Սա Ադրբեջանի վե՞րջն է

The National Interest-ը գրում է՝ ադրբեջանցիները նոյեմբերի 10-ը նշում են որպես ղարաբաղյան պատերազմում Հայաստանի նկատմամբ տարած հաղթանակի օր: Բայց երբ հաղթանակի արբեցուցիչ զգացումը մնա անցյալում, նրանք կհասկանան, որ սա Ադրբեջանի իրական անկախության ավարտի սկիզբն է:

Երբ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը համաձայնեց հրադադարի հաստատմանը 2020-ի նոյեմբերի 10-ին, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հաղթանակ տոնելու պատճառներ ուներ: Նա վերադարձրեց այն տարածքները, որոնք կորցրել էր իր հայրը՝ Ադրբեջանի նախկին նախագահը, առաջին ղարաբաղյան պատերազմի ավարտին: Նա հիմարացրեց ԱՄՆ-ին՝ խոստանալով գործել դիվանագիտական ճանապարհով և դրա դիմաց ստանալով կանխիկ և ռազմական օգնություն, բայց հանկարծ սկսեց հարձակումը՝ բռնի ուժով հասնելով ավելիին, քան կտար իրեն դիվանագիտությունը: Նա նաև ամրապնդեց իր իշխանությունը: Ցույց տալով, որ հանդիսանում է Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Էրդողանի և Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի անփոխարինելի դաշնակիցը, Ալիևն այժմ հաստատ ակնկալում է, որ նրանք կօգնեն իրեն պահպանել իշխանությունը Ադրբեջանում ցանկացած նշանակալի անկարգությունների դեպքում, քանի որ Պուտինը ջանք չէր խնայում Սիրիայում Ռուսաստանի շահերը պաշտպանելու համար, նա այնտեղ չի դավաճանել նախագահ Բաշար Ասադին:

Հայաստանը պարտվեց պատերազմում, իսկ Ալիևը շահեց: Բայց Ադրբեջանը նույնպես պարտվեց: Այժմ Ադրբեջանի դրոշները ծածանվում են Շուշիում և Քարվաճառում, սակայն Ադրբեջանն իր անկախությամբ ստիպված է լինելու վճարել Ալիևի հաղթանակի համար: Որպեսզի ամրապնդի իր անձնական իշխանությունը և երաշխավորի փոխանցումը կնոջն ու որդուն, Ալիևը վաճառեց Ադրբեջանի ինքնիշխանությունը: Այժմ Ադրբեջանում ռուսական զորքեր կան: Տեսականորեն և գործնականում ապահովում են Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև հրադադարի պայմանագրի կատարումը: Այնուամենայնիվ, ռուսական զորքերի վերադարձը տարածաշրջան համահունչ է Պուտինի վաղեմի նպատակին, որը կարծես ցանկանում է աստիճանաբար վերադարձնել իր կառավարման տակ գտնվող նախկին ԽՍՀՄ բոլոր հանրապետությունները: Հավանաբար Ալիևը իրեն վստահ էր զգում՝ համաձայնելով ռուսական զորքերի ներդրմանը, քանի որ ամրապնդում են այն հաղթանակները, որոնք նա և թուրքերը տարան պատերազմի ընթացքում: Բայց Ալիևը մոռացել է, որ ռուսական զորքերը արագ են մուտք գործում, սակայն հազվադեպ են հեռանում: Թուրքերը նույնպես դժվար թե հեռանան Ադրբեջանից: Պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի նպատակը Լեռնային Ղարաբաղն ու հարակից ադրբեջանական շրջաններն էին, որոնք գրավել էր Հայաստանը 1988-1994-ի մարտերի ընթացքում: Բայց Թուրքիան այլ դրդապատճառներ ուներ: Էրդողանը և ռազմական մտավորական ղեկավարները, ինչպիսիք են Դողու Փերինչեքը, վաղուց արդեն պատրաստվում էին պանթուրքական կարգերի՝ ձգտելով մշակութային, տնտեսական և քաղաքական մերձեցման Ադրբեջանի և Կենտրոնական Ասիայի թուրքական պետությունների հետ:

Երբ Անկարայի հյուրերը Էսենբոգա օդանավակայանից շարժվում են դեպի քաղաքի կենտրոն, ճանապարհին հանդիպում են մի նկարի, ուր պատկերված էին թուրքական բոլոր հանրապետությունների դրոշները՝ Ադրբեջանից դեպի Արևելյան Թուրքիստան: Որպես տեղեկություն. այսպես է կոչվում չինական ույղուրների տարածքը, ովքեր պայքարում են Չինաստանի հետ իրենց անկախության համար: Բայց Հայաստանը խառնվում է Էրդողանի շքեղ հավակնություններին, քանի որ նա (ինչպես Վրաստանը) տարածքային առումով բաժանում է Թուրքիան թուրքերի հանրապետություններից: Ըստ տեղեկատվության՝ հրադադարի պայմանագիրը նախատեսում է միջանցք տրամադրել Թուրքիային հայկական տարածքով (չնայած դրա գործողության մեխանիզմը դեռ պարզ չէ): Թուրքիան նաև իր զինվորականներին կուղարկի թուրք-ռուսական համատեղ դիտարկման կենտրոն: Թուրքական հատուկ նշանակության ջոկատները տեղակայված են Բաքվում, իսկ թուրքական F-16 ինքնաթիռները մնում են Ադրբեջանի ավիաբազաներում: Ալիևը կարող է Էրդողանին դիտարկել ընկեր, բայց Էրդողանը, Ալիևին համարում է ընդամենը միջոց՝ իր նպատակներին հասնելու համար:

Եվ վերջապես, կան սիրիացի վարձկաններ: Թուրքիան օգնեց նրանց տեղափոխել Ադրբեջան, և Ալիևը ողջունեց նրանց ներդրումը հաղթանակի մեջ (եկեք թողնենք այս հայտարարությունը հեղինակի խղճի վրա, փաստորեն, Ալիևը անընդհատ հերքում էր սիրիացի զինյալների, ընդհանրապես օտարերկրյա մարտիկների ներկայությունը ռազմի դաշտում), բայց նա դժվար թե կարողություն ունենա ստիպելու նրանց լքել երկիրը, նույնիսկ եթե ցանկանա: Թուրքիային հաջողվեց այս վարձկանների կրակն ուղղել հայերի ուղղությամբ: Նույն կերպ նա կկարողանա օգտագործել այն ադրբեջանցիների դեմ, ովքեր դեմ են թուրքական ծրագրերին:
Ադրբեջանն առաջին անգամ անկախություն ձեռք բերեց 1918-ին, բայց 23 ամիս հետո կորցրեց, ռուսական զորքերը մտան Ադրբեջանի տարածք իրենց նավթի հարուստ պաշարներով: Խորհրդային զորքերը 1920-ին միայն աջակցում էին Բաքվում սկսված աշխատավորների ապստամբությանը՝ Նարիման Նարիմանովի գլխավորությամբ, որոնց հուշարձանները դեռ կանգուն են Ադրբեջանում: Խորհրդային Միության փլուզումը երկրորդ հնարավորությունը տվեց ադրբեջանցիներին: 1991-ի հոկտեմբերի 18-ին Ադրբեջանի Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը հռչակեց Ադրբեջանի անկախությունը, որը հետագայում հաստատվեց հանրաքվեով: Անկախության այս շրջանը տևեց շատ ավելի երկար, բայց վերջնական արդյունքը նույնն է. Ադրբեջանի տարածքում կան օտարերկրյա զորքեր, որոնք ենթակա են ոչ թե Բաքվին, այլ Մոսկվային և Անկարային: Ադրբեջանցիները կարող են նոյեմբերի 10-ը նշել այնքան, որքան իրենց դուր է գալիս՝ համարելով այս ամսաթիվը ղարաբաղյան պատերազմում Հայաստանի նկատմամբ տարած հաղթանակի օր: Բայց երբ գլխապտույտ երջանկության օրերը մնան անցյալում, նրանք կհասկանան, որ սա Ադրբեջանի իրական անկախության ավարտի սկիզբն է, որին կհաջորդի երկրի ենթակայությունը ռուսական և թուրքական գերակայություններին:

Մեկնաբանություններ