Իրանն ու Ռուսաստանը դաշնակցում են ոչ միայն Սիրիայում, այլև Անդրկովկասում

Աշխարհի ֆինանսավարկային տիրույթներում Իրանի դիրքերի վերականգնումը, ինչպես նաև իրանական «մեծ նավթի» վերադարձը եվրոպական շուկա Թեհրանի հարևաններին մղում են խորացնելու տնտեսական կապերը նրա հետ: Լավագույն մեկնարկային դիրքերը, այս առումով, ունի, թերևս, Հայաստանը, թեև այսօրվա դրությամբ Իրանի հետ հղկված տնտեսական կապերի բովանդակությամբ ու ծավալով հայկական կողմը նկատելիորեն զիջում է Ադրբեջանին: Բայց Երևանն ունի լուրջ արտքաղաքական կռվան՝ անդամակցությունը Եվրասիական տնտեսական միությանը (ԵԱՏՄ): Հայաստանի ղեկավարությունը հարց է բարձրացրել ԵԱՏՄ-ի և Իրանի միջև ազատ առևտրի գոտի ստեղծելու վերաբերյալ: Բացի այդ, Երևանը նախաձեռնել է համաձայնագիր նախապատրաստել ԵԱՏՄ-Իրան ազատ առևտրի գոտու (ԱԱԳ) վերաբերյալ:

Հայաստանի միջազգային տնտեսական ինտեգրման և բարեփոխումների նախարար Վաչե Գաբրիելյանի խոսքերով, հայ քաղգործիչների ու գործարարների Իրան կատարած վերջին բոլոր այցերի ժամանակ ձեռք են բերվել որոշակի երկկողմ պայմանավորվածություններ, սակայն Երևանի համար արտաքին առևտրի բլոկում առաջնայինը մնում է ԵԱՏՄ-ն: Իրանի հետ կապերի հետագա զարգացման համար անհրաժեշտ է լրացուցիչ ազդակ, ինչը կարող է լինել ԵԱՏՄ երկրների հետ առևտրում առավել բարենպաստ ռեժիմի տարածումը Իրանի վրա, որոնք Երևանի համար առաջնային գործընկերներ են դարձել: Եթե նայենք թվերին, ապա Հայաստանի համար եվրասիական ուղղության առաջնայնությունը դեռ նոր է ձևավորվում:
Միաժամանակ, Հայաստանի կառավարությունն ամեն կերպ ձգտում է իր հանրությանը հասցնել այն գիտակցությանը, որ ԵԱՏՄ-ին հանրապետության անդամակցությունը հսկայական հեռանկար ունի: ԵԱՏՄ-ի շրջանակներում արտահանման պարագայում սահմանով ապրանքների անցման ժամանակը 50 ժամից հասել է 3-ի: Հեշտացել է «աշխատանքային գաղթի» ձևակերպման ընթացակարգը, ինչը հնարավորություն է ընձեռել զգալիորեն մեղմացնելու Ռուսաստանից կատարվող դրամական փոխանցումների ծավալների նվազման սոցիալական հետևանքները: ԵԱՀԿ-ին անդամակցությունից ստացվող օգուտը չափվում է նաև Հայաստանի համար խիստ կարևոր ռուսական էներգակիրների մատակարարումներով, նախ և առաջ խողովակամուղ գազի, որի գինը հայ սպառողների համար էապես նվազել է. սահմանի վրա հազար խորանարդ մետրի համար 165 դոլարի փոխարեն՝ 150 դոլար: Հայաստանը ԵԱՏՄ միակ երկիրն է, որը ցամաքային սահման ունի Իրանի հետ: Նախագահ Սերժ Սարգսյանի խոսքերով, ԵԱՀԿ-ին Հայաստանի անդամակցությունը, տարածաշրջանային այլ գործոնների հետ մեկտեղ, կապահովի տարբեր փոխադրաէներգետիկ նախագծերին Երևանի ակտիվ մասնակցության հեռանկարներ:

Կառուցվում է «Հյուսիս-Հարավ» ժամանակակից ավտոմայրուղի, Իրանի հետ քննարկվում է երկաթուղու կառուցման հնարավորությունը: ԵԱՏՄ-Իրան ԱԱԳ-ի վերաբերյալ համաձայնագրի կնքման հեռանկարների համատեղ հետազոտությունը սկսվել է 2015 թ. վերջին՝ դեկտեմբերի 23-ին, Թեհրանում հայտարարեցին Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի (ԵԱՏՀ) առևտրի նախարար Անդրեյ Սլեպնյովը և Իրանի արդյունաբերության, հանքարդյունահանման և առևտրի նախարար Մոհամմադ Ռըզա Նեմաթզադեն: Կողմերը վստահություն հայտնեցին, որ ԱԱԳ-ն լրացուցիչ նախադրյալներ կստեղծի դեպի Հնդկաստան, Պակիստան, Իրաք փոխադրումների միջանցքների բացման և «Հյուսիս-Հարավ» եվրասիական փոխադրամիջանցքի ձևավորման համար: ԵԱՏՄ-ի երկրներին և Իրանին սպասում են ոչ միայն փոխադարձ ապրանքաշրջանառության հետագա մեծացում, այլև տնտեսական համագործակցության ոլորտների բազմազանեցում՝ ընդգծել է Ղազախստանում Իրանի դեսպան Մոջթաբա Դամիրչիլուն: «Ցամաքային կողմից Իրանը սահմանակից է Հայաստանին, Կասպից ծովի կողմից՝ Ռուսաստանին ու Ղազախստանին, ուստի այդ փաստաթղթի ստորագրմամբ մենք կարող ենք մեծացնել առևտրի ծավալները»,- ասել է նա:

Հունվարի վերջին Երևանում հայտարարվեց Հնդկաստանից մինչև Եվրոպա միջազգային նոր փոխադրամիջանցք գցելու Հայաստանի և Իրանի ծրագրերի մասին: Բացի այդ, հայկական կողմն առաջարկեց ուղղումներ մտցնել Հայաստան-Իրան երկաթուղու շինարարության նախորդ պլանների մեջ: Իրանից ավտոտրանսպորտով Եվրոպա և Ռուսաստան տարվող բեռներն առաջարկվում է հասցնել Երասխ, այդտեղից երկաթուղով՝ վրացական Փոթի նավահանգիստ, այնուհետև լաստանավերով՝ եվրոպական և ռուսական հասցեատերերին: Այդ նախագծի իրագործումը թույլ կտա էապես կրճատել փոխադրման ուղու ընդհանուր երկարությունը: Դրանով հայ փոխադրողներն առաջարկել են ճանապարհի նոր տարբերակ: Մեղրի-Վայոց ձոր-Սևան երթուղու փոխարեն նրանք իրենց իրանցի գործընկերներին առաջարկել են Մեղրի-Վայոց ձոր-Երասխ երթուղին: Երասխում կառուցվել է «Արմաշ» բեռնափոխադրական կայանը, որը կարող է աշխատել ինչպես բեռնափոխադրումների ուղիղ տարբերակով (փոխաբեռնում վագոններից անմիջականորեն ավտոմեքենաների վրա), այնպես էլ ամենատարբեր բեռների պահեստավորմամբ: Փոխադրակայանը գտնվում է Իրանի սահմանից 300 կիլոմետր հեռավորության վրա, ունի մինչև 15 հազար տոննա հացահատիկի պահեստավորման և մինչև 500 խոշոր բեռնարկղերի ընդունման հնարավորություն:
Այս տարվա հունվարին Հայաստան այցելեց Ռուսաստանի տրանսպորտի նախարար, տնտեսական համագործակցության ռուս-հայկական միջկառավարական հանձնաժողովի համանախագահ Մաքսիմ Սոկոլովը:

Վարչապետ Հովիկ Աբրահամյանի հետ նրա հանդիպման ընթացքում, բացի երկու երկրների տնտեսական համագործակցության ընդլայնմանն առնչվող հարցերից, կողմերը քննարկեցին տարածաշրջանային նշանակություն ունեցող ենթակառուցվածքային ծրագրերի իրականացման հեռանկարները: «Ռուսական կողմը նշեց Հայաստան-Իրան երկաթուղու կառուցման կարևորությունը և պատրաստակամություն հայտնեց ուսումնասիրելու իր հնարավոր մասնակցության հարցը»,- հաղորդեց Հայաստանի կառավարության մամուլի ծառայությունը: Հայ-իրանական նախագծին հեռանկարային բազմակողմ բնույթ հաղորդելուն, նրանում ուժեղացնելով եվրասիական բաղադրիչը, կարող է օգնել նաև Կասպից ծովի շուրջ երկաթուղային օղակի շինարարության՝ ներկայումս մոռացության մատնված նախագիծը: Բայց դա հնարավոր է նաև երեք կողմերի ուժերով՝ Ռուսաստանի շահագրգիռ մասնակցությամբ: Գուցե և չորս կողմերի՝ իզուր չի արդեն քանի տարի խոսվում այն մասին, որ Չինաստանը պատրաստ է ֆինանսավորելու Իրան-Հայաստան երկաթուղու շինարարությունը: Օղակաձև երկաթուղին զրոյից չի կառուցվի: Այն կներառի առանձին փոխադրական հատվածներ: Միաժամանակ, նախագիծը ներփակ օղակի վիճակի բերելը մեծ ներդրումներ չի պահանջի՝ հաշվի առնելով արդեն առկա գծերն ու ենթակառուցվածքները, ինչպես նաև մոտ ապագայում գործարկման նախապատրաստվող երկաթուղու հատվածները: Օղակաձև նախագիծը լրացնում է առևտրատնտեսական հարաբերություններն աշխուժացնելու շուրջ Մոսկվայի ու Թեհրանի ձեռք բերած վերջին պայմանավորվածությունները: Ռուսաստանն ու Իրանը, որպես կասպյան ավազանի երկու խոշորագույն ուժեր, անհրաժեշտ դինամիկա կհաղորդեն տարածաշրջանային բոլոր նախագծերին, որոնց կարող են շահագրգիռ մասնակցություն ցուցաբերել ներփակ ջրամբարի առափնյա հարևանները:
Այսօրվա դրությամբ միջկասպյան առևտրի ծավալի մինչև կեսը կատարվում է ծովով: Շուրջկասպյան երկաթուղային մայրուղու գործարկմամբ տարածաշրջանային երկրների միջև բեռնափոխադրումներում երկաթուղու բաժինը ենթադրաբար գրեթե կրկնապատիկ կմեծանա՝ ներկա 25 տոկոսից հասնելով 35-40 տոկոսի, իսկ բեռնահոսքում «ծովի» տեսակարար կշիռը կիջնի մինչև 30-35 տոկոսի: Փաստորեն, ՌԴ վարչապետ Դմիտրի Մեդվեդևի Երևան կատարած այցին զուգահեռ, ապրիլի 7-ին Բաքվում կայացավ Ադրբեջանի, Իրանի և Ռուսաստանի արտգործնախարարների հանդիպում, ճիշտ է, «աշխատանքային նախաճաշի» ձևաչափով, որի ընթացքում կողմերը հիմնականում խոսել են Արցախում ռազմական գործողությունների բռնկման մասին: Այդուամենայնիվ, արտգործնախարարները հասցրել են նաև պայմանավորվածության գալ այն հարցերի համալիր ուսումնասիրության շուրջ, որոնք կապված են երեք երկրների համապատասխան գերատեսչությունների կողմից «Հյուսիս-Հարավ» փոխադրամիջանցքի ստեղծման նախագծի իրականացման հետ, ինչի մասին հաղորդեց Սերգեյ Լավրովը Բաքվում կայացած մամուլի ասուլիսում՝ խոսելով Ղազվին-Ռեշտ (Իրան)-Աստարա (Ադրբեջան) երկաթուղու շինարարության նախագծում ռուսական ներդրումների հնարավորության մասին: Նրա խոսքով՝ պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել փոխադրական նախագծերի իրականացման հարցում տրանսպորտի նախարարությունների, մաքսային, հյուպատոսական ծառայությունների համատեղ աշխատանքի շուրջ: Ադրբեջանի նախարար Էլմար Մամեդյարովը նշել է, որ խոսքը հիմնականում երկաթուղային կապի ստեղծման մասին է: Ապրիլի 20-ին ադրբեջանական և իրանական կողմերը քննարկել են Աստարայում 8-կիլոմետրանոց երկաթուղային կամրջի կառուցման ընթացքը, թեև մենք չգիտենք, թե ինչ նրբություններ է այդտեղ արծարծել Իրանը:

Բաքվում կայացած բանակցությունների մյուս թեման երկաթուղու Ռեշտ-Աստարա հատվածի շինարարությունն է եղել: «Ռուսաստանը ևս շահագրգռված է այդ նախագծով և առաջարկել է հանդիպում անցկացնել Մոսկվայում: Փոխադրամիջանցքը կարևորություն է ներկայացնում»,- նշել է Մամեդյարովը: Նրա խոսքով՝ հանդիպման գլխավոր նպատակը եղել է «Հյուսիս-Հարավ» միջանցքի քննարկումը. «19-րդ դարում Ռուսաստանի հետ այդ միջանցքը գործել է: Հայաստանի հետ հակամարտության հետևանքով այն դադարեցրել է իր գործունեությունը: Մենք կարծում ենք, որ այդ միջանցքի աշխատանքի վերականգնումը կարևոր է երեք երկրների համար»: Իրանի արտգործնախարար Մոհամմադ Ջավադ Զարիֆը հայտարարել է, որ կողմերը համաձայնեցրել են համագործակցության ոլորտները, որոնցում մտադիր են աշխատել, և դա առաջին հերթին տարանցման միջանցքն է: «Այդ ամենը կհանգեցնի Ասիայից Եվրոպա տարանցման արագացմանը»,- նշել է նա: Ինչպես տեսնում ենք, առևտրի ու փոխադրուղիների ոլորտում ձևավորվում է Անդրկովկասի երկրների փոխգործակցության միանգամից մի քանի կետերի զուգակցության հեռանկար՝ Ռուսաստանի և Իրանի ամենաակտիվ մասնակցությամբ: Դա, անշուշտ, մի ավելորդ անգամ վկայում է մեր տարածաշրջանում Ռուսաստանի և Իրանի հստակ դաշնության մասին:

Այդ իրողությունը լրջորեն անհանգստացնում է ԱՄՆ-ին, թեև մայիսի 11-ին պետդեպարտամենտը հարկադրված էր խոստովանել, որ Ռուսաստանից Իրան C-300 զենիթահրթիռային համալիրների զանգվածային մատակարարումները Իրանի ու միջազգային միջնորդների «վեցյակի» միջուկային գործարքի խախտում չեն, և «ԱՄՆ-ի վարչակազմը մտադիր չէ Կոնգրեսին կոչ անել այդ կապակցությամբ նոր պատժամիջոցներ սահմանելու Իրանի նկատմամբ»: Այաթոլլահ Խամենեիի ռազմական խորհրդական, գեներալ-մայոր Յաղիա Ռահիմ Սեֆևիի վերջերս արած այն հայտարարության լույսի ներքո, թե Թուրքիան մնում է ԱՄՆ-ի և Իսրայելի հակաիրանական քաղաքականության գործիք, մենք առանձնակի ուշադրությամբ պետք է դիտարկենք մայիսի 12-ին Թեհրանում հնչած ևս երկու հայտարարություն: Իրանի իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի ռազմածովային ուժերի դերծովակալ Ալի Ֆադավին ԱՄՆ-ին նախազգուշացրել է, որ «կխորտակի» Իրանին մոտեցող ամերիկյան ցանկացած ռազմանավ. «Մենք ամերիկացիներին հայտնել ենք, որ Պարսից ծոցում նրանց ներկայությունը բացարձակ չարիք է»: Իսկ ԻԻՀ-ի արտաքին գործերի նախարար Մոհամմադ Ջավադ Զարիֆը, մեկնաբանելով 2001 թ. սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական ակտերի մեջ հենց Իրանին «մեղավոր ճանաչելու» մասին ԱՄՆ-ի գերագույն դատարանի վերջերս կայացրած վճիռը, խիստ քննադատել է ահաբեկչական ակտերից տուժածների ընտանիքներին Իրանի կողմից 2 մլրդ դոլար վճարելու որոշումը. «ԱՄՆ-ի գերագույն դատարանը ԱՄՆ-ի դատարանն է, ոչ թե ամբողջ աշխարհի: Իրանը նրա իրավազորության տակ չի գտնվում, մեր փողերը՝ նույնպես»: Զարիֆը հայտնել է նաև, որ Իրանը ԱՄՆ-ի գերագույն դատարանի դեմ հայց կներկայացնի Հաագայի միջազգային դատարան և կպահանջի 2 մլրդ դոլար:

Հայաստանը պետք է հաշվի առնի շարադրված բոլոր փաստերն ու հանգամանքները:

Սերգեյ ՇԱՔԱՐՅԱՆՑ

Հեղինակի նյութեր

• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում-3
• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում-2
• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում
• Ժամանակակից «Ադրբեջանի հանրապետությունը» սիոնիստների, անգլո-սաքսոնների և պանթուրքիստների հենակետն է՝ ընդդեմ Իրանի և ՌԴ-ի- 2
• Ժամանակակից «Ադրբեջանի հանրապետությունը» սիոնիստների, անգլո-սաքսոնների և պանթուրքիստների հենակետն է՝ ընդդեմ Իրանի և ՌԴ-ի-1
• Երևա­նի և Ստե­փա­նա­կեր­տի ա­ռա­ջին խն­դի­րը պաշտ­պա­նու­թ­յան եր­կու պե­տա­կան կո­մի­տե­նե­րի շտապ ձևա­վո­րումն է
• Երևա­նի և Ստե­փա­նա­կեր­տի ա­ռա­ջին խն­դի­րը պաշտ­պա­նու­թ­յան եր­կու պե­տա­կան կո­մի­տե­նե­րի շտապ ձևա­վո­րումն է
• Կրկին ու կր­կին՝ «Փա­շի­ն­յա՛ն, հե­ռա­ցի՛ր». սա ժո­ղովր­դի պա­հանջն է
• Կրկին ու կր­կին՝ «Փա­շի­ն­յա՛ն, հե­ռա­ցի՛ր». սա ժո­ղովր­դի պա­հանջն է
• Փա­շի­ն­յանն ա­մեն օր, կա­մա­վոր հրա­ժա­րա­կան չտա­լով, ըն­դա­մենն ա­պա­ցու­ցում է, որ հա­կա­հայ ու­ժե­րի դրա­ծո է
• Բաց հարց Ռու­սաս­տա­նի ԶԼՄ-նե­րին. Ինչ­քա՞ն կա­րե­լի է ստել Ար­ցա­խի հար­ցում հա­յե­րի «մեղ­քի» մա­սին
• Ռու­սաս­տանը, Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րի թողտ­վու­թ­յամբ, Թուր­քիա­յին ներս է թո­ղել Այսր­կով­կա­սի մեր մա­սը
• Թուր­քիան մուտք է գոր­ծել տա­րա­ծաշր­ջան ու Ար­ցա­խից սպառ­նում է և՛ Ի­րա­նին, և՛ Ռու­սաս­տա­նին
• Փա­շի­ն­յան, խոս­տո­վա­նիր, գու­ցե Զան­գե­զուրն է՞լ եք ար­դեն վա­ճա­ռել թուր­քե­րին
• Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­ցի­նե­րի մի մա­սը դա­վա­ճա­նել է ողջ հայ ժո­ղովր­դին
• Մեր ժո­ղովր­դին ԱՄՆ-ը, Իս­րա­յե­լը, Անգ­լիան և Թուր­քիան դա­վա­ճան­նե­րի ձեռ­քով «Այսր­կով­կաս­յան Դեյ­թոն» են պար­տադ­րել
• «Ով խա­ղա­ղու­թ­յուն է ու­զում խայ­տա­ռա­կութ­յան գնով, կս­տա­նա և՛ պա­տե­րազմ, և՛ խայ­տա­ռա­կութ­յուն»
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ

Մեկնաբանություններ