«ԿՍՏԱՑՎԻ ՈՉ ԹԵ ԿԱՌԱՎԱՐԵԼԻ ՔԱՈՍ, ԱՅԼ ԱՆՂԵԿԱՎԱՐԵԼԻ ՊԱՏԵՐԱԶՄ»

«Իրավունքը de facto»-ի հարցերին շարունակում է պատասխանել «Նորավանք» գիտակրթական հիմնադրամի տնօրեն ԳԱԳԻԿ ՏԵՐ-ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԸ
(սկիզբը` թիվ 16-ում)
-Ֆրանսիան անկախության տարիների մեր «կուրատորն» է: Ի դեպ, նույն «Չեթթեմ հաուզի» ելույթում Սերժ Սարգսյանն ասաց` «զենքերը», որ կուտակում է ռազմատենչ Ադրբեջանը, մի օր կրակելու են այնպես, ինչպես ըստ Չեխովի` պատից կախված բոլոր հրացանները: Հիմա մենք որ այդ զենքը գնում ենք Ֆրանսիայից, Ռուսաստանից, դրանք մի օր կկրակե՞ն համապատասխան պատերազմում: Պատերազմ կլինի՞, պարոն Տեր-Հարությունյան:
-Փաստն այն է, որ Ադրբեջանն արագ տեմպերով ու մեծ մասշտաբներով զինվում է: Ակնհայտ է նաև, որ խոսք չի կարող լինել Հայաստանի կողմից Ադրբեջանի նկատմամբ ագրեսիայի մասին: Խոսքը զուտ Հայաստանի պաշտպանության մասին է: Չնայած կան որոշ տեսակետներ, որ մենք պետք է փորձենք նաև նախահարձակ հարվածներ հասցնել, երբ տեսնենք, որ ընդհարումն անխուսափելի է: Բայց դա արդեն ստրատեգիայի խնդիր է: Ես կարծում եմ, որ Ադրբեջանում ռազմական ոլորտին հսկայական գումարներ տրամադրելու տեմպերին մենք պետք է անպայմանորեն համարժեք պատասխան ունենանք: Գիտենք, որ մեր դեպքում որոշակի լուրեր են պտտվում ռուսական նորագույն հակաօդային համակարգեր ձեռք բերելու մասին:
-Բայց չէ՞ որ Ռուսաստանն Ադրբեջանին նույնպես զենք է վաճառում:
-Դա այդպես է, սակայն վաճառքի գործընթացը սիմետրիկ չէ։ Համաձայն ՀԱՊԿ-ի կանոնադրության` Հայաստանին որոշակի զեղչային համակարգով է զենք տրամադրվում: Ադրբեջանը ՀԱՊԿ-ի անդամ չէ: Հիշենք նաև, որ կա ՀԱՊԿ-ի արագ արձագանքման ուժերի պայմանագիրը:
-Կարծում եք` կաշխատի՞ մեր վավերացրած այդ պայմանագիրը:
-Այո՛: Դա բխում է ոչ միայն մեր, այլև Ռուսաստանի շահերից:
-Այսինքն, եթե Ղարաբաղում պատերազմ լինի, Ռուսաստանն էլ կմասնակցի, Ղազախստանն էլ, Բելառուսն ու Աբխազիա՞ն էլ։
-Այդտեղ նրբություն կա: Ե՛վ ադրբեջանցիները, և՛ ռուսները խոսում են Հայաստանի Հանրապետության մասին, որովհետև ՀՀ-ն է ՀԱՊԿ-ի անդամ և ոչ ԼՂՀ-ն:
-Որ պատերազմն սկսվեց, ինչպե՞ս են տարբերակելու:
-Եվ շատ լավ է, որ դժվար է տարբերակելը: Այսինքն` ցանկացած ռազմական քայլ Հայաստանի նկատմամբ ՀԱՊԿ-ը կարող է դիտել որպես պատերազմի առիթ, ինչը թույլ կտա արագ արձագանքելու:
-Ղազախստանին էլ իր հետ վերցնել ու գալ մեզ համար պատերազմելո՞ւ ադրբեջանցիների դեմ:
-Եկեք իրատես լինենք: Ոչ մեկը չի պահանջում Ղազախստանից` գալ, մեզ համար կռվել: Հայաստանն էլ, կարծես, չմասնակցեց Վրաստանի դեմ գործողություններին, չնայած Ռուսաստանի ռազմավարական դաշնակիցն էր:
-Հասկացանք: Եվ, այնուհանդերձ, փորձագետների մեծ մասը խոսում է լոկալ պատերազմի մասին, բլիցկրիգի, ինչպիսին եղավ Վրաստանում:
-Ես միշտ ասել եմ` պատերազմի հավանականությունը մեծ չէ. Ադրբեջանի ագրեսիան ԼՂ-ի նկատմամբ այնքան էլ հավանական չէ:
-Իսկ վրացական բլիցկրիգի հնարավորությունը մե՞ծ էիք համարում:
-Այո, համարում էի, որ ռուսները պետք է մտնեն Օսիա` հենց առաջին րոպեից, և գիտեի, որ դա մեզ համար նույնպես լավ է:
-Դուք «վա՜տ» հարևան եք, պարոն Տեր-Հարությունյան:
-Խոսքը Վրաստանի մասին չէ, խոսքն իր ինքնորոշումը պահանջող ժողովրդի մասին է: Վրաստանի միկրոկայսրությունը, իհարկե, այսօր անաքրոնիզմ է: Խոսքն ընդամենը Հարավային Օսիայի մեր բարեկամների մասին է:
-Պատահաբար խոսքը Ջավախքի մասին չէ՞:
-Ո՛չ: Ջավախքն առանձին թեմա է, որի մասին խոսելը երկար ժամանակ կպահանջի, ուստի դեռ մի կողմ թողնենք: Վրացական իշխանություններին սպասարկող «ուղեղային կենտրոնն» արդեն իսկ մշակում է Վրաստանի դաշնային կառուցվածքի ապագա մոդելը, ինչը ենթադրում է, որ Ջավախքն առաջիկայում ինքնավարություն կստանա:
-ՈՒ մի օր էլ Ռուսաստանը կմտնի Ջավա՜խք:
-Ոչ, իմ ասածը դա չի նշանակում։ Բացարձակապե՛ս: Այս պարագայում մեզ հետաքրքրում է ոչ թե Ռուսաստանի ներկայությունը Ջավախքում, մեզ հետաքրքրում է հայության վիճակը, որն ապրում է իր հայրենիքում. անհրաժեշտ է, որ նրա գոյության պայմանները լավանան:
-«Վերադառնանք» Ղարաբաղ։ Այսպիսով` հնարավո՞ր է բլիցկրիգ:
-Ո՞վ է բլիցկրիգի «հեղինակը»:
-Ադրբեջանը, սակայն հեռվում ակնհայտորեն ուրվագծվում է Ռուսաստանի «սիլուետը», որովհետև կա Ադրբեջանի գազն ամբողջությամբ վերցնելու, Ադրբեջանը ՎՈՒԱՄ-ից հանելու, իր «տակ» տանելու մե՜ծ խնդիրը:
-Անհնար է: Դա ես բացառում եմ: Ակնհայտ է, որ Ադրբեջանն ու Թուրքիան մեկ միավոր են ռուսների համար: Այդ գործոնի ուժեղացումը տարածաշրջանում Ռուսաստանի շահերից չի բխում: Նույն Թուրքիայի հարցում, եթե նկատել եք, ռուսներն ավելի զուսպ դիրքորոշում ունեն, քան Միացյալ Նահանգները, որն անընդհատ պնդում է` բացել սահմանը: Եթե հիշում եք, թուրքերի կողմից կովկասյան պլատֆորմի գաղափարն առաջացավ հենց վրաստանյան բլիցկրիգի ժամանակ. նրանք ցանկանում էին մտնել Հարավային Կովկաս` հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ամերիկացիները Վրաստանում փոքր-ինչ հետ քաշվեցին և, փաստորեն, տեր չկանգնեցին Վրաստանին: Արդյունքը եղավ այն, որ ռուսներն ավելի ամրապնդեցին իրենց դիրքերը և ցույց տվեցին` ինչի են ունակ: Որոշ սցենարներում, գիտեք, ռուսները մտածում էին շատ ավելին անել, քան արվեց: Կան նաև վկայություններ, որոնք այսօր են գաղտնազերծում ամերիկյան աղբյուրները, ըստ որոնց` Բուշի վարչակազմում դիտարկվում էր հարվածներ հասցնել Ռուսաստանի զինտեխնիկային, որը մտնում էր Վրաստան:
-Ի՞նչը կանխեց այդ հարվածը:
-Ամերիկյան կողմը որոշել էր, որ նման հակամարտությունն ամենևին էլ իրեն պետք չէ, և այդ պատերազմն իր շահերից չի բխում:
-Իմ խե՜ղճ Միխո, ահա՜ թե ինչու էր նա «ուտում» իր փողկապը: Ո՛չ, ես չեմ ասում, թե երկուստեք համաձայնությամբ Միացյալ Նահանգները Վրաստանը «տվեց» Ռուսաստանին: Վերադառնում եմ Ղարաբաղ...
-Չէ, էստեղ վերջակետ դնենք, նոր: Այդ բլիցկրիգից հետո, փաստորեն, ռեգիոնում սկսեց գերակայել ռուսական գործոնը: Եվ դա, կարծես, ընդունեցին բոլորը, անգամ Միացյալ Նահանգները. դժվարությամբ, բայց ընդունեց: Եվ ռեգիոնում հասնելով առավելության, Ռուսաստանը հեշտությամբ չի զիջի այդ առավելությունը` Թուրքիայի և Ադրբեջանի միջև, որովհետև ակնհայտ է, որ նման Ադրբեջանը, որը զավթել է ԼՂ-ն (իսկ Թուրքիային ես միշտ համարել եմ հակամարտությանը մասնակցող կողմ), նման տարածաշրջան Ռուսաստանին պետք չէ: Ես չեմ խոսում Ռուսաստանի և Հայաստանի ավանդական դաշնակցության մասին, որը նույնպես գործոն է: Ճիշտ է, մեր այսօրվա պրագմատիկ դարում համարում են, որ այդպիսի գործոններ չկան, և այնուհանդերձ, ինչ-որ տեղ դա էլ է աշխատում:
-Պարոն Տեր-Հարությունյան, մենք այդ թեմայով արդեն «կռվել» ենք միմյանց հետ` հիշելով, որ անցյալ դարի նույն այս ժամանակահատվածում «ռսի օրհնված ոտի» այդ գործոնն ամենևին էլ չաշխատեց, և նույն Ռուսաստանը շատ «պայծառ» դաշինք կնքեց Թուրքիայի հետ` Հայաստանի հաշվին։ Անցնենք առաջ, իմանալու` եթե պատերազմի հավանականությունն այդքան փոքր է, ինչո՞ւ է այսքան խոսվում դրա մասին:
-Որովհետև ամեն առիթով Իլհամ Ալիևը, նրա նախարարներն ասում են, որ իրենք պետք է լուծեն խնդիրը ռազմական ճանապարհով: Էստեղ կա մի նրբություն. ընդհանրապես համարվում է, որ ազգային գաղափարախոսությունն այսօր իրականացվում է ինֆորմացիոն քաղաքականության միջոցով: Այսինքն, ինֆորմացիոն օպերացիաներն ազգային գաղափարախոսության ձևավորման մեխանիզմ են իրականում: Այսօր, ցավոք, ադրբեջանցիների` որպես ազգի, կայացման միակ մեխանիզմը հակահայկական քարոզչությունն է: Սակայն սա նաև որոշակի թակարդ է նույն ադրբեջանական ղեկավարության համար, որն այնքան էլ մեծ ապրումների մեջ չէ ԼՂՀ-ն իր կազմի մեջ չլինելու պատճառով: Միևնույն ժամանակ այդ հայտարարությունները որոշակի լարվածություն են ստեղծում ռեգիոնում: Կա այսպիսի մի կանոն. սպառնալիքները, որպես օրինաչափություն, ավելին են, քան բուն գործողությունները։ Որտե՞ղ է վերջանում Հայաստանի նկատմամբ հոգեբանական-ինֆորմացիոն ագրեսիան, և որտե՞ղ կարող են սկսվել իրական ռազմական գործողությունները, շատ դժվար է ասել: Կարծում եմ` մենք միշտ պետք է մտածենք, որ կարո՛ղ է սկսվել պատերազմ: Միևնույն ժամանակ, որպես փորձագետ, նման պատերազմի հավանականությունը շատ փոքր եմ համարում, իսկ դրա առաջին երաշխիքը հայկական զինուժն է:
-Ստացվում է` պատերազմի մասին ամերիկյան և մնացած կողմերի բարձրաձայնումները լոկ ճնշման ձև՞ են, որպեսզի հայկական կողմը զիջումների գնա Ղարաբաղի հարցում:
-Բոլոր դեպքերում, նույն ամերիկացիները համարում են, որ բավականին հեռացել են մեր տարածաշրջանից: Իսկ ընդհանրապես, ոչ մեկին ձեռնտու չէ այդ պատերազմը, այն չի բխում որևէ մեկի ազգային շահերից: Ի՞նչ կլինի պատերազմից հետո, չէ՞ որ այն կարող է շղթայական ռեակցիայի վերածվել, Իսրայելը կարող է «գործի անցնել», Իրանն էլ կփորձի իր շահերը պաշտպանել (իսկ որ Իրանն ունի միջուկային զենք, կարծում եմ` շատ քչերն են կասկածում), կստացվի ոչ թե կառավարելի քաոս, այլ անղեկավարելի, անհաշվարկելի հետևանքներով պատերազմ:
-Իսկ ինչո՞ւ Ադրբեջանը համաձայնեց մադրիդյան նորացված տարբերակին, ըստ Ձեզ:
-Հենց դա էլ վկայում է, որ ադրբեջանցիները հասկացել են` միայն հռետորությամբ առաջ չեն գնա, և փորձում են փոքր-ինչ ավելի իրատես լինել: Հուսանք` այդ «ընդունումն» իրենց առաջին քայլն է, դրան կհետևեն այլ քայլեր ևս, որովհետև բավականին անհեռանկար է գործել այնպես, ինչպես նրանք են գործում:
-Մենք կհամաձայնե՞նք նորացված տարբերակին:
-Կա դիվանագիտության օրենք, որն ասում է` անընդհատ պետք է բանակցել: Հիշենք Կիպրոսի խնդիրը` 40 տարի բանակցում են, էլի մի այդքան կբանակցեն, բայց ծայրը դեռ չի երևում:
-Մի խոսքով` ոչ մի պրեամբուլա և այլ «ամբուլա» չի ստորագրվի:
-Բոլոր դեպքերում, ԼՂ-ի խնդիրն առավել միջազգայնացվել է, քան է՛ր նախկինում, ինչն էլ իր հերթին բերում է նոր դժվարություններ` դարձնելով խնդիրը բոլորի հոգսը, այսինքն` այն բաժանվում է նաև մյուսների վրա:
-Դուք Ղազախստա՞նը նկատի ունեք:
-Թողնենք Ղազախստանը մի կողմ:
-Ինչո՞ւ:
-Որովհետև Ղազախստանը լուրջ աշխարհաքաղաքական գործոն չէ։ Շատ հարգում եմ այդ երկիրը, նրա նախագահին, որը շատ հետաքրքիր քաղաքականություն է իրականացնում, բայց չեմ կարծում, թե նրանք գլոբալ հակամարտությունները կարգավորելու փորձ ունեն:
-Բայց նրանց ինչի՞ն է պետք փորձը. Ռուսաստանը նոր խաղացող է մտցնում, որպեսզի գործընթացը չհայտնվի ամերիկյան «հսկողության» ներքո, և մտածում է` գուցե պրեամբուլան և այլ «ամբուլան», որը, իմ կարծիքով, Ձեր ասած ռուսական` ՀԱՊԿ-ական խաղաղապահների «հմայքն» ունի, մի կերպ հաջողեցնել: Ի դեպ, որքան ես եմ տեղեկացված, որքան պարոն Փենինգտոնն է «կարծում», Ալիև-Սարգսյան հաջորդ հանդիպումը տեղի կունենա Միացյալ Նահանգներում` ապրիլի 24-ից առաջ` փաստաթուղթ «ստորագրելու» բարձր նպատակով:
-Դե, դրանք վարկածներ են, բայց եթե մի քիչ զգույշ նայենք այս խնդրին, ապա կտեսնենք հետևյալը. Միացյալ Նահանգներ-Թուրքիա գործընկերությունն այսօր լրջորեն վտանգված է։
«Իրավունքը de facto»

Մեկնաբանություններ