Թուրքիայի քրդերը ԱՄՆ-ի՞, թե՞ Ֆեթուլա Գյուլենի «խաղալիք»

Ամբողջ շաբաթ Թուրքիայում շարունակվում են քրդերի զանգվածային բողոքները: Հուլիսի 20-ին ԻՊ-ին անդամակցող, իբր 18-ամյա կին ահաբեկչի սարսափազդու ահաբեկչությունը Սիրիային սահմանակից քրդաբնակ Սուրուչ քաղաքում նոր էջ է բացում ոչ միայն Թուրքիայի ներքաղաքական կյանքում: Ահաբեկչության զոհ դարձան (30 սպանված և 100-ից ավելի վիրավորներ) սոցիալիստական երիտասարդական միության ձախ հասարակական կազմակերպության անդամները, որ հավաքվել էին քրդական մշակույթի կենտրոնում, որպեսզի մարդասիրական օգնություն տանեն հարևան Սիրիայի Այն էլ Արաբ քաղաք՝ նույնպես հիմնականում քրդաբնակ: Այնտեղ ևս համարյա զուգահեռ հանդուգն ահաբեկչություն կատարվեց, ենթադրաբար դարձյալ ԻՊ-ի զինյալների ձեռքով, որին զոհ գնաց երկու սիրիացի քուրդ:
Թուրքիայի իշխանությունները, իհարկե, գնահատական տվեցին Սուրուչի ողբերգությանը՝ միանշանակ ահաբեկչություն: Թուրքական ներքին գործերի նախարարությունը չի կասկածում, որ ահաբեկչությունը երկիր է եկել ԻՊ-ի կողմից և կոչ է անում քաղաքացիներին «միավորվել ու հանդարտություն պահպանել ահաբեկչական գրոհի դեմ հանդիման, որը նպատակաուղղված է երկրի միասնության դեմ»: Առաջին անգամ «երկրի միասնության» դեմ սպառնալիքի մասին 2015-ին անձամբ խոսեց Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանը՝ խորհրդարանական ընտրությունների նախօրյակին՝ մեղադրելով Արևմուտքին նման մտադրությունների մեջ: Հիմա նույն միտքը հնչեցնում է Թուրքիայի կարևորագույն ուժային կառույցը: Հենց այդ փաստի մեջ է թաքնված այդ երկրի հետագա զարգացման ճանապարհի առաջին բաղկացուցիչը՝ խորհրդարանական ընտրություններից 2-3 շաբաթ հետո Էրդողանը նոր ուժով է նախաձեռնել ուժային բոլոր կառույցների շարքերի «զտումը», որ վերաբերեց և՛ զինված ուժերին, և՛ ժանդարմերիային, և՛ ոստիկանությանը, և՛ MIT-ի հատուկ ծառայություններին: Տարբեր երկրների շատ փորձագետներ վաղուց էին զգուշացնում՝ Թուրքիայի ուժայինների շրջանում մշտապես դժգոհություն կա, շատերը գաղտնի համագործակցում են վարչակարգի գլխավոր ընդդիմախոս «չափավոր իսլամիստների», այսինքն՝ քեմալականների ու ազգայնականների հետ:
Իրոք, նոր կառավարություն այդպես էլ չձևավորվեց: Նույնիսկ «նորօսմանիզմի հայր», վարչապետ Ահմեդ Դավութօղլուն հուլիսի 20-ին հրապարակավ կանխատեսեց, որ խորհրդարանական նոր ընտրություններ են լինելու: Իշխող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության (ԱԶԿ) հաղթանակը հունիսի 7-ի ընտրություններում այնքան համոզիչ չէր, որ կառավարությունը կոալիցիոն չլիներ: Միայն «քեմալական» ժողովրդահանրապետական կուսակցությունը (CHP) և քրդամետ Թուրքիայի ժողովուրդների ժողովրդավարական կուսակցությունը (HDP) ցանկություն հայտնեցին բանակցել «չափավոր իսլամիստների» հետ կոալիցիոն կառավարություն ստեղծելու վերաբերյալ: Եվ Քեմալ Քիլիչդարօղլուն (CHP նախագահը), և Սալահեդին Դեմիրթաշը (HDP-ի նախագահը) իրենց նախապայմաններն էին առաջադրում ԱԶԿ-ին: Թուրքիայի Սահմանադրությամբ՝ նոր խորհրդարանը պետք է հաստատի նախարարների կաբինետը 45 օրում՝ նախագահից ստանալով կառավարության ձևավորման մանդատը: Եթե այդ ընթացքում չհաջողվի կառավարություն ձևավորել, նախագահը կցրի խորհրդարանը և կնշանակի նոր ընտրություններ: Այսինքն՝ հուլիսի 22-23-ին թուրքերը պետք է վերջնականապես որոշում կայացրած լինեին: Եվ այդ ժամկետի լրանալուն պես տեղի են ունենում երկու ահաբեկչություններ, որոնց թիրախը Թուրքիայի ու Սիրիայի քրդերն են: Սուրուչում է տեղակայված Սիրիայի փախստականների մեծ ճամբարը, որ ստեղծվել է, երբ 35 հազար մարդ իսլամիստներից փախավ Այն էլ Արաբ քաղաքից:
Ամբողջ Թուրքիայով՝ Ստամբուլից սկսած, քրդերը բողոքի զանգվածային, հզոր, ինչպես թուրքական ԶԼՄ-ներն էին գրում, «խաղաղ» ցույցեր ու հանրահավաքներ արեցին: Թե որքան էին «խաղաղ», կարելի է դատել տեսանյութերից, որտեղ պարզ երևում է՝ թուրք ժանդարմները և ոստիկանները քրդերի դեմ ոչ միայն ջրանետներ, այլև արցունքաբեր գազ են կիրառում: Հետաքրքիր են քրդական բողոքի կարգախոսները՝ Ստամբուլի Թաքսիմ հրապարակում ցուցարարները բղավում էին «քրդերին սպանել են «Իսլամական պետությունը» և նրա աջակիցներ Էրդողանն ու իշխող կուսակցությունը»: Առանց այս ահաբեկչությունների էլ Թուրքիայի քրդերը զայրացած էին, որ Անկարան հրաժարվում է քայլեր անել՝ ԻՊ-ի զինյալներին կասեցնելու համար: Սիրիացի քրդերից հետո, որ արդեն մեկ տարի մեղադրում են Անկարային, որ սկզբում բաց գործակցում էր ահաբեկիչների հետ քրդաբնակ Այն էլ Արաբի և Ռաս ալ Այնի (սիրիական սահմանակից քաղաքներ) գրոհների ժամանակ, իսկ հետո արգելքներ էր հարուցում քրդերի առաջ, որ ուզում էին օգնել սիրիաբնակ հայրենակիցներին այդ քաղաքների համար մարտերում: Պարզ է, թե ինչու անմիջապես հուլիսի 20-ին թուրքական քրդերի համարյա բոլոր կազմակերպությունները (նրանց թվում` HDP-ն) հայտարարեցին, որ Սուրուչում իրենց եղբայրների վրա հարձակման պատասխանատվությունը կրում է Թուրքիայի կառավարությունը, որը «աջակցում է ԻՊ-ին ու հանում Սիրիայի քրդերի դեմ»: Այս ամենն ավելի քան լուրջ է և ստիպում է հիշել, որ դեռ հունիսի 5-ին Իրաքի Կանդիլյան լեռներում տեղակայված Քրդստանի աշխատավորական կուսակցության՝ «փեշմերգայի» ջոկատները հայտարարում էին, որ այլևս չեն պահպանելու թուրքերի դեմ կրակի միակողմանի դադարեցումը: ՔԱԿ-ի մամլո ներկայացուցիչ Ահմեդ Դենիսի խոսքով՝ կուսակցությունը դադարեցնում է զինադադարը «Թուրքիայի շարունակվող թշնամական գործողությունների պատճառով»: Զինադադարի կասեցման հայտարարությունն արվեց Իսկենդերուն նավահանգստում թուրքական ռազմածովային բազայի վրա հարձակումից հետո, ինչի հետևանքով վեց թուրք զինվոր էր սպանվել: Հուլիսի 1-ին արդեն թուրքական քրդերը Ստամբուլում Թաքսիմ հրապարակում հայտարարեցին, որ ՔԱԿ-ը դադարեցնում է զինադադարը: Արևմտյան և թուրքական ԶԼՄ-ները պարբերաբար հաղորդում են, որ ՔԱԿ-ի ջոկատներում դեռ 2014-ի հոկտեմբերից ընդհանուր զորակոչ է հայտարարված: Հուլիսի 13-ին ՔԱԿ-ի հետ կապված «Քրդստանի համայնքների միությունը» Թուրքիայի իշխանություններին մեղադրեց զինադադարի պայմանները խախտելու մեջ և սպառնաց, որ կսկսի պայթեցնել գետերի վրայի ամբարտակները: Վերջապես՝ հուլիսի 17-ին ՔԱԿ-ի զինյալները փակեցին Թաշբուրուն գյուղի ճանապարհը՝ Իգդիրից Նախիջևան: Նրանք կանգնեցրին մասնավոր ընկերության պատկանող բեռնատարը, ստիպեցին վարորդին իջնել մեքենայից, վրան բենզին լցրին, հրկիզեցին ու հեռացան: Հետո նաև հարձակում եղավ թուրքական բանակի պահակակետերից մեկի վրա Սիրիայի սահմանին:
Հասկանալի է, որ Թուրքիայի ներսում սկսված «մեծ խաղում» քրդերի վրա է խաղադրույքը: Հնարավոր է, որ և Էրդողանը, և Թուրքիայի ՆԳՆ-ն ճիշտ են՝ Թուրքիայի քրդերին շարժման մեջ դնելով՝ ինչ-որ ուժեր ջանում են խախտել իբրև պետություն «Թուրքիայի միասնությունը»: Սակայն ճիշտ է նաև, որ Թուրքիայի ղեկավարությունը ոչ քիչ ջանքեր է գործադրում՝ իր ու ընդհանրապես Թուրքիայի դեմ հանելու ամբողջ տարածաշրջանի քրդերին՝ դա կա և բազում մեղադրանքներում՝ ոչ միայն քրդերի, այլև քեմալականների ու ազգայնականների, որ Անկարան իրավունք չունի խառնվելու Սիրիայի ներքին գործերին և աջակցելու ԻՊ-ի խմբավորման ահաբեկիչներին: Ստացվում է, որ Սուրուչի հակաքրդական ահաբեկչության հստակ նպատակն էր՝ քրդերը վերջնականապես կորցնեն վստահությունը Թուրքիայի ու անձամբ Էրդողանի ու նրա ԱԶԿ-ի նկատմամբ: Եթե ընդունենք, որ նոր կառավարություն այդպես էլ չի կազմավորվի և իշխանությունները կգնան նոր խորհրդարանական ընտրությունների, «չափավոր իսլամականները» շատ ավելի վատ արդյունքներ կստանան: Հակառակը՝ կմեծանա նրանց ընդդիմախոսների կողմնակիցների թիվը, այդ թվում՝ քրդամետ HDP-ի:
Բոլոր դեպքերում՝ Թուրքիային սպասում է տագնապալից անորոշություն: Խնդիրը միայն այն չէ, որ ինչ-որ ուժեր Թուրքիայի ապակայունացման միջոցով ուզում են ձախողել, ասենք, «Թուրքական հոսք» գազամուղի ծրագիրը: Նախօրեին թուրքական ԶԼՄ-ները տարածեցին սենսացիոն նորություն, որ առաջիկա ամիսներին ընդդիմադիր իսլամական քարոզիչ Ֆեթուլա Գյուլենը՝ Թուրքիայի չափավոր իսլամիզմի «հայրը», ԱՄՆ-ից, որտեղ ապրում է վերջին տարիներին, արտաքսվելու է: Նուրսիստների առաջնորդի ու «Հիսմետ» շարժման ղեկավարի նոր շտաբ բնակարանի համար արդեն տեղ են որոնում Յոհանեսբուրգում: «Ակշամ» թերթը հաղորդում էր, որ կազմակերպության անդամներն արդեն հանդիպել են ՀԱՀ-ի նախագահ Ջեյկոբ Զումային, որը նրանց մերժել է: Բայց «Հիսմետը» մտադիր է գոնե բնակվելու իրավունք ստանալ Գյուլենի համար և խոստացել է ՀԱՀ-ում բազմամիլիոնանոց ներդրումներ անել: Էրդողանը հենց Գյուլենին էր մեղադրում իր իշխանությունը տապալելու մտադրության մեջ: Սակայն պարզվեց, որ դա միայն ասեկոսե է, որ ձեռնտու է բացառապես Անկարային:
Գյուլենի գործոնը միշտ նշանակալից է եղել Թուրքիայի ներքաղաքական կյանքում, նվազագույնը դեռ 90-ականների կեսերից, երբ երկրում նոր-նոր ձևավորվում էին չափավոր իսլամիստների կառույցները՝ սկսած Նեջմեթին Էրբաքանի «Ռեֆախ» կուսակցությունից: Այսօրվա չափավոր իսլամականները Էրդողանի գլխավորությամբ իզուր չեն զգուշանում իրենց գաղափարական կնքահորից և կասկածում են, որ նա առնչվում է Թուրքիայի համարյա բոլոր ներքաղաքական ընդվզումներին: Բայց թուրքական քրդերի օրեցօր ուժեղացող խմորումների հետ Գյուլենն անձամբ հազիվ թե կապ ունի: Նույնը չես ասի Գյուլենի հովանավորների՝ ԱՄՆ-ի հատուկ ծառայությունների մասին: Հիմա նրանք են վերահսկում «քրդական հարցը» տարածաշրջանում, բացառությամբ գուցե Սիրիայի քրդերի: Թերևս ԱՄՆ-ի հատուկ ծառայությունների ազդեցությունը տարածվում է ՔԱԿ-ի ոչ բոլոր անդամների վրա: Բոլոր պարագաներում՝ տարածաշրջանում հասկանում են, որ վաղ թե ուշ թուրքերը հարկադրված են իրենց կառավարության հարցում որոշակիություն մտցնել, ուրեմն՝ ներքաղաքական ասպարեզում ուժերի վերադասավորում կատարել: Հետևաբար՝ «Քրդական հարցը»՝ ԱՄՆ-ի ու Իսրայելի նախկին քողարկած միջնորդությունը թուրք-քրդական «խաղաղացման» մեջ ՔԱԿ-ի զինադադարը խախտելուց հետո, փաստացի պետք է համարել ձախողված:
Նոր ընտրություննե՞ր, թե՞ թույլ և ներքուստ ոչ միասնական կառավարության ձևավորում: Այսօր հասկանալ՝ առանց գաղտնի տեղեկությունների, թե ինչ է լինելու Թուրքիայում օգոստոսին, առանց որևէ հուշումի ռեբուս լուծել է նշանակում: Եթե համադրենք ԻՊ-ի վերջին անհաջողությունները Սիրիայի ու Իրաքի ճակատներում, եթե հիշենք, որ Էրդողանը կարծես թե որոշել է Ինջիրլիքի ռազմաբազան տրամադրել ամերիկացիներին՝ «Սիրիայում ԻՊ-ի դիրքերի ու ջոկատների ռմբակոծման» համար, նաև այլ իրադարձություններ 2015-ի ավարտվող հուլիսից, կեզրակացնենք, որ Թուրքիան շարունակում է գնալ իր ազգային-պետական աղետի ճանապարհով: Հարևան Իրանն արդեն զգուշացրել է ամբողջ աշխարհին՝ չի զիջելու ոչ Սիրիան, ոչ Իրաքի, Լիբանանի շիաներին՝ ոչ մեկին ու ոչ մի խոստման դիմաց: Շատ տարօրինակ կլինի, որ Անկարան հանկարծ որոշի անտեսել ԻԻՀ հոգևոր առաջնորդ, այաթոլա Սեյեդ Ալի Հուսեին Համենեիի զգուշացումը: Սակայն շատ ավելի տարօրինակ կլինի, եթե ԱՄՆ-ը հանկարծ որոշի «չհավատալ» այաթոլա Համենեին և «ստուգել» Իրանի վճռականությունը՝ զոհ տալով հենց Թուրքիան: Ավելի ստույգ՝ Թուրքիայի տարածքային ամբողջականությունը:

Սերգեյ ՇԱՔԱՐՅԱՆՑ

Հեղինակի նյութեր

• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում-3
• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում-2
• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում
• Ժամանակակից «Ադրբեջանի հանրապետությունը» սիոնիստների, անգլո-սաքսոնների և պանթուրքիստների հենակետն է՝ ընդդեմ Իրանի և ՌԴ-ի- 2
• Ժամանակակից «Ադրբեջանի հանրապետությունը» սիոնիստների, անգլո-սաքսոնների և պանթուրքիստների հենակետն է՝ ընդդեմ Իրանի և ՌԴ-ի-1
• Երևա­նի և Ստե­փա­նա­կեր­տի ա­ռա­ջին խն­դի­րը պաշտ­պա­նու­թ­յան եր­կու պե­տա­կան կո­մի­տե­նե­րի շտապ ձևա­վո­րումն է
• Երևա­նի և Ստե­փա­նա­կեր­տի ա­ռա­ջին խն­դի­րը պաշտ­պա­նու­թ­յան եր­կու պե­տա­կան կո­մի­տե­նե­րի շտապ ձևա­վո­րումն է
• Կրկին ու կր­կին՝ «Փա­շի­ն­յա՛ն, հե­ռա­ցի՛ր». սա ժո­ղովր­դի պա­հանջն է
• Կրկին ու կր­կին՝ «Փա­շի­ն­յա՛ն, հե­ռա­ցի՛ր». սա ժո­ղովր­դի պա­հանջն է
• Փա­շի­ն­յանն ա­մեն օր, կա­մա­վոր հրա­ժա­րա­կան չտա­լով, ըն­դա­մենն ա­պա­ցու­ցում է, որ հա­կա­հայ ու­ժե­րի դրա­ծո է
• Բաց հարց Ռու­սաս­տա­նի ԶԼՄ-նե­րին. Ինչ­քա՞ն կա­րե­լի է ստել Ար­ցա­խի հար­ցում հա­յե­րի «մեղ­քի» մա­սին
• Ռու­սաս­տանը, Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րի թողտ­վու­թ­յամբ, Թուր­քիա­յին ներս է թո­ղել Այսր­կով­կա­սի մեր մա­սը
• Թուր­քիան մուտք է գոր­ծել տա­րա­ծաշր­ջան ու Ար­ցա­խից սպառ­նում է և՛ Ի­րա­նին, և՛ Ռու­սաս­տա­նին
• Փա­շի­ն­յան, խոս­տո­վա­նիր, գու­ցե Զան­գե­զուրն է՞լ եք ար­դեն վա­ճա­ռել թուր­քե­րին
• Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­ցի­նե­րի մի մա­սը դա­վա­ճա­նել է ողջ հայ ժո­ղովր­դին
• Մեր ժո­ղովր­դին ԱՄՆ-ը, Իս­րա­յե­լը, Անգ­լիան և Թուր­քիան դա­վա­ճան­նե­րի ձեռ­քով «Այսր­կով­կաս­յան Դեյ­թոն» են պար­տադ­րել
• «Ով խա­ղա­ղու­թ­յուն է ու­զում խայ­տա­ռա­կութ­յան գնով, կս­տա­նա և՛ պա­տե­րազմ, և՛ խայ­տա­ռա­կութ­յուն»
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ

Մեկնաբանություններ