Սերգեյ Փարաջանով. «Ես աշխարհից վրեժխնդիր կլինեմ սիրով»

Այսօր` հունվարի 9-ին Թբիլիսիում կնշվի Սերգեյ Փարաջանովի ծննդյան 100-ամյակը:

Սերգեյ Փարաջանովին նրա ընկերները՝ Ֆեդերիկո Ֆելինին, Միքելանջելո Անտոնիոնին, Ժան-Լյուկ Գոդարը, Անջեյ Վայդան, Իվ Սեն-Լորանը, Անդրեյ Տարկովսկին «հանճար» և «մաեստրո» էին անվանում: Նա ռեժիսոր էր, սցենարիստ, դերասան, նկարիչ, քանդակագործ,կոմպոզիտոր, հանդերձարար ու գրիմյոր, հուշագիր ու խորեոգրաֆ: Նա մեծագույն միստիֆիկատոր էր, ոչ միայն արվեստում: Փարաջանովը առասպելներ է ստեղծել սեփական կյանքի մասին: Նա հռչակվել է էքսցենտրիկ արարքներով, խաղարկումներով ու սկանդալներով: Նա, սակայն, առաջին հերթին «վտանգավոր ազատ մարդ էր»:


Սերգեյ Փարաջանովը ծնվել է 1924-ի հունվարի 9-ին Թբիլիսիում՝ սերնդեսերունդ հնաոճ իրերի գիտակի մասնագիտությունը փոխանցող ընտանիքում: Այդ էր պատճառը, որ նախնիների ավանդույթից Սերգեյի հեռանալը հայրը վիրավորանք ընկալեց: Հայրը՝ Իոսիֆ Սերգեևիչը, մինչհեղափոխական Թիֆլիսում ունևոր քաղքենի էր: Հնաոճ իրերի խանութից բացի, մի քանի հաստատություններ, այդ թվում՝ «Ընտանեկան անկյուն» կոչվող հասարակաց տուն ուներ: Կինը՝ Սիրան Բեժանովը, ամուսնուն օգնում էր շահութաբեր բիզնեսում, անձամբ էր աղջիկներին ընտրում: Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո Իոսիֆ Փարաջանովը գրեթե ամբողջ կարողությունից զրկվեց, սակայն հնաոճ իրերի բիզնեսը շարունակեց: 1920-ականի վերջին նրան առաջին անգամ ձերբակալեցին, որից հետո նրա կյանքում բանտարկությունները սովորական դարձան: Հաջողակ հայը պատժաժամկետը երբեք ամբողջությամբ չէր կրում. նրան կամ լավ վարքագծի համար էին վաղաժամկետ ազատում, կամ՝ համաներմամբ: Ավելի ուշ հռչակավոր ռեժիսորը կատակում էր, թե հայրը, որպես խորհրդային օրինակելի աշխատավոր, հնգամյակները չորս տարում էր կատարում:


Մի քանի հետաքրքիր փաստեր նրա կյանքից.

«Իմ մեղքը երևի այն է, որ ծնվել եմ: Հետո տեսա ամպերը, գեղեցկուհի մորս, լեռները, տաճարը, ծիածանի փայլատակումը, և այդ ամենը մանկության պատշգամբից»: Մի անգամ իր տարեդարձի օրը ռեժիսորը քայլում էր Կիևի փողոցներով ու հանդիպած բոլոր ծանոթներին տուն հրավիրում: Եվ նրանք բոլորը եկան՝ գրեթե 100 մարդ: Իհարկե, բոլորը սենյակում չէին տեղավորվի, բայց հոբելյարը ելքն իր ոճով գտավ: Նա շենքի աստիճանները՝ առաջին հարկից մինչև հինգերորդ գորգերով ծածկեց, որոնց վրա էլ հյուրերը նստեցին: Նրանց հնաոճ սպասք մատուցեցին և բյուրեղապակե բաժակներ: Նա վերելակով անցնում էր հարկերով, կենացներ ասում, իսկ հյուրերը նրա առողջության կենացն էին խմում աստիճաններին նստած:
«Ես 50 տարի այնքան գեղեցիկ եմ ապրել: Սիրել եմ, շատախոսել, հիացել, ինչ-որ բան ճանաչել, քիչ արել, բայց անչափ շատ սիրել: Մարդկանց եմ շատ սիրել և նրանց շատ պարտական եմ: Գորշի հանդեպ անհանդուրժող էի: Ամենանորաձև գույնն էր: Ժամանակի անհրաժեշտությունը»։
ՈՒսանող տարիներին Փարաջանովն ամուսնացավ Նիգյար անունով թաթար աղջկա հետ (նա Մոլդովայից էր): Աղջիկն ամուսնացավ առանց հարազատներին տեղյակ պահելու, որ հարսանիքի մասին իմանալով՝ Փարաջանովից բոլոր ավանդույթներով խոշոր ղալիմ պահանջեցին: ՈՒսանողը դիմեց հոր օգնությանը, աղաչեց պարտքով գումար տալ, բայց նա մերժեց: Միայն այն պատճառով, որ որդին չէր ցանկացել ընտանեկան գործը շարունակել ու նախընտրել էր կինեմատոգրաֆը: Ընտանիքը Նիգյարից պահանջեց լքել ամուսնուն և հայրենիք վերադառնալ: Աղջիկը մերժեց: Ազգականները ընտանիքին խայտառակելու պատճառով նրան գնացքի տակ գցեցին, Փարաջանովի առաջին կինն այսպես զոհվեց:


«Ես խելագար ծերուկ եմ, որը ծաղիկներ է նկարում»
Բանտային տարիներին արվեստագետը չէր դադարում ինչ-որ բան հորինել: Մի անգամ մարտի 8-ին նա Լիլիա Բրիկին (նա այդ ժամանակ 80 տարեկան էր) փշալարից և իր գուլպաներից պատրաստված ծաղկեփունջ ուղարկեց: Բրիկը դրեց Մայակովսկու նվիրած ծաղկամանի մեջ, նման «անակնկալի» բույրը, իհարկե, ամենևին ծաղկային չէր: Նրան բանտից դուրս գալ օգնեց հենց Լիլիա Բրիկը՝ օգտագործելով Ֆրանսիայի իր կապերը: Նա երբեմն բանտի բակում իսկական ծաղիկներ էր գտնում, որ ինչ-որ մեկն էր նետել: Դրանցից հերբարիում էր պատրաստում ու ընկերներին ուղարկում: Իսկ կաթի շշերի կափարիչներից «Փարաջանովի թալերներն» էր պատրաստում: Փորագրելու համար նա մեխ էր օգտագործում ու ստեղծում էր Պուշկինի, Գոգոլի և Պյոտր 1-ինի դիմանկարները: Ասում են, որ դրանցից մի քանիսն անգամ հոգեբուժարան են ուղարկել, սակայն կարճ պատասխան է ստացվել. «Շատ տաղանդավոր է»: Տարիներ անց «թալերներից» մեկն ընկել է Ֆեդերիկո Ֆելինիի ձեռքը. հանճարեղ իտալացին գնահատելով նրա հնարամտությունը՝ արծաթե մեդալ է ձուլել, որով պարգևատրում են Ռիմինիի փառատոնի հաղթողներին:


«Լիաթոք ուրախացեք, ինչպես ես եմ արել: Հիշելու բան ես ունենում: Այլապես և քեզ կխղճաս, և կյանքդ: Ի՞նչ կյանք է, եթե սկզբունք ու քմահաճություններ չկան»
Սերգեյ Փարաջանովը ընկերություն էր անում Վլադիմիր Վիսոցկու հետ: Մի օր երգիչը եկավ ընկերոջը տեսակցելու, ու նա Վիսոցկու պարանոցին արծաթե հաստ շղթայով «նիկոլաևյան» ռուբլի տեսավ: Տեսնելով անպաճույճ զարդը՝ Փարաջանովը ձեռքերը տարածեց և մոտեցավ իր բուֆետին: Նա հանեց ձեռքով պատրաստված մի գեղեցիկ աստղ, որը զարդարված էր մալաքիտով և ադամանդով: «Արդեն չեմ էլ հիշում, թե սա որտեղից է իմ մոտ, բայց կարծում եմ, որ աստղն իր արժանի տեղը գրավեց»,- ասել է Փարաջանովը և թանկարժեք զարդը կախել Վիսոցկու պարանոցից: Զարդը Օսմանյան կայսրության բարձրագույն պարգևներից մեկն էր:
Ռեժիսորի մեջբերումներից


«Իմ կյանքը նախանձն է առաջ շարժում: Ես գեղեցիկներին նախանձում էի, և գրավիչ դարձա, խելացիներին էի նախանձում, և անկանխատեսելի դարձա»:
«Ամենասարսափելին հիասքանչին անուն կպցնելն է»:
«Ժամանակը մեծահոգի է և արդարացի, մաքրում է հիշողությունը, դատապարտվածներից հեռացնում է զրպարտությունները և վիրավորանքները, հարություն է տալիս մոռացվածներին, դատում է անիրավներին»:
«Ես քիչ եմ ֆիլմ նկարել: Իմ պահարաններում 23 չիրականացված սցենար կա: Ինձ համար դժվար է: Բայց ոչինչ: Մենք մեր մահով մեզ հետ կտանենք մեր մի մասնիկը, և դա գաղտնիքի կփոխակերպվի»:
«Քեզ ասելու ոչինչ չունեմ. երբ վատ զգաս, հպվիր գորգին, դրա մեջ ջերմություն կա: Դա ես եմ» (որդուն է ասել)։
«Ես հասկացել եմ, և դա ամենասարսափելին է… Ես հարավն ու արևելքն եմ: Կեղտոտ և մաքուր»։

irates.am

Հեղինակի նյութեր

• «В течение нескольких десятилетий сменявшие друг друга власти Республики Армения не воспринимали российские армянские организации всерьез»
• Հակիրճ
• Ծանոթ սցենար, որ այսօր խաղարկվում է Արցախում
• Հայաստանակործան-հայակործան յոթ կետերը կռել-կոփել են ամերիկյան ԱԽՔ-ի` Սալիվանի «դարբնոցում»
• Արցախում՝ անժամկետ հանրահավաքներ, Հայաստանում՝ ամառային անդորր
• «Խավիարաբույր» հայտարարություններ
• Իսկ պաշտոնական Երևանը թիթեռ է նկարում
• «Ղա­րա­բաղս տաք վեչ»
• Եվ թող շա­տա­նան այս Լույ­սե­րը
• «Բո­լո­րի ո­գին շատ բարձր է. հաղ­թե­լու ենք»
• Բա­րի տա­րե­դարձ, Կար­մեն ջան
• «Այն, ինչ այ­սօր կա­տար­վում է մեր երկ­րում, ճիշտ չէ»
• Լույսի կածան
• Մեր դեմ տրանս­գեն­դե­րի հայ­ցով դա­տա­րա­նի վճ­ռի փո­խա­րեն վա­րույ­թը վերսկ­սե­լու ո­րո­շում
• Ի խո­րոց սր­տի
• Ի գիտություն «Իրատեսի» ընթերցողների
• Դատի է տվել թերթին` իրեն ճիշտ բնորոշելու համար
• Շնորհավորում ենք, քառակի պապիկ
• Գնաս խաղաղությամբ
• Լույս և խնկարկում

Մեկնաբանություններ