Թուրքիայի մեկուսացումն ուժեղանում է

Թուրքիան վիթխարի ջանքեր է գործադրում՝ թույլ չտալու աշխարհի երկրների մեծ մասին ընդունել թուրքերի պատասխանատվությունը հայ ժողովրդի ցեղասպանության մեջ: Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ հայ ժողովրդի ցեղասպանության ճանաչման դեմ պարտության դատապարտված պայքարում Թուրքիան ստացավ հերթական հարվածը: Այս անգամ Գերմանիայից: Անցած շաբաթ Գերմանիայի խորհրդարանը բանաձև ընդունեց Առաջին աշխարհամարտի տարիներին թուրք զինվորների ձեռքով հայերի զանգվածային սպանությունները ցեղասպանություն ճանաչելու մասին:

Գերմանիան ոչ առաջին և ոչ վերջին երկիրն է, որ նման որոշում է ընդունում: Նրան նախորդել են այլ պետությունների (հիմնականում՝ եվրոպական) և միջազգային կառույցներ որոշումներ: Կարծես նաև ԱՄՆ-ի ճանաչումն է ժամանակի հարց, թեպետ Վաշինգտոնն անհանգստացած է Թուրքիայի հետ ռազմավարական դաշինքի ապագայով և միաժամանակ կրում է հասարակական կարծիքի ազդեցությունը, որ հիմնականում կենտրոնացած է ներքին խնդիրների վրա: Հայերի ցեղասպանության դեմ պայքարը կանխավ տանուլ է տրված, բայց Անկարան դեռ շարունակում է մեծ միջոցներ ներդնել: Պատճառներից մեկը՝ Էրդողանը (ի տարբերություն ժամանակակից Թուրքիայի հիմնադիր Աթաթուրքի) իրեն համարում է Օսմանյան կայսրության ժառանգորդ և ջանում է վերադառնալ նրա մեծության ժամանակներին, երբ սուլթանները վերահսկում էին Մերձավոր Արևելքը իսլամի անունից: Բայց պետք է ընդունել, որ Թուրքիայում բազում ձայներ են հնչում՝ կոչ անելով փոխել հայերի զանգվածային սպանությունները չընդունելու ավանդական քաղաքականությունը: Լիովին հնարավոր է, որ Թուրքիայի նվազ անհաշտ դիրքորոշումը այդ հարցում պատմաբաններին իրավունք կտար քննարկել՝ սպանություններն իրականացվե՞լ են ինչ-որ ծրագրի շրջանակում ու Ստամբուլից հրամանով (հետևաբար՝ իրականում ցեղասպանություն է եղել)՝ հարցը կառավարությունում ու խորհրդարանում քննարկելու փոխարեն:

Հայերի ցեղասպանությունը ճանաչող բանաձև Գերմանիան ընդունեց այն պահին, երբ աշխարհը նշում է Առաջին համաշխարհային պատերազմի հարյուրամյակը: Այն ժամանակներում Գերմանիան և Օսմանյան կայսրությունը դաշնակիցներ էին, գերմանացի սպաներն ու դիվանագետները հայերի սպանության վկաներ էին և հաճախ են աջակցել Օսմանյան կայսրության քաղաքականությանը հայկական հարցում: Հետագայում Հիտլերն աշխարհի լռությունը հայերի զանգվածային սպանությունների առաջ գնահատեց իբրև վկայություն, որ Գերմանիայի ձեռքերն ազատ են և կարող է ցանկացածն անել իր իշխանության տակ հայտնված հրեաների հետ: Բայց գերմանաթուրքական դաշինքը մնացել է անցյալում: Եվ Գերմանիան, և Թուրքիան այսօր բոլորովին այլ պայմաններում են: Սակայն դա չխանգարեց Էրդողանին հայտարարել, որ Գերմանիան ճանաչում է հայերի ցեղասպանությունը, որ համաշխարհային հանրության ուշադրությունը շեղի սեփական հանցագործություններից:

Չնայած գերմանաթուրքական հարաբերությունների կտրուկ սառեցմանը, հազիվ թե Բեռլինում ինչ-որ մեկը լուրջ վախեցել է Էրդողանի դժգոհությունից: Թուրքիայի նախագահը բազմիցս ապացուցել է, որ իր բարձրագոչ կռվազան հայտարարություններին գործողություններ չեն հետևում: Թեպետ նա խորհրդակցությունների համար հետ կանչեց դեսպանին Բեռլինից, թերևս այդ ճգնաժամը, ինչպես Ֆրանսիայի և հայերի ցեղասպանությունն ընդունած այլ երկրների դեպքում, մոտ ժամանակներս կհաղթահարվի և Էրդողանը կհաշտվի նոր իրողության հետ: Ի վերջո, նա արդեն այն վիճակում չէ, որ թելադրի իր կամքը ինչ-որ մեկին Եվրոպայում կամ Մերձավոր Արևելքում: ԱՄՆ-ը կոպիտ ու անկեղծ անտեսում է Թուրքիային՝ օգնելով սիրիացի քրդերին, որոնց Թուրքիան ատում է, ինքնավարություն ստեղծել:

Ռուսաստանն Իրանի ու Բաշար Ասադի հետ վաղուց դադարել է Էրդողանին լուրջ գործոն համարել, որ ի վիճակի է խանգարել Սիրիայում իրենց ծրագրերին: Վերջապես՝ նրա հետ հաշվի չեն նստում եվրոպացիները: Թեպետ Եվրոպայում զգուշանում էին, որ Էրդողանը չեղյալ կհայտարարի փախստականների հարցով համաձայնագիրը, թուրքերն իրենք շտապեցին ասել, որ դա չի լինի: Գուցե այդ պատճառով հայտարարվեց, որ առաջիկայում կստորագրվի փոխզիջումային համաձայնագիր Անկարայի ու Թել Ավիվի միջև հարաբերությունների նորմալացման և Գազայի հատվածի ծովային շրջափակումը ճեղքելու փորձի մասին գործի փակման համար: Սակայն երկկողմ հարաբերությունները հազիվ թե վերադառնան նախկին ծաղկումի ժամանակներին: Պատճառներից մեկը՝ Էրդողանն այլևս ուժեղ և խոստումնալից ղեկավար չէ, այլ պետության նախագահ է, որը հայտնվել է խստացող տարածաշրջանային ու միջազգային մեկուսացման մեջ՝ չնայած երկրի որոշակի կարգավիճակի պահպանմանը, որ ազդեցիկ էր անցյալում և ի վիճակի է ապագայում նորից ներգործել տարածաշրջանի իրավիճակի վրա:
Էյալ ՆԱԶԻՐ, Israel Hayom, Իսրայել

Հ.Գ. Տարօրինակ չէ՞, երբ հրեաները գրում են, որ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ հայ ժողովրդի ցեղասպանության ճանաչման դեմ Թուրքիայի պայքարը պարտության է դատապարտված, իսկ իրենք ցեղասպանությունը չեն ճանաչում: Նշում են, որ շուտով ԱՄՆ-էլ կճանաչի, իսկ իրենք աշխարհի միակ ցեղասպանություն համարում են Հոլոքոստը, թեպետ Ռաֆայել Լեմկինը, ցեղասպանությունը որպես հասկացություն սահմանելիս, հիմք է ընդունել Օսմանյան կայսրության տարածքում հայերի ցեղասպանության փաստը: Ավելի տարօրինակն էլ կա՝ դարասկզբին Իսրայելը որպես պետություն դեռ չկար, բայց հրեաները երիտթուրքերից պակաս դեր չեն ունեցել հայերի ու քրիստոնյա մյուս փոքրամասնությունների ցեղասպանության հարցում: Գուցե հենց այդ պատճառով՝ յուրայիններին չմեղադրելու համար, չեն ընդունում հայերի ցեղասպանությունը: Գերմանիայի օրինակը ուսանելի է նաև Թել Ավիվի համար՝ թե սեփական պատասխանատվությունն ու մեղսակցությունն ընդունելու, թե հարցը Թուրքիայի հետ հարաբերություններում գործոն դարձնելու համար: Աշխարհում ամեն ինչ փոխկապակցված է՝ ոչինչ ոչ մի տեղ չի կորչում, պետք եղած պահին ի հայտ են գալիս դեպքեր ու փաստեր, պետք եղած պահին՝ ժխտվում:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ