Գտեք ձեզ ու ձեր լաբիրինթոսը

Անկասելի մոտենում ենք 2016-ին, ինչ-որ երկու շաբաթ, և 2015-ը դառնում է պատմություն: Աշխարհի ու մեր պատմությունը: ՈՒ ի՞նչ: Ի՞նչ տվեց մեզ 2015-ը ու ի՞նչ տարավ: Առողջություն ու երջանկություն բոլոր նրանց, որ այս տարի ծնվեցին, հողը թեթև լինի նրանց վրա, ովքեր հեռացան: Իսկ մենք, որ ապրում ենք, մեր կյանքի մեկ տարում գտա՞նք Կապույտ թռչունը, թե՞ ոչ մի թռչուն այլևս գետնատարած մեր հայացքը չի կտրում օրվա հոգս ու ցավից: Չգիտեմ: Հարցը խիստ անձնական է, բայց և՝ ընդհանրական: Ընդհանրական, եթե համարենք, որ մեզնից յուրաքանչյուրը կսկսի լավ ապրել, երբ բոլորս լավ ապրենք: Կասեք՝ այդպես չի՞ լինում: Լինում է: Հենց այդպես է լինում: Կա միջին բարեկեցության մակարդակ, որից հետո նորմալ մարդու նորմալ ցանկությունները վերածվում են քմահաճույքների: Միջին բարեկեցության մակարդակից Հայաստանը դեռ հեռու է՝ թե՛ պաշտոնական վիճակագրությամբ, թե՛ մթնոլորտի, թե՛ պետության՝ աշխարհում ունեցած դերի կտրվածքով: Մենք լուծում ենք գոյատևման հարց: Ոչ բոլորս, իհարկե: Հասարակության շերտավորման ու բևեռացման գործընթացն անցնող տարում ավելի խորացավ: Անջրպետի հաղթահարման միայն մեկ տարբերակ կա՝ աշխատատեղերի ստեղծում, աշխատավարձի և սպառողական զամբյուղի գների հավասարեցում: 2015-ին դա չկար: Հայաստանի վարչապետը պաշտոնավարման օրից անշեղ հավաստում է, որ տնտեսությունը գործում է, ցուցանիշները բարելավվում են, տնտեսական աճն անգամ ավելանում է: Հավատանք նրան ու մեր կենսամակարդակում փոփոխությունների սպասենք: Գուցե պաշտոնավարման 100-ամյակին Հովիկ Աբրահամյանը հասնի կենսամակարդակի վրա իր բարձրաձայնած ցուցանիշների ռեալ ազդեցությանը: Թեպետ դա նրա համար համեստ ցուցանիշ է: Նա ընդհանրապես համեստ վարչապետ է: Եվ ճիշտ կաներ, որ սուրբ Հովհաննեսից հետո անցներ մյուս առաքյալների անուններով եկեղեցիների կառուցմանը՝ այդպես հաստատ կմտներ պատմության մեջ: Պատկերացնո՞ւմ եք Հովիկ Աբրահամյանի անվան 12 առաքյալների եկեղեցիներ: Ամեն մեկը մի մարզում և, իհարկե, Երևանում: Երկուսը: Թեկուզ Ազատության պողոտայի սկզբնամասում: Դեռ բավականին ծառեր կան, կարելի է հատել ու եկեղեցի կառուցել: Ինչո՞ւ ոչ: Սուրբ գործ է:
Պատմության մասին։ 2015-ը բոլոր հայերիս համար Ցեղասպանության 100-րդ տարին էր նախ և առաջ: Նախ և հետո էլ: 100 տարի առաջ ու հիմա ցեղասպանության ընկալումները, հարկավ, տարբեր են: Ես չգիտեմ՝ փոխվեցի՞ն մեկ դար առաջվա հայրենազրկումի մեր գնահատականները: Շատ կուզեի, որ փոխվեին: 1915-ը տարբեր պատճառներով մեզ համար միշտ զուգորդվել է կոտորածի, կողոպուտի ու կորստի հետ: 100 տարի հետո գոնե պարզեցի՞նք պատճառները՝ ինչպե՞ս ու ինչո՞ւ հնարավոր դարձավ մեկուկես միլիոնի սպանդը: Գոնե տեղեկացա՞նք, որ անմռունչ սպանվելուց բացի դիմադրել ենք, կռվել ենք, սպանել ենք մեզ սպանողներին ու որտեղ կռվել ենք, այնտեղ փրկվել ենք: 100 տարի հետո Հայ առաքելական եկեղեցին Ցեղասպանության զոհերին սրբադասեց: Հայ առաքելական եկեղեցին աշխարհում ամենից շատ սրբեր ունեցող եկեղեցին է: Հանգստություն բոլոր նրանց հոգիներին, որ չապրեցին իրենց կյանքը այս արևի տակ ու իրենց հողի վրա: Հիմա այլևս նրանք երկնային մեր ուժն ու զորությունն են դարձել: Եթե վերադառնանք երկիր ու մեր ժամանակները, պիտի արձանագրենք, որ 2015-ը անսպասելի անհանգիստ տարի էր՝ սովորաբար ընտրություններից հետո քաղաքական անդորրի շրջան է սկսում: Բայց 2012-ի խորհրդարանական ընտրություններով Հայաստանի քաղաքական դաշտում ուժերի վերադասավորումը չավարտվեց: Պատճառը մեկն էր՝ խորհրդարանի կազմը չէր արտահայտում քաղաքական ուժերի հարաբերակցությունը: Ազգային ժողովը հիմնականում ինքնավերարտադրվեց: 2013-ի նախագահական ընտրությունները ևս քաղաքական դաշտում փոփոխություններ չբերեցին: Միջին վիճակագրական ընտրողը ապացուցեց իր բողոքական կարգավիճակը, ընդդիմությունը՝ իր պայքարի մեջ չմտնելու համառությունը:

Բոլորս պրագմատիկ ենք դարձել՝ եթե պատը մնալու է պատ, ի՞նչ իմաստ ունի մեր ճակատը փորձարկելը: Քաղաքական անեկդոտներն ավելացան նախագահական ընտրություններից հետո, իսկ քաղաքական փոփոխությունները հետաձգվեցին: Գուցե 2013-ին միայն մեկ մարդ գիտեր, որ այլևս համաժողովրդական նախագահական ընտրություններ չեն լինելու: ՈՒ այդ մարդը փոխեց Հայաստանում պետական կառավարման մոդելը՝ կիսանախագահականը՝ խորհրդարանականի: Լա՞վ է, թե՞ վատ: Չկա նման հարց: Այդ կարգի հարցերը լավի ու վատի չափանիշներ չունեն: Առավել ևս՝ որևէ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ կառավարման մոդելը չի որոշում պետության զարգացումը, այլ՝ կառավարման ձևը, ավելի պարզ՝ քաղաքական կամքը: Սինգապուրի օրինակը չբերեմ: Հետպատերազմյան Ճապոնիան չհիշեցնեմ, որ աշխարհում միակ պետությունն է, որտեղ ատոմային ռումբ է պայթել, իսկ ճապոնացիները վերցրին և ունեցած ֆինանսները կրթության վրա ծախսեցին: Ամենափառահեղ ներդրումը, որ մեկ տասնամյակ հետո պետություն վերականգնեց, ու Ճապոնիան այսօր աշխարհի ամենազարգացած երկրների տասնյակում է: Չինաստանն էլ չհիշեցնեմ, որ քաղաքականությունը ծառայեցրեց տնտեսությանը, տնտեսությունը՝ քաղաքականությանը, երկուսն էլ՝ պետությանը, և այսօր դառնում է աշխարհի առաջին տնտեսությունը ու պատրաստ է ներդրումներ անել բոլոր մայր ցամաքներում, օդում, ջրում, տիեզերքում: Մի պայմանով՝ ի նպաստ Չինաստանի հզորության: Գրավում է աշխարհը՝ առանց պատերազմ հայտարարելու: Մենք աշխարհի մասին ամեն ինչ գիտենք, աշխարհի փորձը մեզ ոչինչ չի ասում: Եթե երկու կետերը միացնող ամենակարճ ճանապարհը ուղիղն է, մենք միշտ գտնում ենք զարտուղին: Զիգզագը՝ ազգային քաղաքականություն: Համարյա ճակատագիր, մենթալիտետ, առօրյա: Մենք մեզ նորմալ ենք զգում լաբիրինթոսում, երբեք չենք փորձում ելք գտնել, ելք չկա՝ փոխում ենք լաբիրինթոսը: Եթե չկա, ստեղծում ենք: Ռացիոնալ ու իռացիոնալ մտածողության մեր դեգերումները տրամաբանություն ու օրինաչափություն չունեն: Ապրում ենք՝ ինչպես ապրվում է: Փետրվարի 11-ին որևէ մեկը կարո՞ղ էր ասել՝ ի՞նչ է լինելու փետրվարի 12-ին, կասե՞ր, որ «մենք կրկես դարձնելու հայրենիք չունենք», 12-ին կասե՞ր՝ ի՞նչ կլինի 13-ին: Կասե՞ր, որ «համաժողովրդական» պայքարի ալիքը մեռնելու է, երբ պարզվի, որ գլադիատորը բազկամարտի չեմպիոն է, բայց ո՛չ քաղաքական մենամարտի: Ճիշտ է՝ անհավասար պայմաններում: Բայց նույնիսկ Հռոմի Կոլիզեումում գլադիատորները հավասար պայմաններ չեն ունեցել: Քաղաքական պայքարում հավասարություն ու ստերիլ պայմաններ չեն լինում: Լինում է միշտ անբարենպաստ ժամանակ, որ պետք է քեզ համար բարենպաստ դարձնես: Չկարողացար՝ պիտի հեռանաս: Այս տարվա փետրվարին, խորհրդարանական երկրորդ քաղաքական ուժի տրանսֆորմացիայից հետո էլ, քաղաքական դաշտում հստակություն չհաստատվեց: Ինչ-որ չափով անկանխատեսելի ու անկառավարելի այլընտրանքը պաշտոնապես հայտարարվեց ընդդիմություն ու անցավ իշխանության տրամադրության տակ՝ սա էր արդյունքը: Ֆինանսական հենքը կորցրած ոչիշխանությունը մինչև այսօր փորձում է պահել ընդդիմադիր դեմքը, բայց ինքն էլ չգիտի՝ իրենից բացի ո՞ւմ համար: Արդյունքում՝ 2015-ը ավարտում ենք դեկտեմբերի 6-ի հանրաքվեով պետական կառավարման մոդել փոխած, բայց վերստին քաղաքական դաշտում խառնաշփոթով: Որևէ օտարերկրացու չես կարող բացատրել՝ ինչպե՞ս է, որ պաշտոնական ընդդիմությունը նույն իշխանությունն է, ինչո՞ւ Հայաստանում կա իշխանություն ու ոչիշխանություն, բայց ոչ՝ ընդդիմություն: Ինչո՞ւ իրական ընդդիմությունը քաղաքական դաշտում չի կարողանում իր բուն դերակատարումն ունենալ՝ հասարակական պահանջարկ ունենալով, բայց չունենալով երկրում որևէ գործընթացի վրա ներգործելու հնարավորություն, ինչն իր առաքելությունն է: Ինչո՞ւ լինում են մշտապես «քայլ առաջ» ընտրություններ, որոնց արդյունքները, ինչպես բոլոր երեք հանրաքվեների, միշտ վիճարկվում են ու լեգիտիմության հավատ չեն ներշնչում: Բայց՝ ոչինչ երկրում չի փոխվում: Բացի ժողովրդագրական վիճակից: Նվազում ենք: Անշեղ: Ծնելության ու մահացության թվերը կապ չունեն: Հայերն այսօր ամեն տեղ ապրում են, և միայն 30-35 %-ը ոչ մի դեպքում Հայաստանից չի հեռանա: Տարիքային հարցախույզ չի արվել, բայց դժվար չէ հասկանալ, թե որ տարիքային ու սոցիալական խումբն է կազմում այդ 30-35 %-ը: Իսկ մյուսները իրենց ապագան հայրենիքում չեն տեսնում, ու պատճառը կոսմոպոլիտ լինելը չէ, օտարամոլության մարմաջը չէ՝ մարդիկ աշխատանք ու նորմալ կյանք են ուզում: Քանի՞ հանրաքվե կլինի, ի՞նչ հարցով ու ի՞նչ արդյունք կունենա բացարձակապես նշանակություն չունի 30-35 %-ի ու արդեն հեռացածների համար: Նրանք կմնան ու կվերադառնան միայն աշխատանք ունենալու դեպքում: Կառավարման մոդելի փոփոխությունը, իշխանություն-ոչիշխանություն խաղերը որևէ իմաստ ու նշանակություն կունենան մեկ դեպքում՝ որևէ գործընթաց, ծրագիր, քայլ պետք է ուղղված լինի կոնկրետ մարդուն ու նրա կոնկրետ խնդրի լուծմանը: Մեկ, հինգ, տասը, հարյուր՝ բայց մարդու, որ ապրում է այստեղ ու հիմա: Այստեղ ու հիմա: Ո՛չ առաջ, ո՛չ հետո: 2016-ը ի՞նչ է ժառանգելու ու ի՞նչ է փոխելու: Չգիտեմ: Համարյա ոչինչ: Խորհրդարանը հերթական ու արտահերթ նստաշրջաններով զբաղվելու է օրենսդրությունը նոր Սահմանադրությանը համապատասխանեցնելով ու ընտրական օրենսգիրքը վերաձևելով՝ պաշտոնապես, հիմնականում անհատական ծրագրով հերթական խորհրդարանական ընտրություններին պատրաստվելով: Կառավարությունը զբաղվելու է բոլոր հնարավոր վարկերը ներգրավելով ու պետական պարտքը բազմապատկելով՝ սոցիալական վճարները կատարելու ու երկրի նվազագույն կենսապահովման համար: Ինչ-ինչ, բայց որպեսզի կառավարություն լինի, պետություն է պետք: Քաղաքական էլիտան շարունակելու է ինքնավերարտադրումը՝ ավելի բազմազան դարձնելով իր կյանքը, ասենք, դրվելու է էլիտայի երիտասարդացման խնդիր՝ խումբ-խումբ ասպարեզ են նետվելու անպրոբլեմ, անհող-աներկինք փողկապավորներ, որ մի քանի լեզու գիտեն, չգիտեն փողի գինը, փոխարենը գիտեն հավատարմության արժեքն ու իրենց ինքնարժեքը: Նրանց ինքնահաստատման համար բազմապատկվելու է քաղաքական «թոշակառուների» թիվը, և որքան էլ եղածներից դժգոհ ենք, եկողները տարբերվելու են միայն փորձի պակասով ու ամբիցիաների ավելցուկով: Փորձ հնարավոր է կուտակել, ամբիցիաները հրաշալի են, եթե հիմքեր ունեն, բայց դա նրանց դեպքը չէ՝ այդ կաստան միշտ իրեն օրենքից վեր է զգալու ու համարելու է, որ ինքն է օրենքը: 2017-ին խորհրդարանական ընտրություններով խորհրդարանական կառավարման մոդելը կսկսի գործել: Եվ ամեն ինչ կարող էր այլ լինել, եթե նախագահի պաշտոնավարման ժամկետն ավարտվեր խորհրդարանական ընտրություններից առաջ, ոչ թե հետո: 2018 չի լինելու, փոխարենը լինելու է Հայաստանի Հանրապետության ամենադժվար ու ամենակարևոր խորհրդարանական ընտրությունը՝ 2017-ին: Մինչ այդ պարբերաբար մեծ ու մանր սենսացիաներ են հրապարակ նետվելու՝ քաղաքական կյանքի տպավորություն ստեղծելու համար: Իշխանությունն իշխելու է ու կոալիցիաների կազմերի լրատվական «արտահոսքեր» է տալու, մեկ-երկու նախարար է փոխելու, մի քանի մանր-մունր կաշառակեր է բռնելու, որովհետև ավելի մեծն արդեն կոռուպցիա չէ, բիզնես է: Պաշտոնական ընդդիմությունը ցերեկները իշխանության դեմ աշխարհացունց ելույթներ է ունենալու, երեկոները՝ իշխանության հետ ճշտումներ, թե էլ ի՞նչ է պետք անել՝ անխոնջ ընդդիմադիրի կեցվածքն ամրապնդելու համար: Ոմանք նույնիսկ պարբերաբար գնալու են Ազատության հրապարակ, հետո մամուլով բողոքելու են, որ դժվարացել է ժողովրդին ինքնակազմակերպելը: Այսպես կամ համարյա այսպես:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հ. Գ. Գտեք ձեզ ու ձեր լաբիրինթոսը: Չկա՞, կառուցեք, պարապությունից են ծնվում բոլոր հեղափոխությունները:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ