428 թվականին կործանվեց Արշակունյաց թագավորությունը։ Հայերը շատ հեշտ տարան այդ կործանումը։ Չեղավ ընդվզում և ապստամբություն։ Սկզբում հայ շինականի ու նախարարի համար միևնույնն էր, թե ում հարկ կվճարի։

ԽՍՀՄ արտաքին հետախուզության գնդապետ Գերասիմ Մարտինի Բալասանովը ծնվել է 1903 թվականին Ռուսաստանի կայսրության Դաղստանի մարզի Դերբենդ քաղաքում, գյուղացու ընտանիքում: Վաղ տարիքից է ճաշակել սոցիալական կյանքի դժվարությունները, ընտանիքին նեցուկ կանգնելու համար ներգրավվել ինչպես տնային գործերում, այնպես և վարձու աշխատանք կատարել:

Տարբեր աղբյուրներ վկայում են, որ Օսմանյան սուլթանների համար ամենամահացու վախերից մեկը Հայկական Թագավորության հնարավոր ստեղծումն էր։

...1966 թվականի սեպտեմբերին որպես զբոսաշրջիկ Երևան եկավ Ռուզան Աբեղյանը՝ հորս երկրորդ կինը: Ես և Շահումը որոշեցինք նրանց հրավիրել շրջագայության՝ Գառնի, Գեղարդ, Սևան: Մեզ հետ ճանապարհորդել առաջարկեցինք Պարույրին և Նելլիին, որ սիրով համաձայնվեցին, հայտնի գեղանկարիչ Սարգիս Մուրադյանին՝ տիկնոջ հետ և Պարույրի վաղեմի բարեկամոուհուն՝ Էմմային:

Երբ Եվրոպայի հետ հաստատվեցին ավելի սերտ հարաբերություններ, հատկապես հյուպատոսների ու միսիոներների միջոցով, այլևս հնարավոր չէր աշխարհին անտեղյակ պահել հայկական լեռներում ու հովիտներում տեղի ունեցող դեպքերի մասին: Եվրոպայում սկիզբ էին առել աճող զայրույթով բողոքի ձայները ընդդեմ թուրքերի՝ թախանձելով օգնության ձեռք մեկնել իրենց քրիստոնյա եղբայրներին: Անգլիայում Գլադսթոնը (բրիտանացի պետական գործիչ և գրող, չորս անգամ զբաղեցրել է Մեծ Բրիտանիայի վարչապետի պաշտոնը) 1876 թվականին գրեց ցասումից բաբախող հռչակավոր իր բողոքն ընդդեմ թուրքերի չարագործությունների:

Թե ի՛նչ եղավ Նիկոլի հոգևոր հոր, Իսրայելի «Նիկոլի» հետ, «խաղաղության կուրսի» արդյունքում։ Ի դեպ, Իսրայելում էլ, մի մասը նրան հերոս էր համարում, մյուս մասը` դավաճան:

ՎԱՀԱԳՆԻ ԾՆՈւՆԴԸ։ «Երկնէր երկին, երկնէր երկիր, Երկնէր եւ ծովն ծիրանի.... ...Ընդ եղեգան փող ծուխ ելանէր, Ընդ եղեգան փող բոց ելանէր...»։

Հայաստանն ու Արցախը հանձնած, կապիտուլյացիայի պայմանագիր ստորագրած ու դեռևս վարչապետի աթոռից կառչած պետական դավաճանը՝ մայիսի 28-ի մեր մեծ հաղթանակի օրը, բարբաջում է. «…ինձ մեղադրում է Բաթումի և Ալեքսանդրապոլի պայմանագրերը կնքած կուսակցությունը»:

Եթե մեկ նախադասությամբ փորձեմ նկարագրել աշխարհում այսօր ընթացող գլոբալ հակամարտությունը, կասեմ` պետություններն ընդդեմ վերպետական ֆինանսական լյուցիֆերի` ֆեդերալ ռեզերվային համակարգի և նրա կամակատար կառույցների։

Պատմությունը «եթե»ներ չի սիրում, բայց դժվար է ասել, թե ի՛նչ ընթացք կունենար Սարդարապատի ճակատամարտը, եթե չլիներ Գևորգ Ե Հայրապետի հստակ կեցվածքը: