«ԱՐՎԵՍՏԸ ՊԵՏՔ Է ՀԱՍՑՆԵՆՔ ԱՅՆ ԱՍՏԻՃԱՆԻ, ՈՐ ՍԵՎԱՄՈՐԹ ԼԻՆԻ, ԶԱՆԶԻԲԱՐՑԻ, ԵՎՐՈՊԱՑԻ, ԹԵ ԱՄԵՐԻԿԱՑԻ, ՄԵՐ ՊԱՐԸ ՊԱՐԻ»

…և ոչ միայն մշակույթի մասին
«Իրատես de facto»-ի հյուրն է քանդակագործ, Փ. Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի ուսումնարանի քանդակի բաժանմունքի վարիչ ՅՈՒՐԻ ՄԻՆԱՍՅԱՆԸ

«ԵԹԵ ՔԱՆԴԱԿԸ ԼԱՎՆ Է, ՈՐՏԵՂ ԷԼ ԱՅՆ ԴՐՎԻ, ՊԵՏՔ Է ԼԱՎ ՀՆՉԻ»
-Պարո՛ն Մինասյան, գեղանկարներն ստեղծվում են փակ, քանդակները` բաց տարածքների համար: Քանդակի որակը, հատկանիշները առավելապես պայմանավորված են միջավայրո՞վ, որում այն տեղադրված է, թե՞ քանդակագործի վարպետությամբ, մասնագիտական կարողություններով:
-Վերցնենք մեր մեծ վարպետ Քոչարի գեղանկարչական ստեղծագործությունները: Դրանք փակ տարածքի մեջ կլինեն, թե բաց, իրենց արժեքը բոլորովին չեն փոխում: Եթե քանդակը լավն է, որտեղ էլ այն դրվի, պետք է լավ հնչի: Քանդակն անելիս, իհարկե, պետք է հաշվի առնվեն լանդշաֆտը, ամբողջ միջավայրը, որում այն պետք է տեղադրվի: Կան մարդիկ, որոնց նպատակը միայն քանդակն ինչ-որ տեղում դնելն է, թե որտեղ, ինչ պայմաններում, իրենց համար կարևոր չէ: Դա սխալ մոտեցում է, և այսպիսի մոտեցման պատճառով շատ քանդակներ այսօր իրենց տեղում չեն:
-Դուք նկատի ունեք Երևա՞նը, թե՞ աշխարհի այլ քաղաքներում էլ կա այս խնդիրը:
-Իմ խոսքը կոնկրետ Երևանի մասին է. աշխարհի ցավն ինձ վրա չվերցնեմ: Մենք Էնքա՜ն ցավ ունենք, ու ոչ ոք այդ ցավն իր վրա չի վերցնում: Ինքներս ինչո՞ւ ուրիշի ցավերով զբաղվենք: Ես ուզում եմ մեր երկիրը երկիր դառնա, աճի, լինի առաջին երկիրն աշխարհում: Միշտ ուսանողներին ասում եմ, որ ոչ թե պետք է վերցնել ու կրկնօրինակել ուրիշների գործերը, այլ հասնել այն բանին, որ ուրիշները մեզ կրկնօրինակեն: «Բոնի ԷՄ» խմբի ամենապոպուլյար ժամանակներում ես ուսանողությանը քարոզում էի. «Էնպես մի՛ արեք, որ մենք «Բոնի ԷՄ» պարենք: Էնպես արեք, որ նրանք մեր պարը պարեն»: Արվեստը պետք է հասցնենք այն աստիճանի, որ սևամորթ լինի, զանզիբարցի, եվրոպացի, թե ամերիկացի, «մեր պարը պարի»: Ինչո՞ւ մենք պիտի անպայման նմանվենք նրանց: Այսօր էլ նույն բանն է կատարվում. ծռմռվում են, գույն փոխում, զոռբայություն անում: Իսկ ինչո՞ւ չեն գնում դեպի մեր արմատները, ինչո՞ւ մեր ազգային առանձնահատկություններն այսօրվա պրիզմայով չեն անցկացնում և ստանում այն, ինչ թույլ են տալիս տվյալ անհատի, տվյալ արվեստագետի ուժն ու շնորհքը: Մենք շատ բաներ ունենք, բայց չենք կարողանում ունեցածը զարգացնել, թարմացնել, բարձր մակարդակի հասցնել: Դրա համար կարող ուժեր են պետք:
-Ձեր որդու` ՀՀ վաստակավոր նկարիչ Դավիթ Մինասյանի` «Տղամարդիկ» ֆիլմի հերոսներին պատկերող քանդակը դարձել է մեր քաղաքի կոլորիտային դիմագծերից մեկը: Արվեստագետի, մասնավորապես քանդակագործի կայացման հարցում կարևորվո՞ւմ է ընտանիքի հանգամանքը, Ձեր որդու հաջողությունները նաև պայմանավորված են քանդակագործի ընտանիքում, արվեստագիտական միջավայրում ձևավորվելու իրողությա՞մբ:
-Առհասարակ մեծ նշանակություն ունի, թե մարդն ինչ ընտանիքում է ձևավորվել: Իսկ կոնկրետ որդուս մասին ասեմ, որ նա դեռ փոքր երեխա էր, երբ ես և կինս վիճում էինք, թե Դավիթն ինչ պիտի դառնա: Մայրն ուզում էր, որ մաթեմատիկոս դառնա, որովհետև շատ խելացի էր, կարող էր մեծ տեքստեր արագ անգիր անել: Բայց քանդակագործի ընտանիքում մեծանալը, մանկուց արվեստագետների հետ շփվելը կամա-ակամա արեցին իրենց գործը, և նա գնաց այդ ճանապարհով:

«ԱՐՎԵՍՏԱԳԵՏՆ ԻՐ ԳՈՐԾԻ ՄԵՋ ՊԻՏԻ ՆԵՐՎ ՄՏՑՆԻ, ՈՐՊԵՍԶԻ ԴԻՄԱՑԻՆՆ ԶԳԱ ԱՅՆ, ԻՆՉԸ ԿՅԱՆՔՈՒՄ ՏԵՍՆՈՒՄ, ԲԱՅՑ ՉԻ ԶԳՈՒՄ»
-Երբ Ազգային պատկերասրահում բացվում էր Սալվադոր Դալիի ցուցահանդեսը, Դուք կատակեցիք. «Խնդրե՛մ, մի հայ էլ Դալին է, դալի-դոլի հայ»: Այս «դալի-դոլիությունը», խենթությունը պարտադի՞ր պայման են հանճարի համար: Հավասարակշռված մարդը չի՞ կարող արվեստի համաշխարհային գլուխգործոց ստեղծել:
-Երևի կատակով եմ այդպես արտահայտվել Դալիի մասին, բայց կատակիս մեջ հաստատ որոշակի ճշմարտություն կա: Ես հենց էնպես չեմ կատակում: Եթե արվեստագետի մեջ մի «դալի-դոլի», խենթ բան չեղավ, նա, լավագույն դեպքում, կլինի լավ քանդակող, լավ նկարող, լավ երգ գրող, բայց ոչ հանճար: Մեծ արվեստագետն իր գործի մեջ պիտի խենթություն, ներվ մտցնի, որ դիմացինն այդ արվեստում զգա այն, ինչը կյանքում տեսնում, բայց չի զգում:
-Դուք դասավանդում եք Թերլեմեզյանի ուսումնարանում, փաստորեն, կանգնած եք մշակույթի մարդու ձևավորման ակունքներում: Այդ ակունքներն ի՞նչ սպասելիքներ են ենթադրում մեր մշակույթի ապագայի վերաբերյալ:
-Ձեր հարցերն էնպես են կազմված, որ ես հարցից նոր հարց եմ ստեղծում ինձ համար: Ես այն մարդկանցից չեմ, որ ասեմ, թե առաջ ուրիշ էր, ամեն ինչ ավելի լավ էր, կատարյալ: Բայց, այդուհանդերձ, չեմ կարող չասել, որ մինչև մեր ազգային զարթոնքը, իրոք, ամեն ինչ ուրիշ էր: Զարթոնքից հետո հայը կարծես կամաց-կամաց մարեց, ու հիմա ուսումնարան են գալիս մարդիկ, որոնց խոսակցությունների թեման ուղղակի ապշեցուցիչ է, զայրացնող: Սա համատարած է, մեկ-երկու դեպքով չի սահմանափակվում: Ընդ որում, ես ուսումնասիրում եմ ոչ միայն այն ուսանողներին, որոնց դասավանդում եմ անձամբ, այլև մյուսներին: Այսօրվա ուսանողները կարծես կապ չունեն իրականության, մշակույթի, սիրահարվածության, իրենց գործին նվիրվածության հետ: Վերջերս արվեստանոցում աշխատում էի ու ընկերոջս` Խաչատուր Իսկանդարյանի խորհրդին հավատարիմ` ռադիո էի լսում (այդպես և՛ աշխատում ես, և՛ լինում տեղեկացված): Մի իններորդ դասարանցի աղջիկ զանգահարել էր «Արձագանք» ռադիոկայան և երգ էր պատվիրում: DJ-ը (կարծեմ` էդպես են կոչում, չէ՞, նրանց) սկսեց այդ աղջկա հոգու հետ խաղալ: Հարցնում է. «Կարո՞ղ եք ասել, թե Թումանյանի «Անուշն» ով է գրել»: Այս աղջիկը շփոթվեց, սկսեց կմկմալ, դեսուդեն ընկնել… Ես բարկացած ձեռքիս կավը խփեցի հատակին (մի բան, որ երբեք չեմ անում) ու զայրույթից չգիտեի` ինչ անել: Սա ի՞նչ վիճակ է, ես ուղղակի ամաչում եմ, մի՞թե հասել ենք դրան, որ չգիտենք, թե ով է գրել «Անուշը»: Եվ այսպիսիք գալիս-դառնում են ուսանող: Թերլեմեզյանում ամեն տարի` ընդունելությունից կարճ ժամանակ անց, հրավիրում ենք ծնողական ժողով: Շատ անգամ գալիս են ձևական կեցվածք ընդունած մայրիկներ ու ակնկալում լսել գովեստի խոսքեր իրենց զավակների մասին: Ես նրանց ասում եմ. «Դուք ինձ տվել եք դատարկ պարկեր, ես պիտի որոշակի ժամանակահատված աշխատեմ ձեր երեխաների հետ, որ լցնեմ այդ պարկերը, ու երբ վրա հասնի «ձմեռը», բացեմ այդ պարկերն ու օգտագործեմ պահեստավորած հումքը»: Չգիտեմ` հասկանո՞ւմ են ինձ, թե ոչ: Համենայն դեպս, ոչ բոլորն են հասկանում: Ես նախ պիտի այդ երեխաների մեջ լրացնեմ պակասող պաշարը, որովհետև դպրոցից նրանք լրիվ դատարկ են գալիս: Այդ նվազագույն պաշարն ապահովելուց հետո միայն կարելի կլինի աշխատել նրանց հետ և մտածել մշակութային դաստիարակության, կրթության մասին: Մի անգամ ինձ մոտ եկել էր ուսանողներից մեկի ծնողը` իբրև թե հետաքրքրվելու երեխայի վիճակով: Իմ առջև նստած ուղղակի քնեց և սկսեց խռմփացնել: Ես անձայն դուրս եկա աշխատասենյակից և ուսմասվարին կանչեցի` տեսնելու այդ պատկերը: Եվ ես այդպիսի ծնողի երեխայից արվեստի մարդ պիտի սարքեմ: Ահա և Ձեր նախորդ հարցի պատասխանը. ընտանիքը շատ մեծ դեր ունի ապագա մասնագետի կյանքում: Ի՞նչ արվեստագետ պիտի դառնա այդ մարդու երեխան: Ես սա կսկիծով եմ ասում: 40 տարուց ավելի դասավանդում եմ, ունեցել եմ փայլուն կուրսեր, իմ ուսանողներն այսօր սփռված են աշխարհով մեկ, մեծ հաջողությունների են հասել: Բայց հիմա այնպիսի բաների եմ հանդիպում, որ թևաթափ եմ լինում: Անգամ ապտակով եմ դաստիարակել իմ սաներին: ՈՒ վերջերս Բեռլինում ապրող իմ նախկին ուսանողը, որ արդեն մեծ մարդ է, երեխա է ամուսնացնում, զանգահարել ասում է. «Ընկե՛ր Մինասյան, գուզեմ գամ Էրևան, մի հատ չափալախես, էլի հետ էրթամ»: Էդ գյումրեցի տղային, որի հայրը սենյակ էր վարձել Երևանում և որդուն ուղարկել սովորելու, ես ծեծելով եմ բերել ուսումնարան ու կտրել թաղի «հեղինակությունների» ճանկերից: ՈՒ նա երախտապարտ է ինձ այսօր այդ խստության համար: Իսկ հիմա դասախոսին, ուսուցչին էնպիսի վիճակի են հասցրել, որ նրանք միշտ մեղավորի դերում են հանդես գալիս: Ես չեմ կարող ենթարկվել այդ սահմանափակումներին, անգամ մի դեպք է եղել, երբ իմ լավագույն կուրսից եմ հրաժարվել` մի ամբարտավան ուսանողուհու պատճառով:
-Բրեխտն ասել է. «Բավական չէ բժիշկ լինել, պետք է կարողանալ և բուժել»: Մեր մշակույթի այսօրվա ներկայացուցիչները կարո՞ղ են մշակութային առողջ միջավայր ապահովել ապագայի համար:
-Շատ դժվար է ասել: Այսօր էլ կան շնորհքով ուսանողներ, բայց եթե մարդը քանդակագործ է ուզում դառնալ, նա պետք է ֆորման զգա: Ես կարող եմ մարդուն սովորեցնել` ինչպես քանդակել, ինչպես ստանալ քիթ, աչք, ձեռք, ոտք, բայց եթե նա ի բնե չունեցավ ֆորմայի զգացողություն, ես դա չեմ կարող սովորեցնել: Նկատել եմ մի կարևոր հանգամանք ևս. շատ էական է, թե տվյալ ուսանողը ծագումով որ տեղանքից է: Օրինակ` Գյումրին միշտ լավ կադրեր է տվել: Իսկ վատերին անվանապես չեմ ուզում թվարկել` չվիրավորելու համար:
-Հետերկրաշարժյան Գյումրու օրինակը նո՞ւյնպես հուսադրող է, թե՞ ներկայումս կադրերի որակը փոխվել է:
-Առաջ Թերլեմեզյան ուսումնարանը միակն էր, և մենք կարողանում էինք ամփոփ պատկերացում ունենալ բոլոր մարզերի մասին: Հիմա տարբեր մասնաճյուղեր են գործում, այդ թվում և` Գյումրիում: ՈՒստի ես այնքան էլ հստակ չեմ կարող գնահատել գյումրեցիների տված կադրերի այսօրվա որակը: Բայց և այնպես գիտեմ, որ հիմա պատկերն այնքան էլ հուսադրող չէ: Եվ պատճառներից մեկն էլ այն է, որ մարդիկ գնացել են իրենց հարազատ տարածքներից, ժողովուրդը ցանուցիր է եղել: Հարաբերական իմաստով լավերը, իհարկե, հիմա էլ կան, բայց միայն հարաբերական իմաստով:

«ԵԹԵ ՄԱՏՈՒՑՄԱՆ ԿՈՒԼՏՈՒՐԱ ՉԿԱ, ԱՄԵՆԱԹԱՆԿ ԲԱՆՆ ԷԼ ՏՊԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆ ՉԻ ԳՈՐԾԻ»
-Քաղաքական այսօրյա անցուդարձերն ի՞նչ տրամադրություններ են Ձեր մեջ արթնացնում:
-Ես չեմ ուզում խառնվել քաղաքականությանը, որովհետև այդտեղ ամեն բան շինծու է: Այսօրվա քաղաքական գործիչները մտածում են, որ իրենք անպայման պետք է լավ կոստյում հագնեն, մազերը գեղեցիկ սանրեն, վզկապները կապեն ու գեղեցիկ բառեր ասեն: Ես հիմա խոսում եմ այնպես, ինչպես մտածում եմ: Կարող եմ որոշ բառեր էլ սխալ ու ավելորդ ասել, բայց իմ միտքը հստակ տանում եմ առաջ: Իմ ուղեղն է թելադրում ասելիքս: Իսկ այսօրվա քաղաքական գործիչներից շատերն ընդամենը մեկ-երկու անգիր արած բառ են ասում ու խճճվում: Եվ ինչքա՞ն կարելի է ասել. «Ի՜մ հայրենիք, ի՜մ ժողովուրդ…»: Այս շինծու, պաթետիկ ոճն ո՞ւմ է պետք: Ես պարզ ու անկեղծ արժեքների կողմնակից եմ և իմ ուսանողներին միշտ ասում եմ. «Եթե դուք վատ եք աշխատում, դրանով լավություն եք անում թուրքին»: Վերջերս Գյումրիում տեղադրվեց իմ արած հուշարձանը: Կարսում եղել է Առաջին համաշխարհային պատերազմում զոհված ռուսներին նվիրված մի հուշարձան, որը թուրքերը վերացրել են: Ռուսները մի հին լուսանկար էին գտել և ուզում էին դրա օգնությամբ վերականգնել քանդված հուշարձանի կրկնօրինակը: Բազմաթիվ քանդակագործների ներկայացրած էսքիզները չէին արժանացել հավանության: Ի վերջո, ինձ պատվիրեցին այդ հուշարձանը: Ես Մոսկվայում, աստղացուցարանի առաջ, հուշահամալիր ունեմ դրված: Պատկերում է արեգակնային համակարգը: Այդ հուշահամալիրը հավանելով էլ Ռուսաստանի ներկայացուցիչները դիմել էին ինձ: Դա դեռ Ելցինի ժամանակ է եղել: Բոլորն էլ գիտեն, որ հայի գենին կարելի է վստահել, համոզված են, որ գործը ժամանակին ու բարեխիղճ կանեն: Հենց այդ գենն է, որ աշխարհով մեկ ուզում են կոտրել: Մեր պատվախնդրությունը, ընկերասիրությունը, հայրենասիրությունը հայկական գենի դրսևորումներն են, և դա աշխարհին հանգիստ չի տալիս: Մանր-մանր կոտրում, ոչնչացնում են: Ինչևէ, արձանն արեցի, մի քանի անգամ ռուս պաշտոնյաները շքախմբով այցելեցին, տեսան, թե ինչ եմ անում: Ի վերջո, արձանը ստացվեց, թեև այն սոսկ կրկնօրինակ չդարձավ, դրանում կային նաև իմ անձնական մոտեցումը, իմ ստեղծագործական ներդրումը: Արձանը տեղադրվեց Գյումրիում` «Պլպլան ժամի» առջև: Բացմանը նաև Մեդվեդևն էր ներկա: Բայց ի՞նչ ստացվեց: Ինձ հետ աշխատում էին ճարտարապետներ, որոնց ես տալիս էի միտքը, հուշում, թե ինչպես պետք է տեղադրվի հուշարձանը: Բայց քանի որ այստեղ մեջտեղ եկան ֆինանսական խնդիրներ, պատվանդանն իմ ուզածից շատ տարբեր ստացվեց: Իսկ պատվանդանն անչափ կարևոր է արձանի համար: Պատկերացնո՞ւմ եք, որ մարդը ոտքից գլուխ հագած լինի Պիեռ Կարդենի զգեստները, իսկ ոտքերին լինի, ասենք, Ապարանում կարված կոշիկ: Այսպիսի մի բան կատարվեց իմ արձանի հետ: Կոշիկը, տվյալ դեպքում` պատվանդանը, շատ կարևոր է: Այն պիտի կարողանա ճիշտ մատուցել իր կրած արձանը: Եթե մատուցման կուլտուրա չկա, ամենաթանկ բանն էլ տպավորություն չի գործի: Պատկերացրեք մի սեղան, որի վրա դրված է ամենաընտիր և համեղ մթերքը, բայց բացակայում է մատուցման կուլտուրան: Այդ սեղանից օգտվողը գոհ կլինի՞: Իհարկե` ո՛չ: Շատերին ձեռք չի տալիս այս ճշմարտությունները լսել, շատերը կատակի են տալիս, որովհետև պագոններ ունեն, չեն ուզում ասածիդ հետ համաձայնել: Եվ մեր ազգը քանի գնում, խղճուկ վիճակի մեջ է հայտնվում: Ես անընդհատ սպասում եմ լավ բանի, ուզում եմ, որ դպրոցներից լավ երեխաներ դուրս գան, որ ուսուցիչներն իրենց պատասխանատու զգան յուրաքանչյուր երեխայի ճակատագրի համար: ՈՒզում եմ, որ բոլորը սիրեն մեր երեխաներին, սնունդ տան նրանց, մենք էլ դպրոցից հետո այդ սննդի վրա ինչ-որ բան ավելացնենք, մասնագիտական սնունդ տանք, որ մեր երկիրը ծաղկի: Դպրոցից պիտի ամեն ինչ սկսվի, որ արդյունքում մի կարգին բան դառնա:
Զրուցեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ