Սկզբից ևեթ ընթերցողի տարակուսանքը ընտրածս վերնագրի վերաբերյալ փարատելով շեշտեմ, որ խոսքս ամենևին էլ կործանարար հողմերի նման անցած դարերում Հայաստան արշաված բարբարոսական ցեղերի ու ցեղախմբերի, կամ էլ պարսկական, բյուզանդական, արաբական, սելջուկ-թուրքական, մոնղոլ-թաթարական բանակների արշավանքների մասին չէ: Այդ անցած-գնացած ժամանակների վերաբերյալ փաստեմ. վերոնշյալ արշավանքների ընթացքում, օտարների ձեռնարկած առաջին իսկ գործողություններով հայությանը բնաջնջելուց զատ, եղել են նաև պատմական հիշողությունները կրող հայ մարդու մշակույթի` գիր ու գրականության, ազգի հարատևությունն ապահովող կրթության ու մշակութային օջախների` վանքերի ու եկեղեցիների ոչնչացումներ: Ասել է` մեր թշնամիները նույնիսկ մեզնից առավել են գիտակցել, որ ազգի պատմության ու մշակույթի հարատևությունը պայմանավորված է պատմական ու հոգևոր հիշողության և նյութական ժառանգության արժեքներով: Այնպես որ, եթե մարդուն կտրում ես այդ հիշողություններից, ապա մարդը, ասել է թե` ազգը, ժողովուրդը, դառնում է ժամանակների քաղաքականությանը հլու-հնազանդ ենթարկվող զանգված, կամակատար, ստրուկ:

Բիրմայում հայերը հաստատվել են XVII դ. վերջին. դրա ապացույցն են 1725 թ. և 1737 թ. հայերեն, բիրմայերեն ու պորտուգալերեն արձանագրություններով տապանաքարերը:

Ինձ համար շատ դժվար է վերհիշել մանկությունս, առավել ևս գրել այդ տարիների մասին: Վերհուշը ծանր ապրումներ է ծնում: Միշտ մտածել եմ, որ օրերից մի օր կխամրեն այդ հուշերը, ու առանց հուզվելու կկարողանամ թղթին հանձնել աքսորավայրում անմեղ մարդկանց կրած տառապանքները և իմ կորսված մանկությունը: Դա դեռևս ինձ չի հաջողվում:

«Կատին. լեհական պատմության ամենաողբերգական էջերից մեկը: 1940 -ի գարնանը Խորհրդային Միության ներքին գործերի ժողովրդական կոմիսարիատի ուժերով Սմոլենսկ քաղաքի մոտ գտնվող Կատինի անտառում գնդակահարվել է շուրջ 22 000 լեհ սպա:

Այնուհետև շարունակելով ճանապարհը դեպի Մարաշ, երբ մոտեցանք առաջին սարի ստորոտին, Սև հարյուրապետը հրամայեց մեզ երկշարք անել ու վազեցնել, որովհետև ճանապարհն անցնելու էր ցորենի արտերի և անտառի միջով:

Ծանոթանալով Ձեր բազմակողմանի փաստարկված հոդվածին, որտեղ ներկայացնում եք Անաստաս Միկոյանի իրական դիմագիծը, համոզված էինք, որ ուշքի կգան բոլոր մոլորյալները և կհրաժարվեն խորհրդային այդ գործչի արձանը Երևանում կանգնեցնելու մտադրությունից։

Հանրահայտ փաստ է, որ 1920-1922 թթ. Քեմալ փաշան հայերի ու հույների նկատմամբ շարունակեց իր նախորդների քաղաքականությունը՝ ցեղասպանություն իրագործելով 1920-1921 թթ. Արևելյան Հայաստանում:

Կ. Պոլսից ևս, բացի 200 հայ ականավոր մտավորականներից, աքսորվեցին 22 հազար գավառացի հայ պանդուխտ տղամարդիկ (բոլոր տարիքի), որոնց թվում` նաև ես:

Հարգարժա՛ն պարոն, վերջապես նաև Ձեր միջոցով հաղորդակից դարձանք լենինյան մարդակերության մի շարք դրսևորումների, որը կարող եք բազմապատկել արխիվային հարուստ ու անաչառ նյութերով: Ճիշտ է, մենք դեռևս 1950 թ. ենք առնչվել նրա ազգային քաղաքականությանը, բայց մեր ինֆորմացիան եղել է մակերեսային ու կցկտուր, շատ դեպքերում` շշուկով մեզ հասած բանավոր ճանապարհով:

Իմ ծանոթությունը Այնշտայնի հայ թարգմանչի հետ դիպվածի արդյունք էր: Փարիզում 1974-ին ֆրանսերեն լույս տեսած «Ծանոթ և անծանոթ հայեր՝ Նոյից մինչև մեր օրերը» վիպակի հեղինակ Հակոբ-Գրիգորն արժանանում է ֆրանսահայ գրողների ընկերակցության գրական «Հարենց» մրցանակին, և այդ մասին տեղեկություն է տպվում Փարիզում լույս տեսնող և այդ տարիներին Հայաստանում մեծ տարածում ունեցող «Աշխարհ» շաբաթաթերթում: