«Մարդ­կու­թ­յան «մեծ արթ­նա­ցում» է տե­ղի ու­նե­նում»

-Սի­րա­նույշ, կո­րո­նա­վի­րու­սի հա­մա­վա­րա­կը զուտ ա­ռող­ջա­պա­հա­կան խն­դիր լի­նե­լու դրսևո­րում­նե­րի մեջ չէ այլևս: Այն շո­շա­փում է աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան, ան­գամ վե­րերկ­րա­յին ո­լորտ­ներ: Ի՞նչ եք մտա­ծում այս ա­ռու­մով:
-Ա­յո՛, սա եր­րորդ աշ­խար­հա­մարտն է, որ ըն­թա­նում է հիբ­րի­դա­յին ե­ղա­նակ­նե­րով: Աշ­խար­հի ա­մե­նա­հայտ­նի ֆի­լանտ­րո­պի և «թվա­յին կամ թվայ­նաց­ված մար­դու»` մոտ տա­սը տա­րի ա­ռաջ հա­մա­ցան­ցում տա­րած­ված մալ­թու­սյան հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րը մարդ­կու­թյան թվա­քա­նա­կի «ան­տա­նե­լի գե­րա­ճի», նաև` օ­րուե­լյան զա­ռան­ցանքն այն մա­սին, որ հա­ջորդ պա­տե­րազ­մը տե­ղի կու­նե­նա ոչ թե ռում­բե­րի, այլ վի­րու­սի մի­ջո­ցով, աշ­խար­հով մեկ քաոս տա­րա­ծող ու­ժե­րին հա­ջող­վեց ի­րա­կա­նաց­նել: Եվ գրե­թե ողջ մարդ­կու­թյա­նը դի­մակ հագց­նե­լով` նրանք ոչ միայն պատ­ռե­ցին ի­րենց դի­մակ­նե­րը` «ա­մե­նափր­կիչ» պատ­վաստ­նե­րի օգ­նու­թյամբ մեր բո­լո­րի ա­ռող­ջու­թյան մա­սին հոգ տա­նե­լու շղար­շի տակ, այլև կա­րե­լի է ա­սել, որ դի­մա­կա­զեր­ծե­ցին աշ­խար­հում ա­մե­նա­տար­բեր դիրք զբա­ղեց­նող մարդ­կանց, բա­ցա­հայ­տե­ցին նաև մե­ծա­մաս­նու­թյան ին­տե­լեկ­տի գոր­ծա­կի­ցը, ա­վաղ: Սա կա­տա­ղի պայ­քար է ար­դեն ոչ թե բիոս­ֆե­րա­յի, այլ նոոս­ֆե­րա­յի հա­մար: Եվ այն ծա­վալ­ված է ինչ­պես Երկ­րի վրա, այն­պես էլ տիե­զեր­քում: Այս­պես, փետր­վա­րին, բա­րե­բախ­տա­բար, մեր մո­լո­րա­կի կող­քով, ա­ռանց բախ­ման սլա­ցավ մի գի­սաստղ, հու­նի­սի 5-ին լուս­նի խա­վա­րում ե­ղավ, 21-ին` արևի օ­ղա­կաձև խա­վա­րում, իսկ հու­լի­սի 5-ի մո­լո­րակ­նե­րի շքերթն ազ­դա­րա­րեց մարդ­կու­թյան և մեր մո­լո­րա­կի մուտ­քը նոր` Ջր­հո­սի հա­զա­րա­մյակ, որ նաև Ոս­կե­դար են ան­վա­նում: Ճիշտն ա­սած՝ ես այդ­պի­սի արև և այդ­պի­սի լույս եր­բեք չեմ տե­սել, ինչ­պես այդ ա­ռա­վո­տյան… Եվ այս ա­մե­նը՝ չնա­յած հա­մա­վա­րա­կին, ցա­վա­լի մա­հե­րին, մի­տում­նա­վոր ին­ֆո­տե­ռո­րին և քա­ղա­քա­ցիա­կան պա­տե­րազմ­նե­րի զա­նա­զան դրսևո­րում­նե­րին: Ֆի­զի­կոս­նե­րը վեր­ջին տա­րի­նե­րին շատ էին խո­սում տիե­զե­րա­կան նշա­նա­կու­թյան այս փո­փո­խու­թյուն­նե­րի գա­լիք գոր­ծըն­թաց­նե­րի մա­սին: Եվ այդ օ­րե­րը ե­կան: Ա­մե­նա­տա­րօ­րի­նակն այն էր, որ դեռևս հուն­վա­րին ՄԱԿ-ի գլ­խա­վոր քար­տու­ղարն իր` հա­մա­ճա­րա­կի առն­չու­թյամբ աս­ված ճա­ռի ըն­թաց­քում, ա­ռանց պատ­ճա­ռա­հետևան­քա­յին շաղ­կապ­ման, հի­շա­տա­կեց ա­պո­կա­լիպ­սի­սի հե­ծյալ­նե­րին… Ա­կանջ­նե­րիս չհա­վա­տա­ցի: Ա­յո՛, ա­մեն ին­չից բա­ցի, հոգևոր պա­տե­րազմ է հայ­տա­րար­ված. Հով­հան­նու Հայտ­նու­թյան օ­րերն ենք ապ­րում: Ե­թե նախ­կի­նում շա­տերս այդ տեքստն ըն­կա­լում էինք փո­խա­բե­րա­կան ի­մաս­տով, ա­պա հի­մա տե­սա­նե­լի է, որ այդ ա­մե­նը շատ ի­րա­կան է:
-Ստեղծ­ված ի­րա­կա­նու­թյան մեջ ո՞րն է պարզ մար­դու ա­նե­լի­քը: Մե­զա­նից յու­րա­քան­չյու­րիցս ինչ-որ բան կախ­վա՞ծ է, թե՞ մենք քա­մու բե­րանն ըն­կած տա­շե­ղի ճա­կա­տագ­րին ենք դա­տա­պարտ­ված:
-Ա­ռա­ջի­նը` պետք չէ վա­խե­նալ: Ի­րա­կան մար­տա­դաշ­տը մեր հո­գի­ներն են: Իսկ վա­խը պար­տու­թյան կա­րող է տա­նել ու­զածդ բա­նա­կի: Ի­րա­կա­նում մարդ­կանց աչ­քերն են բաց­վում հի­մա, մարդ­կու­թյան «մեծ արթ­նա­ցում» է տե­ղի ու­նե­նում. հենց այդ­պես էլ կո­չում են: Այս հա­մա­վա­րակն այլ նպա­տա­կով էր սան­ձա­զերծ­վել, բայց ինչ­պես աս­վում է հին հնդ­կա­կան ա­սաց­ված­քում. «Ինչ էլ որ լի­նի, երբ չա­րիք են գոր­ծում, միևնույն է, լի­նում է այն, ինչ կա­մե­նում է Աստ­ված»: Եվ այս ի­մաս­տով, տա­ռա­ցիո­րեն շատ կարևոր է յու­րա­քան­չյու­րիս ձգ­տումն առ Աստ­ված, նրա լույ­սը, որ բա­րի է: Ա­մեն րո­պե պետք է հի­շել, որ մեզ հետ է Աստ­ված: Եվ` որ Աստ­ված սեր է: Ամ­բողջ էու­թյամբ մեր նե­րաշ­խար­հը պետք է բարձր վիբ­րա­ցիա­նե­րում պա­հենք, աշ­խա­տենք զերծ մնալ շա­րու­նակ գրո­հող նե­գա­տի­վից, որ­քան էլ դա դժ­վար լի­նի: Զգու­շա­վո­րու­թյուն պա­հել նույն­պես պետք է, ինչ խոսք, սա­կայն ա­ռանց խու­ճա­պի: Պի­տի կենտ­րո­նա­նալ ա­ռօ­րյա գոր­ծե­րի և հա­րա­զատ, սի­րե­լի մարդ­կանց մա­սին մտա­ծե­լու, նրանց հետ ա­ռա­վե­լա­գույնս շփ­վե­լու վրա: Պետք է շատ ա­ղո­թել, Աստ­վա­ծա­շունչ և Նա­րե­կա­ցի կար­դալ: Մեր մաս­նակ­ցու­թյու­նը տիե­զե­րա­կան ու­ժե­րի միջև ըն­թա­ցող պայ­քա­րին ան­հա­տա­պես էա­կան է և ար­տա­ցոլ­վե­լու է երկ­րա­յին պրո­ցես­նե­րի վրա: Մենք տիե­զեր­քում ա­ռաջ­վա նման անն­շան մաս­նիկ­ներ չենք այլևս: Մեր մտ­քե­րի և հո­գի­նե­րի է­ներ­գիան, զո­րա­վոր ա­ղոթք­նե­րով միա­վոր­վե­լով, փո­խում է ու­ժե­րի հա­րա­բե­րակ­ցու­թյու­նը: Գի­տա­կա­նո­րեն նույն­պես փոխ­վում են լույ­սի ա­րա­գու­թյու­նը և ֆի­զի­կա­կան այլ հատ­կու­թյուն­նե­րը: Մարդ­կու­թյան մուտ­քը նոր դա­րա­փուլ տե­ղի կու­նե­նա՝ ի հե­ճուկս բո­լոր չար ծրագ­րե­րի, քա­նի որ տիե­զե­րա­կան օ­րենք­նե­րը հա­վի­տյան գոր­ծում են ան­խա­փան: Օ­րի­նակ` լույ­սի մի ճա­ռա­գայ­թը միշտ ճեղ­քում է խա­վա­րը, իսկ խա­վա­րը ցր­վում, ի չիք է դառ­նում լույ­սի մեջ: Հե­ռու-հե­ռու­նե­րում, բնավ ոչ բա­րի նպա­տակ­նե­րով ստեղծ­ված, այս­պես կոչ­ված` «քվան­տա­յին հա­մա­կարգ­չի» հե­ղի­նա­կը, ժա­մա­նա­կին, ա­տո­մա­յին կամ ջրած­նա­յին ռում­բե­րի հե­ղի­նակ­նե­րի նման, ան­գամ մինչև վերջ չի պատ­կե­րաց­րել, թե ինչ գոր­ծա­ռույթ­ներ ու­նի իր «զա­վա­կը»: Այդ­պես եմ կար­ծում` իբրև նախ­կին կի­բեռ­նե­տիկ, սա­կայն վս­տահ եմ, որ ի պա­տաս­խան այդ և մի շարք այլ սար­սա­փե­լի գյու­տե­րի՝ տիե­զեր­քը կա­պա­հո­վի մարդ­կու­թյան քվան­տա­յին ան­ցու­մը, ո­րը տե­ղի կու­նե­նա աս­տի­ճա­նա­բար և ան­խու­սա­փե­լիո­րեն, բայց ոչ բո­լո­րի հա­մար: Դրան պետք է ձգ­տել:

-Ակն­հայտ է, որ հա­մա­վա­րա­կի պայ­ման­նե­րում ար­դյու­նա­բե­րա­կան թա­փոն­նե­րի, դիզ­վա­ռե­լի­քի գոր­ծա­ծու­թյան, թու­նա­վոր գա­զե­րի ար­տա­հոս­քի կր­ճատ­ման շնոր­հիվ ինք­նա­մաքր­վե­լու ըն­թաց­քի մեջ է բնու­թյու­նը, ակ­տիվ կեն­սա­գոր­ծու­նեու­թյան փաս­տեր կան կեն­դա­նա­կան աշ­խար­հում: Կա­րե­լի՞ է ա­սել, որ հա­մա­մարդ­կա­յին այս ա­ղե­տից Եր­կիր մո­լո­րա­կը, մեծ հաշ­վով, դուրս կգա շա­հած:
-Սկզ­բում մեզ նման միա­միտ բնա­պաշտ­նե­րը հա­վա­տա­ցին, որ մեր մո­լո­րա­կի հա­մար դա­դար առ­նե­լու հնա­րա­վո­րու­թյուն է սա: ՈՒ­րա­խա­ցանք Վե­նե­տի­կի ջրան­ցք­նե­րում հայ­տն­ված ձկ­նե­րի վտառ­նե­րի և կա­րապ­նե­րի վե­րա­դար­ձի փաս­տե­րով: Սա­կայն, ինչ­պես ժա­մա­նա­կին ա­սել է Հե­գե­լը, «երբ բա­նը` երևույթն սկս­վում է, այն տա­կա­վին չկա»: Ա­հա և այս դեպ­քում ո­րոշ ժա­մա­նակ անց միայն պատ­կերն սկ­սեց ամ­բող­ջա­նալ… Եվ հաս­կա­նա­լի դար­ձավ, որ է­կո­լո­գիա­կան ակ­տի­վիս­տու­հի Գրե­տա Տուն­բեր­գի՝ ա­միս­ներ ա­ռաջ կա­տա­րած պա­րա­նո­յի­դալ «ծես-ջրապ­տույ­տը» աշ­խար­հի շուրջ նույն աշ­խար­հի ան­գամ ա­մե­նահ­զոր է­կո­նո­մի­կա­նե­րը ծն­կի բե­րե­լու և մի շարք այլ մութ ծրագ­րեր ի­րա­գոր­ծե­լու նպա­տա­կով հղաց­ված գլո­բալ սցե­նա­րի էքս­պո­զի­ցիան` նա­խեր­գանքն էր ըն­դա­մե­նը: Ինձ­նից ա­վե­լի բնա­պաշտ թող չլի­նեն: Եվ, իբրև հի­րա­վի բնա­պահ­պա­նա­կան խն­դիր­նե­րով մշ­տա­պես մտա­հոգ­վող անձ, կա­րող եմ ար­ձա­նագ­րել, որ հենց այս հա­մա­վա­րա­կի ար­դյուն­քում՝ դի­մակ­նե­րի և ձեռ­նոց­նե­րի ա­նա­սե­լի քա­նա­կով ա­վե­լա­ցավ հա­րյու­րա­մյակ­նե­րով չքայ­քայ­վող և մեր մո­լո­րա­կը ծած­կող աղ­բը: Իսկ գա­զա­յին ար­տա­նե­տում­նե­րի ծա­վա­լով ի­րոք ահ­ռե­լի վտանգ ներ­կա­յաց­նող, սա­կայն ան­հաս­կա­նա­լի կեր­պով շա­րու­նակ խթան­վող ջեր­մո­ցա­յին տն­տե­սու­թյու­նը, ազ­նիվ խոսք, ինձ առն­վազն զար­մաց­նում է, այն էլ՝ մեր երկ­րի նման արևոտ երկ­րում, որ­տեղ պետք էր ա­մեն մի­ջոց ձեռ­նար­կել նաև արևա­յին է­ներ­գիան հա­մա­տա­րած օգ­տա­գոր­ծե­լու և այդ կերպ է­ներ­գե­տիկ խն­դիր­նե­րը լու­ծե­լու հա­մար: Նույ­նը կա­րող եմ ա­սել հան­քար­դյու­նա­բե­րու­թյունն իբրև ներդ­րում­նե­րի ո­լորտ դի­տար­կե­լու ո­մանց մղում­նե­րի մա­սին, ին­չը վտան­գում է բո­լո­րիս կյանքն ու ա­ռող­ջու­թյու­նը, ոչ միայն բնու­թյան հա­մար է ա­ղե­տա­լի:

-Դուք մե­կը ե­ղաք այն եր­ջա­նիկ­նե­րից, ո­րոնք հասց­րին հա­մա­վա­րա­կի և ինք­նա­մե­կու­սա­ցու­մի շր­ջա­նից ան­մի­ջա­պես ա­ռաջ դուրս գալ երկ­րի սահ­ման­նե­րից: Ձեր ուղևո­րու­թյու­նը Լե­հաս­տան պայ­մա­նա­վոր­ված էր մաս­նա­գի­տա­կան ա­ռա­քե­լու­թյամբ: Ի՞նչ կպատ­մեք այդ մա­սին:
- Ա­յո, իս­կա­պես, հրաշ­քի նման մի բան էր այդ բա­ցա­ռիկ հնա­րա­վո­րու­թյու­նը, որ ինձ ըն­ձեռ­վեց պան­դե­միա­յի շե­մին: Աշ­խար­հի լա­վա­գույն բու­հե­րից է Լո­ձի կի­նոդպ­րո­ցը, որ­տեղ ըն­դա­մե­նը լի­նե­լու մա­սին միայն կա­րող էի ե­րա­զել: Սա­կայն իմ հան­դեպ ա­վե­լի մեծ բա­րե­հա­ճու­թյուն ե­ղավ, քա­նի որ այն­տեղ 40 ժամ դա­սա­խո­սու­թյամբ հան­դես գա­լու հրա­վեր ստա­ցա: Նրանք հե­տաքր­քր­ված էին կով­կա­սյան և ռուս կի­նո­յի պատ­մու­թյամբ: Քա­նի որ հինգ օր­վա ըն­թաց­քում պետք է հասց­նեի ահ­ռե­լի նյութ մա­տու­ցել, ըստ այդմ էլ կազ­մե­ցի ծրա­գիրս (օ­րա­կան 8 ժամ)` հետևյալ թե­մա­նե­րով. Հա­մո Բեկ­նա­զա­րյան, 1920-ա­կան­նե­րի ռու­սա­կան ա­վան­գար­դը, Տար­կովս­կի, Փա­րա­ջա­նով, Փե­լե­շյան: Ան­շուշտ, բա­ցա­ռիկ հե­տաքր­քիր ու բարդ փոր­ձա­ռու­թյուն լի­նե­լու հետ մեկ­տեղ, դա ինձ հա­մար նաև մեծ պա­տիվ էր և պա­տաս­խա­նատ­վու­թյուն: Ի­հար­կե, մեր լսա­րա­նի ա­ռաջ հան­դես գա­լիս նույն­պես իմ զգա­ցո­ղու­թյուն­նե­րը բազ­մա­շերտ են, քա­նի որ գի­տակ­ցում եմ շատ մատ­չե­լի թվա­ցող, բայց ի­րա­կա­նում բա­վա­կան բարդ այս ար­վես­տի տե­սա­կը բո­լո­րո­վին այլ` ի­րենց ան­հայտ տե­սան­կյու­նից բա­ցա­հայ­տե­լու ա­ռա­քե­լու­թյու­նը և դրա նշա­նա­կու­թյու­նը: Սա­կայն օ­տար ու­սա­նող­նե­րի ա­ռաջ, օ­տար լեզ­վով, մեր ֆիլ­մար­վես­տի մե­ծա­գույն երևույթ­նե­րը և նրանց մի­ջո­ցով մեր եր­կիրն ու մշա­կույ­թը ներ­կա­յաց­նե­լու խն­դի­րը շատ ա­վե­լի բարդ էր և պա­տաս­խա­նա­տու: Ան­կեղծ ա­սած` եր­ջա­նիկ եմ, որ ինձ հա­ջող­վեց իմ ա­ռաջ դր­ված խն­դիր­նե­րը լու­ծել, բայց ա­մե­նա­կարևո­րը, կա­րո­ղա­ցա խոր­քա­յին կոն­տակտ ու­նե­նալ այդ բա­րե­կիրթ ե­րի­տա­սարդ­նե­րի հետ` հե­տաք­րք­րու­թյուն ա­ռա­ջաց­նե­լով իմ հայ­րե­նի­քի և մշա­կույ­թի հան­դեպ։
-Որ­քան էլ տխուր է մեզ պար­տադր­ված փակ­վա­ծու­թյու­նը, հայ­կա­կան կի­նոն, այ­դու­հան­դերձ, ու­րա­խա­նա­լու ա­ռիթ­ներ է տա­լիս այս տա­րի: Մաս­նա­վո­րա­պես, նկա­տի ու­նեմ Կան­նի մի­ջազ­գա­յին կի­նո­փա­ռա­տո­նի մր­ցույ­թում Նո­րա Մար­տի­րո­սյա­նի «Երբ որ քա­մին հան­դարտ­վի» ֆիլ­մի ընդգրկվե­լու փաս­տը: Սա Ձեզ՝ որ­պես կի­նո­գե­տի, գո­հաց­նո՞ւմ է, հիմք տա­լի՞ս է լա­վա­տես լի­նե­լու՝ մեր ազ­գա­յին կի­նո­յի ա­պա­գա­յի ա­ռու­մով:
-Ի­հար­կե: Ա­ռա­ջին և վեր­ջին ան­գամ նման հա­ջո­ղու­թյուն ու­նե­ցել ենք ան­ցյալ դա­րի 60-ա­կան­նե­րին: Խոս­քը Հեն­րիկ Մար­գա­րյա­նի «Տեր­տե­րին ուխ­տը» կար­ճա­մետ­րա­ժի և Ֆրուն­զե Դով­լա­թյա­նի «Բարև, ես եմ» ֆիլ­մի մա­սին է: Ճիշտն ա­սած, Նո­րա Մար­տի­րո­սյա­նի «1937» ֆիլ­մը տա­րի­ներ ա­ռաջ շատ ու­ժեղ տպա­վո­րու­թյուն էր գոր­ծել ինձ վրա: Ա­վե­լին, ինչ-որ մի նա­խա­ձեռ­նու­թյամբ, կով­կա­սյան տա­րա­ծաշր­ջա­նի եր­կր­նե­րից եր­կուա­կան ֆիլմ պի­տի ցու­ցադր­վեր, ե­թե հի­շո­ղու­թյունս չի դա­վա­ճա­նում` Ավ­ստ­րա­լիա­յում, և ինձ ա­ռա­ջար­կել էին ընտ­րու­թյուն ա­նե­լու պա­տաս­խա­նա­տու գոր­ծը: Պի­տի ա­սեմ, որ տաս­նյակ ֆիլ­մե­րից ակն­հայ­տո­րեն ա­ռանձ­նա­նում էր այս աշ­խա­տան­քը, որն ան­գամ պատ­ճե­նե­ցի իմ անձ­նա­կան ֆիլ­մա­դա­րա­նի հա­մար: Մյուս ֆիլ­մը, որ այն ժա­մա­նակ ար­ժա­նի գտա, Հայկ Օր­դյա­նի` Մհեր Մկրտ­չյա­նին նվիր­ված վա­վե­րագ­րա­կան դի­ման­կարն էր: Մեծ հույ­սեր տա­ծե­լով՝ հա­ջո­ղու­թյուն մաղ­թենք մեր տա­ղան­դա­վոր հայ­րե­նակ­ցու­հուն Կան­նում և` ոչ միայն:

Զրույ­ցը վա­րեց
Կա­րի­նե ՌԱ­ՖԱ­ՅԵ­ԼՅԱ­ՆԸ