«ԱՅՆ, ՈՐ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՈՒ ՊԱՇՏՈՆ ԵՄ ՍՏԱՆՁՆԵԼ, ԻՆՁ ԹՎՈՒՄ Է` ՄԵԾ ԲԱՆ ՉԻ ՓՈԽԵԼՈՒ»

և ոչ միայն մշակույթի մասին
«Իրատես de facto»-ի հյուրը Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոնի նորանշանակ գլխավոր ռեժիսոր ՏԻԳՐԱՆ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆՆ է, ով ներկայումս զբաղված է Շեքսպիրի «Ջոն արքա» թատերգության բեմադրության աշխատանքներով: Այն պիտի դառնա հայկական թատերախմբի այցեքարտը Լոնդոնում կայանալիք շեքսպիրյան թատերգությունների փառատոնում: Եթե սունդուկյանցիներին հաջողվի որոշակի նվաճումներով վերադառնալ միջազգային այդ փառատոնից, գուցե և հայ հասարակության մեջ հանդարտվեն տարակուսանքներն ու տարակարծությունները` կապված Տիգրան Գասպարյանին մայր թատրոնի ղեկը վստահելու փաստի հետ: Մեր ընթերցողին ներկայացվող այս զրույցը ներառում է թե՛ հիշյալ փառատոնին, թե՛ այլ խնդիրների առնչվող հարցադրումներ:

«ՇԱՏ ՈՒՐԱԽ ԵՄ ԱՅՍ ՏԱՆՋԱՆՔԸ, ԱՅՍ ՊԱՐՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆ ՍՏԱՆՁՆԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ»
-Պարո՛ն Գասպարյան, նախ և առաջ շնորհավորում եմ Ձեզ Սունդուկյանի թատրոնի գլխավոր ռեժիսոր նշանակվելու առթիվ: Հետաքրքիր է իմանալ, թե Ձեր լսած ամենաիմաստուն բարեմաղթանքը ո՞րն է եղել նշանակումից հետո:
-Նախ` շնորհակալ եմ շնորհավորանքի համար: Երևի թե ամենաիմաստուն խոսքը, որ լսել եմ հենց նույն այդ օրը, երբ ինձ ներկայացնում էին թատրոնում` իբրև գլխավոր ռեժիսորի, եղել է Նարեկ Դուրյանինը (եթե չեմ սխալվում, Նարեկն էր ասողը): Այսպիսի խոսք ասվեց. «Լա՜վ, ի՞նչն եք շնորհավորում: Տանջա՞նքը, որ պիտի քաշի»: Երևի թե ամենաիմաստուն խոսքը սա էր: Իսկապես տանջանք է սա: Իհարկե, պիտի խոստովանեմ, որ շատ ուրախ եմ այս տանջանքը, այս պարտավորությունն ստանձնելու համար: Շատ եմ ուրախ: Որովհետև ցանկանում եմ, որ իմ տանը լավ լինի, իսկ այս թատրոնն իմ տունն է եղել միշտ:
-Իսկ ո՞րն է այն ժամանակահատվածը, որ լինելով այս տանը, Ձեզ լավ եք զգացել, Ձեզ համար իսկապես լավ է եղել այստեղ:
-Չտամ տարբեր անուններ: Թե ով ինչ և ինչպես է արել, չասեմ: Այստեղ կյանքը միշտ եղել է պայքար: ՈՒղղակի ասեմ մի անուն, ում օրոք ինձ համար լավ է եղել թատրոնում: Դա Հրաչյա Ղափլանյանն էր: Այդ ժամանակ ես բեմադրել եմ «Ոտքի՛, դատարանն է գալիս» ներկայացումը: ՈՒրիշների օրոք էլ եմ ներկայացումներ արել, բայց այնքան հանգիստ, ինչպես Հրաչյա Ղափլանյանի ղեկավարությամբ եմ աշխատել, երբեք չի եղել: Հետո հանգիստ եմ աշխատել այն ընթացքում, երբ թատրոնում ղեկավարություն չի եղել: Այդ ընթացքում հանգիստ եմ շնչել: Ոչ մեկին չնեղացնելու համար այլ անուններ չեմ ուզում տալ:
-Բեմադրում եք Շեքսպիրի «Ջոն արքա» թատերգությունը, ներկայացում, որ տարիներ առաջ այս բեմում արել է Խորեն Աբրահամյանը` Սոս Սարգսյանի գլխավոր դերակատարմամբ: Ինչ-որ ազդակներ ներգործո՞ւմ են Ձեր ստեղծագործական մոտեցումների վրա ավագների «Ջոն արքայից»:
-Բարեբախտաբար, ո՛չ: Բացատրեմ` ինչու: Այն ներկայացումը, որ արել էր Խորեն Աբրահամյանը (շատ լավ մի ներկայացում), տեսակով չի համապատասխանում այն պայմաններին, որ մեզ թելադրում են անգլիացիները` ելնելով լոնդոնյան փառատոնի հայեցակարգից: Մեզ դրել են այնպիսի ընտրության առաջ, որ ստիպված ենք եղել ընդհանրապես փոխել պիեսի կոնցեպցիան ու խաղալ բոլորովին ուրիշ տեսակի ներկայացում:
-Որքան գիտեմ, անգամ կրճատվել են գործող անձինք բեմադրության մեջ:
-Այո՛: Եթե նախկին ներկայացման մեջ զբաղված էր ամբողջ թատրոնը` բառիս բուն իմաստով, այստեղ զբաղված են տասը դերասան և երեք երաժիշտ: Սա կոնցեպտով փոխում է ամեն բան: Չեմ ասի, թե դրա պատճառով ներկայացումը կտուժի: Բոլորովի՛ն: Պարզապես կդառնա ուրիշ տեսակ, կմատուցվի ուրիշ մտածողությամբ:
-Փաստորեն, Հայաստանը մեկն է երեսունյոթ երկրներից, որ մասնակցելու է Լոնդոնում կայանալիք շեքսպիրյան փառատոնին: Ի՞նչ սկզբունքով է կատարվել ընտրությունը. ըստ երկրի՞, ըստ թատրոնի՞, ըստ ռեժիսորի՞…
-Ըստ երկրի:
-Ի՞նչ հիմքով է ընտրվել Հայաստան երկիրը: Այստեղ Շեքսպիր բեմադրելու փո՞րձն է գրավել անգլիացիներին, թե՞ այլ գործոն է աշխատել:
-Ո՜չ: Անգլիացիները ոչ միայն շեքսպիրյան, այլև ընդհանրապես որևէ ներկայացում չէին դիտել Հայաստանում: Եկան, նայեցին «Գոյան»: Շշմած էին: Շատ գովեստի խոսքեր ասացին: Մեծապես տպավորված էին Հայաստանից, զարմացած: Իրենք չէին պատկերացնում, որ այսպիսի երկիր է Հայաստանը: Անտեղյակ էին, որ եվրոպական տեսակի երկիր կարող է լինել Հայաստանը: Ես հիմա բառացի կրկնում եմ այն խոսքերը, որ լսել եմ ինքս, ինչպես և ինձ հետ այդ պահին եղող շատերը. «Այդքան երկրներում ենք եղել: Ձեզնով ուղղակի հիացած ենք: Այս ի՜նչ ժողովուրդ եք»: Այսպիսին էր նրանց կարծիքը: Համաձա՞յն ենք մենք դրան, թե՞ ոչ, ուրիշ խնդիր է:
-Այսինքն, ոչինչ չիմանալով Հայաստանի մասին` անգլիացիները որոշել էին իրենց համար բացահայտել էկզոտիկ մի երկի՞ր: Ա՞յս մտայնությամբ էր ընտրությունը կանգ առել Հայաստանի վրա:
-Ո՜չ: Այս ընտրության հարցում մեծ դերակատարություն է ունեցել «Գլոբուսում» խաղացող հայազգի մի դերասան, որ ծնվել է Թուրքիայում, ապա տեղափոխվել Անգլիա: Նա նկարահանվել է «Կեսգիշերային ճեպընթաց» ֆիլմում:
-Չգիտեի, որ Ալան Փարքերի ֆիլմում հայազգի դերասան է խաղում: Ո՞վ է նա և ի՞նչ կերպար է մարմնավորել:
-Գևորգ Մալիկյանն է: Թուրք մեղադրողի դերն է կատարում: Նա իրենից կախված ամեն բան արեց, որ Հայաստանն էլ մտնի շեքսպիրյան փառատոնի մասնակիցների ցանկի մեջ:

«ՈՐՊԵՍ ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾՈՂ` ՀԻՄԱ ԷԼ ԻՆՁ ՊԱՇՏՈՆՅԱ ՉԵՄ ԶԳՈՒՄ»
-Ինձ համար երկու հեղինակավոր արվեստագետներ` Վարդան Պետրոսյանն ու Սոֆիկ Սարգսյանը, հիացմունքով են խոսել Ձեր դիպլոմային աշխատանքի` «Մոլիերի կյանքը» բեմադրության մասին` ըստ Բուլգակովի: Ես, իհարկե, այն չեմ դիտել: Բայց հետաքրքիր է իմանալ, թե ինչ հետագծով է կապված այսօր գլխավոր ռեժիսորի կարգավիճակում մայր թատրոնում բեմադրություն անող Տիգրան Գասպարյանը երբեմնի դիպլոմային աշխատանք բեմադրող Տիգրան Գասպարյանի հետ: ՈՒղի՞ղ է այդ գիծը, զիգզա՞գ, տափա՞կ, խորդուբո՞րդ:
-Այդ հետագիծը բնութագրող բանաձև չկա: Եթե մի բառով բնութագրելու լինեմ այդ ճանապարհը, պիտի ասեմ, որ եղել է խորդուբորդ, շա՜տ խորդուբորդ: Բայց ոչ` ստեղծագործական առումով: Պարզապես տարբեր անձանց հետ ունեցած հարաբերությունները նկատի ունեմ:
-Իսկ զգացումների առումո՞վ: Հոգեբանական ի՞նչ վիճակներ են բնութագրում դիպլոմային աշխատանք և մայր թատրոնի բեմադրություն անող ռեժիսորին:
-Այն ժամանակ, երբ անում էի դիպլոմային բեմադրությունը, 23-24 տարեկան էի: ՈՒրիշ տեսակ էին ընկալումներս: Կան բաներ, որ մի քիչ փափկում են տարիքի հետ, մի քիչ ավելի հանդարտվում: Դրա կողքին նաև կան բաներ, որ սովորում ես տարիների ընթացքում, պրոֆեսիոնալ առումով ավելի իմաստուն ես դառնում, ավելի փորձառու: Միշտ մտածում ես` ի՜նչ լավ կլինի, որ կարողանաս այդ երկուսը խառնել իրար` այն ժամանակվա ու այսօրվա բեմադրիչին: ՈՒ հենց դա ստացվում է, շատ լավ որակ է տալիս:
-Ձեր «Գոյա» ներկայացումը, որ, կարծում եմ, քիչ դեր չի խաղացել այս պաշտոնին նշանակվելու հարցում, արծարծում է անհատի, ստեղծագործողի անհաշտության, բախումի թեման պետության, իշխանության հետ: Այս պաշտոնը վարելու պարագայում ինչպե՞ս եք կարգավորելու Ձեր հարաբերությունները պետության, իշխանության հետ` իբրև անհատ ստեղծագործող և իբրև պատասխանատու ղեկավար:
-Փա՜ռք Աստծո, դեռ հարաբերություններ կարգավորելու առիթ չեմ ունեցել: Ասեմ, որ որպես ստեղծագործող` հիմա էլ ինձ պաշտոնյա չեմ զգում: ՈՒ դժվար թե երբևէ զգամ: Բայց այն, որ պատասխանատու պաշտոն եմ ստանձնել, ինձ թվում է` մեծ բան չի փոխելու, մանավանդ ներկայիս պարագաներում: Այսօր, երբ շատ հաճախ թույլատրված է ամեն ինչ, առանձնապես բարդ չէ հաշտության եզրեր գտնել իշխանության, պետության հետ, եթե դրա անհրաժեշտությունը ծագի: Ցավոք, մեր ժամանակներում թույլատրված է ամեն ինչ:
-Այսինքն` մենք ամենաթողության վիճակո՞ւմ ենք գտնվում:
-Ոչ միայն մենք: Ամբողջ աշխարհն է ամենաթողության վիճակում: Առավելապես սա վերաբերում է Ռուսաստանին և նախկին խորհրդային հանրապետություններին: Առաջ ցենզուրա կար, և շատ էին բարձր արժեքներ ստեղծվում: Հիմա ցենզուրա չկա, և արժեքները մի քիչ պակասել են: Բոլոր երկրներին է վերաբերում խոսքս: Եվ այս հարցն իր լուծումը չունի: Ճիշտ է սա, թե սխալ, չգիտեմ: Բայց որ ամենաթողությունն էլ ճիշտ չէ, կասկածից վեր է:
-Ձեր ականջին չե՞ն հասել խոսակցություններ այն մասին, որ այս պաշտոնը նախընտրական նվեր է Ձեզ և իր խորքում ունի քաղաքական ենթատեքստ:
-Իմ ականջին նման խոսակցություններ չեն հասել: Իսկ եթե հասնեին էլ, այնքա՜ն աբսուրդային կհնչեին: Ինձ ճանաչելով` ոչ ոք նման բան չի կարող ասել: Ես ինձ երբեք այնպես չեմ դրսևորել, որ մարդկանց առիթ տամ այդ կերպ մտածելու իմ մասին կամ նման նվեր ինձ մատուցելու:

«ԵՐԲ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԸ ԴԵՐԱՍԱՆԻՆ ՍԿՍՈՒՄ Է ՆԿԱՏԵԼ, ՍԻՐԵԼ ՍԵՐԻԱԼՈՒՄ, ՀԵՏՈ ԳԱԼԻՍ Է ԹԱՏՐՈՆ ՈՒ ԱՅՍՏԵՂ Է ՆՐԱՆ ՍԻՐՈՒՄ»
-Չեմ կարծում, որ իբրև դերասանի` Ձեզ այսուհետ կհետաքրքրեն սերիալները: Իսկ իբրև ռեժիսորի՞, իբրև արվեստագետի՞: Կփորձե՞ք ինչ-որ անձնական ներդրում ունենալ այս ոլորտի զարգացման ուղղությամբ:
-Ես անվերջ կրկնում եմ` իսկ ո՞վ խաղա սերիալում, եթե ոչ` դերասանը, եթե ոչ` պրոֆեսիոնալը: Ես հիմա խաղում եմ և, իհարկե, կխաղամ, մինչև ֆիլմը վերջանա: Հետագայում, եթե ժամանակս ների, էլի կշարունակեմ խաղալ: Եթե ոչ` չեմ խաղա սերիալում, որովհետև ավելի կարևորը թատրոնն է, անկասկած: Ինչ վերաբերում է սերիալի ժանրը զարգացնելու մեջ ներդրում անելուն, ես դրանով չեմ զբաղվի: Բայց այդ զարգացման հեռանկարները տեսնում եմ մի բանում. սերիալում պիտի խաղան ուժեղ, պրոֆեսիոնալ դերասաններ: Բացի դերասանի մասնակցությունից, որակական հատկանիշներից, լավ խաղից, պրոֆեսիոնալ դերասանը նաև արգելք է դառնում ցածրաճաշակ բաների համար, ուղղակի հրաժարվում է խաղալուց: Սա արդեն նպաստում է որակի բարձրացմանը: Միայն բարձր պրոֆեսիոնալիզմի տեր դերասանների մասնակցությամբ կարող է այդ ոլորտը շտկվել, կարգավորվել: ՈՒրիշ ոչ մի կերպ: Ոչ միայն պրոֆեսիոնալ դերասանների, այլև պրոֆեսիոնալ ռեժիսորների ու սցենարիստների ներգրավմամբ պիտի լուծվի այդ խնդիրը: Ընդամենը երեք տարի է, որ ես նկարահանվում եմ սերիալում: ՈՒ ես դերասան չեմ: Ինձ չեմ էլ համարում դերասան: Խաղում եմ սերիալում, խաղս դիտում են, ասում են` լավ է: Ինձ, գոնե, այդպես են ասում: Բայց միևնույն է, ես ինձ դերասան չեմ համարում: Ես միշտ եղել եմ ռեժիսոր:
-Այսինքն` սերիալում նկարահանվելը եղել է միայն ֆինանսակա՞ն խնդիր լուծելու միջոց, ինչպես գրեթե բոլոր պրոֆեսիոնալների դեպքում:
-Ոչ միայն: Ընդհանրապես, երբ դերասանները խաղում են սերիալում, դա նույնն է, ինչ նկարչի համար ճեպանկար անելը: Ես ավարտել եմ Կոջոյանի անվան դպրոցը, սովորել Թերլեմեզյանի անվան ուսումնարանում: ՈՒ սերիալում նկարահանվելու մեջ միշտ նկատել եմ այդ զուգահեռը ճեպանկար անելու հետ: Սերիալում նկարվող դերասանը միշտ աշխատանքային վիճակում է լինում: Իսկ թատրոնում նա կարող է մի դեր ստանալ, խաղալ, հետո շատ երկար ժամանակ մնալ անգործ: Եվս մի դրական բան ունի սերիալը. աբսուրդ է, բայց փաստ: Երբ ժողովուրդը դերասանին սկսում է նկատել, սիրել սերիալում, հետո գալիս է թատրոն ու այստեղ է նրան սիրում:
-Այսինքն` սերիալը, անկախ իր անլուրջ, մակերեսային բնույթից, հասարակությանը կապում է լուրջ արվեստի՞ն:
-Այո՛, այդպիսի մի աբսուրդ բան կատարվում է: Ծանոթանում են սերիալի միջոցով, հետո գալիս են թատրոն ու տեսնում, որ իրենց սիրելի դերասանն ավելի լուրջ բանով է զբաղված թատրոնի բեմում: Այս առումով սերիալն ունի իր դրական դերակատարությունը:
Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ