ ցատկոտում էին շիկացած ասֆալտի վրա: Մարդկանց տեսադաշտից անհետացել էին ամենահավատարիմ քաղաքաբնակները` անտերունչ շներն ու կատուները, և քաղաքապետարանը շտապ հաղորդագրություն էր տարածել, թե ձեռնարկված լայնածավալ միջոցառումների շնորհիվ փողոցներում թափառող վտանգավոր չորքոտանիների թիվը կրճատվել էր վաթսունվեց ամբողջ վաթսունվեց հարյուրերորդական տոկոսով: Մինչդեռ այդ հանցավոր թափառաշրջիկների հարաճուն բանակը ժամանակավորապես և անչափ հարմարավետ տեղավորվել էր բակերում կայանած հազարավոր փոշեկոլոլ ավտոմեքենաների ստվերում` որսի դուրս գալով միայն գիշերային հովիկի թևով: Սովորականի պես զօր ու գիշեր անդուլ գործում էին միայն մկներն ու առնետները, որոնց անճոռնի գանգերը, կարծես, երերում-հոսում էին գետնից դեպի վեր սահող գոլորշու շղարշում:
Շոգանիրհի մեջ ինչ-որ ձայն լսեցի: «Երևի ուղեղս էլ է շիկացել»,- մտածեցի, չնայած ճիշտ ժամանակին անջատել էի հեռուստացույցը և ամբողջ հզորությամբ միացրել էի ուղեղահովացման համակարգս: Բայց ձայնը շարունակում էր դզզալ ականջիս մեջ, և հանկարծ գլխի ընկա, որ շատ ծանոթ ձայն էր: Բացեցի պատշգամբի դուռը, և գոլն անմիջապես պարուրեց ինձ, մարմինս ջերմացավ, դեմքս սկսեց այրվել, մի պահ ոչինչ չէի տեսնում և ոչինչ չէի զգում: Չէի սխալվել. Զվարթի ձայնն էր, որ գարունը բացվելուն պես գալիս ու բնակալում էր մեր բակում մինչև խոր աշուն, երբ վերջանում էին թարմ միրգն ու բանջարեղենը, և դաշտերում այլևս ուտելի կանաչեղեն ու արմտիք չկային:
Զվարթի ամենօրյա գովազդականչի ակնկալիքով հենվեցի բազրիքին, սակայն դեմ առա նրա գյուղական փսփսոցին, որ քաղաքաբնակի համար գրեթե բղավոց էր: «Պարոն սերժանտը» ոստիկանական նոր համազգեստով էր` կրծքին ասեղնագործ աղավնի, և հետույքի ձախ մասով կիսահենվել էր մեր նոր հարևանի նոր, ճեփ-ճերմակ «Լեքսուս»-ին, իսկ պարոնի այդ կարևորագույն մարմնամասի աջ թուշն աներևակայելի վարպետությամբ քսմսվում էր ավտոմեքենայի լուսարձակին, կարծես փորձում էր մի բույլ լույս կորզել: Զվարթը երկտակվել, կուչ էր եկել նրա առաջ, չնայած սարդակերպ երիտասարդը թե՛ մարմնի չափսերով, թե՛ քաշով մի քանի անգամ զիջում էր փարթամ ու բազմակլոր տիկնոջը: Երկու թուխ դեմք, մեկը` սև ի ծնե, մյուսը` արևախանձ, մեկը` ամբարիշտ, մյուսը` խոնարհ, մեկը` ոսկոր ու կաշի, մյուսը` միս ու արյուն:
-Ցավդ տանե՜մ, պարոն սերժա՛նտ,- աղաչում-պաղատում էր Զվարթը:
-Հեչ էլ մի՛ տար:
-Ախր ի՞նչ եմ արել:
-Լավ էլ գիտե՛ս, որ կարգ ես խախտել,- ան դրդվելի էր ոստիկանը:
-Մի քանի կոպեկ հացի փող եմ աշխատում, ո՞ւմ եմ վնաս տվել:
-Հասարակությա՛նը, մեր քաղաքացիների՜ն:
Սերժանտը համաչափ հանդարտությամբ ձեռքի ահազդու մահակն էր զարկում ոտքին և րոպեն մեկ գրպանից հանելով բջջայինը` ձևացնում էր, թե ոստիկանական բաժին էր զանգում, որպեսզի գործընկերներն օգնության հասնեին և բերման ենթարկեին տիկնոջն ու նրա ապրանքը: Սերժանտի մանրիկ աչքերը և չկամ հայացքն անվերջ աջ ու ձախ էին թափառում, քիթը տռզել էր թարախապալարի պես, սփրթնած, պրկված շուրթերն էլ մերթընդմերթ շշնջում էին. «Կամա՛ց: Կլսե՛ն»: Իսկ Զվարթը եռանդագին համառությամբ շարունակում էր թախանձել.
-Անմարդ կնի՛կ եմ, չորս որբ եմ պահում:
-Անմա՞րդ… Ափսո՜ս, ջահել չե՛ս,- խնդմնդաց երիտասարդը:
-Չե՞ս ամաչում, մո՛րդ թայն եմ:
-Բա խի՞ ես անմարդ ըլնելդ դեմ տալի:
-Էդ էլ է հանցա՞նք:
-Ա՛յ մորքուր, օրենք ես խախտում:
-Էդ ի՞նչ օրենք է, որ արգելում է որբերիս կերակրել:
-Գնա՛, օրենք գրողներին հարցրա:
-Օրենք գրողը ո՞վ ա:
-Պատգամավորները, որ չորս-հինգ տարին մեկ դո՛ւ ես ընտրում:
-Վա՜յ, հո՛ղս դրանց գլխին, որ մեզ էս օրը գցեցին:
-Չընտրեի՛ր:
-Ե՞ս եմ ընտրել:
-Բա ո՞վ ա փողն առել ու ձայն տվել:
-Ո՞Ւր էր, թե դրանց փողը տեսած ըլնեի:
-Դու չես տեսել, հարևանդ կերել ա:
-Ոչ էլ հարևանս ա տեսել: Էն մի տարին հին ու մին ձեթ ու լոբի բաժանեցին, հետո էլ բռով պարարտանյութ բերեցին, էս անգամ էլ չուլկի տվեցին: Երկրորդ օրը հզզվեց, իրարից դուրս եկավ:
-ՈՒրեմն լա՜վ էլ տեսել ես:
-Բայց ոչ մի անգամ ընտրության չեմ գնացել:
-Էդ արդեն կարևոր չի:
-Բա հիմա ի՞նչ ենք անելու, տղա ջա՛ն:
-Դե գիտե՛ս, էլի, մորքո՛ւր: Մենք էլ ենք տուն պահում:
-Ախր ի՞նչ եմ առնում, որ քեզ ինչ տամ: Տասը կիլո դեղձ եմ բերել, մեջը հինգ հարյուր դրամ ա մնալու: Երեսուն կուկուռուզից` վեց հարյուր: Եղա՞վ հազար հարյուր: Հինգ կիլո լոբուց հինգ հարյուր կմնա: Էդ էլ քեզ հազար վեց հարյուր: Հազար էլ շլորից ու կանաչուց, եղավ երկու հազար վեց հարյուր:
-Կարգի՜ն փող ա:
-Վեց հարյուրը հանի ավտոբուսի վարձ, մնաց ուղիղ երկու հազար: Չորս երեխա պահողի համար էդ ի՞նչ փող ա:
-Աչքիս ուզում ես ինձ էլ գցած ըլնես: Ապրանքդ հաստատ տնից ա:
-Ո՞Ւր էր, թե իմ բերքը ըլներ: Մի կտոր տնամերձ ունեմ, էն էլ կարգին մշակող չկա: Էրեխեքս մանր, ես էլ ամբողջ օրը դրսերում:
-Հիմի ասածդ ի՞նչ ա,- երիտասարդի համբերությունը հատում էր:- Ես էլ կանգնեմ ու իմ դա՞րդը լամ: Հազար ծակուծուկ ունենք: Մեր տե՞րն ով ա:
Զվարթը շատ ջանք թափեց, գլուխը ծնկներին զարկեց ու ձեռքերը դեպի երկինք պարզեց, քանդեց-հանեց լաչակն ու ճերմակած մազերն աջ ու ձախ արեց, հետո պայուսակից հանեց զավակների լուսանկարներն ու երիտասարդի քթի տակ թափահարեց, նույնիսկ քրքրված կոշիկներն ու հնամաշ շորերը ցուցադրեց, և անվերջ խոսում էր ու աղաչում, ապա մի պահ միայն լռեց ու ձեռքի ափով քիթը սրբեց, և կրկին խնդրում էր, ո՜նց էր խնդրում, կարծես Տիրոջից բարեհաճություն էր հայցում, կամ վեց դուստր լույս աշխարհ բերած կնոջ համառությամբ աղերսում էր տղա երեխա պարգևել իրեն: Իսկ երիտասարդն անհաղորդ լռությամբ շարունակում էր գլուխն աջ ու ձախ պտտել, մահակն ավելի ուժգին էր թփթփացնում ոտքին և գրպանից անընդհատ հանում ու հետ էր դնում հեռախոսը, և բզով ծակած նրա առկայծող աչքերը չէին պոկվում Զվարթի ճմրթված փեշից, որի ծալքերում խոր թաքցրած էր իր հասանելիքը, որ Զվարթը հանդուգն համառությամբ փորձում էր փախցնել և տանել ու սեփական երեխաներին բաշխել:
Միամի՜տ Զվարթ: Չգիտե՞ս, որ որսը չի կարող հմուտ որսորդից փախչել, և որսորդի կոչումն էլ մոր կաթի ու հոր արյան հետ է գալիս, ինչպես նկարչինն ու բանաստեղծինը, բժշկինն ու մանկավարժինը, կուսակցականինն ու պաշտոնյայինը: Եվ ո՛չ մարդը, ո՛չ էլ կյանքը չեն կարող փոխել այն, ինչ տրված է ի վերուստ և փոխանցվում է ժառանգաբար, որովհետև բնությունն իր օրենքներն ունի, և ոչինչ ի զորու չէ խաթարելու նրա բնականոն ընթացքը: Խե՜ղճ Զվարթ, իսկ դու ուզում ես անգութի գութը շարժել ու գետի հունը փոխել, և արեգակներ վար բերել երկնքից ու կապիկին մարդ դարձնել:
ՈՒշ երեկոյան, երբ փոշեբեր քամին սկսեց իր անվերջանալի թափառումները և երկար սպասված զով բերեց նիրհող քաղաքին, որոշեցի տնից դուրս գալ և քայլել ճիվաղի ձեռքից մի կերպ փրկված փոքրիկ պուրակում: Զվարթը գլուխը կախ իրերն էր հավաքում:
-Բարև, Զվա՛րթ, բարոյահոգեբանական պայքարդ ինչո՞վ ավարտվեց:
-1500 դրամս տարավ անխիղճ-անաստվածը,- պատասխանեց Զվարթը, ապա գետնից վերցրեց և ուսին գցեց ձեռքի խամրած, կարմրադեղին պայուսակը և հեռացավ դանդաղաքայլ` հետևից քարշ տալով Միավորված ազգերի կազմակերպության Պարենի համաշխարհային ծրագրի բաժանած ալյուրի ամրաամուր պարկից կարված հսկայական ճերմակ, դատարկ տոպրակը:

Մեկնաբանություններ