«ԵՐԲ ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅԱՆ ԼԵԶՈՒՆ ԴԱՌՆՈՒՄ Է ՕՏԱՐ ԼԵԶՈՒՆ, ՍԱ ԱՐԴԵՆ ՈՒԾԱՑՄԱՆ ՍԿԻԶԲՆ Է»

…և ոչ միայն մշակույթի մասին
«Իրատես de facto»-ի հյուրը Լիբանանի Համազգայինի Մելանքթոն և Հայկ Արսլանյան ճեմարանի տնօրեն, Կիլիկիո ազգային կենտրոնական վարչության անդամ, ատենադպիր ՏԻԳՐԱՆ ՃԻՆՊԱՇՅԱՆՆ է:
«ՀԱՅԵՑԻ ՄԹՆՈԼՈՐՏԸ ՄԻԱՅՆ ՄԱՔՈՒՐ ՀԱՅԵՐԵՆԻ ՄԻՋՈՑՈՎ ԿԱՐՈՂ Է ՍՏԵՂԾՎԵԼ»
-Պարո՛ն Ճինպաշյան, երբ խոսում ենք լեզվապահպանության խնդիրների մասին, սփյուռքահայությունը նախ և առաջ շահագրգիռ մոտեցում է ցուցաբերում արևմտահայերենի նկատմամբ: Սակայն սփյուռքի կազմակերպությունների ղեկավարների և ներկայացուցիչների հայաստանյան համաժողովի ընթացքում Դուք կրքոտ քննադատեցիք մայր հայրենիքում հայերենն աղավաղելու երևույթը` նկատելով, որ սխալ հայերեն է հնչում մեր հանրային կառույցներում, ԱԺ պատգամավորների, երբեմն նաև նախարարների շուրթերից: Տեսնո՞ւմ եք այս իրավիճակից դուրս գալու ուղիներ:
-Նախ` բացատրեմ, թե ինչու ես այդքան շեշտեցի Հայաստանում օգտագործվող հայերենի խնդիրը: Մենք մեծ մտահոգություն ունենք, որովհետև, լինելով օտար միջավայրում, մեր լեզուն ենթակա է տարբեր օտար լեզուների ազդեցության: Խոսակցական, ընտանիքներում կիրառվող ընթացիկ լեզուն չի կարող տվյալ երկրում տիրող լեզվական մթնոլորտից զերծ մնալ: ՈՒստի մեր լեզվի մեջ թափանցում են ոճեր, բառեր, խոսվածքի ձևեր, որոնք խորթ են հայերենին: Մեր շեշտադրումն է փոխվում, խանգարվում: Մենք այս երևույթի դեմ պարտավոր ենք պայքարելու: Եթե պիտի պահպանենք մեր հայկական ինքնությունը, հայեցի մթնոլորտ պիտի ապահովենք մեր շուրջը: Այդ հայեցի մթնոլորտը միայն մաքուր հայերենի միջոցով կարող է ստեղծվել, որովհետև մաքուր հայերենն է, որ իր հետ բերում է որոշակի ոգի, խառնվածք, ձև և նկարագիր է կազմավորում: Հիմա, երբ արտասահմանում ամեն օր` քսանչորս ժամ շարունակ, հայկական չորս ալիք ենք դիտում եթերում, երբ մարդիկ խոսում և արտահայտվում են այդ հեռուստակայաններով, և սփյուռքահայերը դիտում են այդ բոլորն ու տեսնում, որ Հայաստանում լեզվի նկատմամբ բծախնդրություն չի պահպանվում, ինչպե՞ս կառաջարկեք համոզել մեր աշակերտներին, մեր միջավայրին, մեր լրագրողներին պահպանել մաքուր հայերենը: Լիբանանում մենք ունենք հեռուստատեսային կեսժամանոց երկու հայտագիր` օտար կայանների վրա, և քսանչորս ժամ գործող երկու ռադիոկայան, որոնք հայերեն հաղորդումներ են տալիս: Եվ երբ նրանք սխալ հայերեն են գործածում, մենք դիտողություն ենք անում ու ստանում հետևյալ պատասխանը. «Չե՞ք լսել, թե ինչպես են խոսում Հայաստանում»: Այս պատճառով էլ ասում եմ, որ Հայաստանը պետք է օրինակ հանդիսանա, և այդ օրինակը մեզ համար չափազանց կարևոր է, որովհետև ամեն հարցում (լեզվի, ազգային խնդիրների, թե այլ պարագաներում) հայության կենտրոնը Հայաստանն է:
-Խիստ քննադատության ենթարկեցիք Հայաստանում օտարալեզու դպրոցներ բացելու հանգամանքը: Ձեր ելույթին ունկնդիր ՀՀ ԿԳ փոխնախարար Կարինե Հարությունյանից կամ մեկ այլ պաշտոնյայից արձագանք ստացա՞ք այս առիթով:
-Անցյալ տարի` օգոստոսին, երբ կրթության և գիտության նախարարությունն իր հերթական խորհրդաժողովն էր կազմակերպել Ծաղկաձորում, նիստերից մեկին ներկա էր նախարարն անձամբ: Ես այն ժամանակ շատ ավելի խստորեն քննադատեցի օտարալեզու դպրոցներ բացելու խնդիրը: Դեռ դպրոցները բացված էլ չէին, միայն խոսվում էր այդ մասին: Նախարարն այդ ժամանակ արձագանքեց, և բավական նեղացած: Այս հարցին մենք շատ լավ ենք ծանոթ, որովհետև արտասահմանում պարտադրված ենք նման բաներ անելու: Մեր երեխաները պետք է մուտք գործեն արտասահմանյան համալսարաններ: Իսկ դրա համար պետք է ունենան տեղի վկայականը, և այդ վկայականն ստանալու համար ստիպված են շատ թեմաներ` մաթեմատիկա, ֆիզիկա, քիմիա, կենսաբանություն, աշխարհագրություն, պատմություն և այլն, անցնել օտար լեզուներով: Հայերենին բաժին են ընկնում միայն հայոց լեզվի, հայ գրականության, հայոց պատմության դասընթացները: Այս բոլորը ծանրաբեռնում են ուսումնական պետական ծրագիրը: Մեր դպրոցում մենք ավելի հեռուն ենք գնում, ուսուցանում ենք հայ եկեղեցու պատմություն, հայ քաղաքացիական կրթություն, հայ մատենագրություն, գրաբար: Այս բոլորն անում ենք մեծ զոհողությամբ: Սրա գինն այն է, որ երեխաների մտածելու, դատողության լեզուն ոչ հայագիտական ասպարեզներում քիչ-քիչ դառնում է օտար լեզուն: Իսկ երբ մտածողության լեզուն դառնում է օտար լեզուն, սա արդեն ուծացման սկիզբն է: Լեզուն այդ պարագայում վերածվում է խոհանոցային լեզվի, դառնում խոսակցական, առօրյա հարաբերության լեզու և ոչ թե գիտություն, միտք արտադրող լեզու: Սա է պատճառը, որ մենք անհանգստանում ենք: Մենք դրսում պարտավոր ենք այս բաներն անելու, իսկ Հայաստանը պարտավոր չէ: Հայաստանը պարտականություն ունի հայերենն այնքան զարգացնելու, որ հայերենով ոչ միայն հայագիտական նյութեր զարգանան, այլև գիտական այլ ասպարեզների մեջ լեզուն առաջադիմի: Ես նաև անկեղծորեն մտահոգ եմ, որ այդ տեսակի դպրոցների շրջանավարտները, ովքեր օտար վկայականներ պիտի ձեռք բերեն, վաղը չպիտի մնան Հայաստանում: Բնական է, նրանց ձգտումը պիտի լինի գնալ և ուսում ստանալ դրսի մեծ, առաջադեմ համալսարաններում: Եվ այդ ուսումը ստանալուց հետո այնտեղ էլ պիտի մնան: Հասարակության որոշակի ընտրանին, որ ի վիճակի է իր երեխային կրթության տալու այդ հաստատություններում, վճարելու դրա համար, արդեն պատրաստվում է դրսի համար, օտարների համար: ՈՒրեմն ի՞նչ օգուտ ունենք մենք այդ դպրոցներից: Սա ռազմավարական հարց է, ուղղակի մեր գոյության հետ կապված լուրջ խնդիր:
«ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՉԱՓԱՆԻՇՆԵՐԸ ԿԱՆ ՈՒ ԱՅՆՔԱՆ ԷԼ ՎԱՏԸ ՉԵՆ»
-Փաստորեն, նախանշում եք երիտասարդության ուծացման հեռանկարն ու միաժամանակ բացառիկ դեր վերապահում երիտասարդությանը հայրենակերտումի գործում: Որքա՞ն է այսօրվա հայ երիտասարդը մոտ կանգնած իր ազգային ինքնությանը:
-Ամեն բան կախված է երկրում, այդ թվում և, արտասահմանում, գաղութում, համայնքում առկա մթնոլորտից: Այդ մթնոլորտն իր ազդեցությունն ունի երիտասարդության ձևավորման վրա: Երբ անդադար լսում ես միջազգային մոտեցումների, եվրոպական չափանիշների, այսպես կոչված, էլիտար շինությունների մասին, ստացվում է, որ ամեն ինչ օտար չափանիշներով է չափվում: Օտար չափանիշներով ապրող, օտար պայմաններում ձևավորվող երիտասարդությունն արդեն օտարանում է իր ազգային ինքնությունից: Հայկական չափանիշները պետք է շեփորվեն, հայկական չափանիշների մասին պետք է խոսվի: Այդ չափանիշները կան ու այնքան էլ վատը չեն: Եթե շենքեր կառուցելու համար մենք պիտի դիմենք այս կամ այն ճարտարապետության արժեքներին, պետք չունենք եվրոպական ճարտարապետության «բարձր» արժեքների հետևից ընկնելու: Մեր ճարտարապետներն էլ սքանչելի բաներ են ստեղծել, և կարելի է այդ ավանդույթը շարունակել ու այդ մասին խոսել: Մթնոլորտը հայեցի չէ: Այս մթնոլորտի մեջ ազգայինը շատ շուտ կկորչի: Եվ սա պարզորոշ նկատում են հենց մեր աշակերտները, ովքեր գալիս են այստեղ, մնում մեկ-երկու շաբաթ ու վերադառնալով` զարմացած մեզ ասում. «Այն, ինչ դուք մեզ սովորեցնում եք այստեղ, մենք Հայաստանում չենք տեսնում, այնտեղի մթնոլորտում Ձեր սովորեցրած բաները չկան»: Ես սրա համար շատ ափսոսում եմ: Այսպես հայրենիք չի կերտվում, չի ստեղծվում: Ես հասկանում եմ, որ Հայաստանից դուրս` արտասահմանում, մենք պարտավոր ենք չափազանցելու, որովհետև օտարության մեջ ուծացման վտանգը շա՜տ ավելի մեծ է: Մենք ստիպված ենք ծայրահեղության գնալու: Թերևս, այստեղ` հայրենիքում, այդ ծայրահեղության կարիքը չկա: Ի վերջո, ոտքիդ տակ հայրենի հողն է, դիմացդ Արարատն է, ամեն առավոտ քո երկրի, քո հարազատ միջավայրի մեջ ես արթնանում: Սա արդեն մեծ առավելություն է: Բայց ամբողջովին անտեսել ազգայինը, հայկականը, վազել ինչ-որ օտար արժեքների հետևից ուղղակի վտանգավոր է:
«ՀՆԻՑ ԵԿՈՂ ՄԱՆԿԱՎԱՐԺՆԵՐԸ, ՈՐՈՆՔ ՀԻՄՔ ԵՆ ԴՐԵԼ ՀԱՅԵՑԻ ԴԱՍՏԻԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆ, ԱՐԴԵՆ ՎԱՂՈՒՑ ՉԿԱՆ»
-Նկատեցիք, որ սփյուռքի հայկական կրթօջախներին առավելապես անհրաժեշտ է մեթոդական օժանդակություն: Հույս ունե՞ք այս համաժողովի ընթացքում ձեռք բերված կապերի շնորհիվ լուծելու խնդիրը:
-Մեթոդական օժանդակությունը կարևոր է, որովհետև մեր բնակավայրերում կան կառույցներ, հիմնարկներ, որոնք մեզ ապահովում են մեթոդական օժանդակությամբ ընդհանուր դասավանդվող առարկաների գծով: Բայց երբ գործը հասնում է հայագիտական առարկաներին (հայոց լեզու, հայ գրականության, հայոց պատմություն և այլն) մենք ոչինչ չենք կարող ակնկալել տեղի կառույցներից, մեր երկրների նախարարություններից: Վիճակը ծանրանում է նաև այն պատճառով, որ արդեն մանկավարժների մի քանի սերունդ է փոխվել: Հնից եկող մանկավարժները, ովքեր հիմքն են դրել հայեցի դաստիարակության, արդեն վաղուց չկան, չկան նաև նրանց հաջորդածները: Ես տնօրենն եմ այն դպրոցի, որի առաջին տնօրենը եղել է Լևոն Շանթը, որը մեծ մանկավարժ էր: Նոր սերնդի` հայերենի դասավանդության հետ կապված մեթոդները, մոտեցումները ժամանակակից չափանիշներին պատշաճեցնելը, համապատասխանեցնելը հետզհետե թուլանում են: Մենք այս հարցի լուծումն ակնկալում ենք Հայաստանից: Նոր չէ այս խնդիրը: Մենք տարիներ ի վեր կապի մեջ ենք, այս այցելության ընթացքում էլ եղա կրթության նախարարությունում, նամակ էի բերել նրանց, որում պայմանավորվածություն կա հոկտեմբեր և նոյեմբեր ամիսներին Լիբանան հրավիրելու կրթության ազգային ինստիտուտի նախակրթական և տարրական բաժնի պետ տիկին Կարինե Թորոսյանին: Մենք ակնկալում ենք, որ նա մեթոդական օժանդակություն պիտի բերի մեզ, դասալսումներ պիտի անի, իր դասընթացները պիտի անցկացնի մեր ուսուցիչների համար և վերապատրաստի նրանց, կապ պիտի հաստատի մեր ծնողների հետ: Մի խոսքով` սկիզբ կդրվի այն գործին, որի պահանջը ես դրեցի: Սա առաջին դեպքը չէ, մինչ այս էլ ունեցել ենք մասնագետ այցելուներ Հայաստանից, և այս ամենը շատ կարևոր ենք համարում:
-Համաշխարհայնացման ֆոնին փոփոխվում են մարդկային, ընկերական հարաբերությունները: Դուք ևս Ձեր խոսքում անդրադարձաք այս խնդրին: Մեծ հաշվով` սա հօգո՞ւտ, թե՞ ի վնաս հայկական հարցի է:
-Համաշխարհայնացումը մեզնից կախված խնդիր չէ: Եթե մենք մեր աշխատելու ոճը, ձևը չպատշաճեցնենք այս պայմաններին, համաշխարհայնացումը կարող է ի վնաս մեզ լինել: Համաշխարհայնացման հիմնական էությունն այն է, որ հարաբերություններն արագ են զարգանում, աշխարհի որևէ անկյունում պատահածի մասին մենք ակնթարթորեն իմանում ենք: Այս բոլորը շատ դրական և լավ երևույթներ են: Բայց սա նաև իր հետ բերում է որոշակի համահարթեցում: ՈՒժեղ, լայն հնարավորությունների տեր, նյութական միջոցներ ունեցող պետություններն ազդեցիկ ցանցեր են ստեղծում: Եվ այդ ցանցերի միջոցով իրենց գաղափարախոսությունն են տարածում: Այդ գաղափարախոսության տարածումը, ի վերջո, փոքր ժողովուրդների մշակույթները, յուրահատկությունները կարող են քիչ-քիչ մաշեցնել: Մի հանգամանք, որ միայն մեզ հետ չի կապվում: Օրինակ, ամերիկյան ազդեցության հարցում մտահոգություններ ունեն հենց եվրոպական երկրները: Պայքար է տարվում այս ուղղությամբ: Մենք ավելի դյուրին ենք կուլ գնում այս երևույթներին: Ի միջի այլոց, սա նոր երևույթ չէ: Մեր անցյալի պատմության մեջ էլ են նման երևույթներ նկատվել: Բայց մեր պապերն իմաստնություն են ունեցել օտարից իրենց առնելիքն առնելու, հայացնելու և քիչ-քիչ մերը դարձնելու:
-Գուցե հիմա է՞լ ենք փորձում վերցնել ու հայացնել օտարինը:
-Թերևս, հիմա էլ ենք փորձում, կարող է և այդպես է: Բայց երբ տեսնում ես լեզվի մեջ խուժող օտար բառերը, օտար խոսելաձևերը, որոնք երբեք չեն հայացվի, երբ տեսնում ես, որ օտար հենքի վրա պետք է ստեղծենք նոր հղացք, մենք արդեն օտար բանի մեջ ենք ածանցումը ստանում: Այս բծախնդրությամբ պետք է մոտենալ հարցերին: Համաշխարհայնացման ֆոնին մենք պետք է այնպես պատշաճեցնենք մեր աշխատանքը, որ կարողանանք ստեղծված հնարավորություններից օգտվել և մերն ամրացնել:
Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ