«ԱՅՆ ԷՄԱՆՍԻՊԱՑԻԱՆ, ՈՐԻՆ ՍՊԱՍՈՒՄ ԷԻՆ, ՏԱՊԱԼՎԵՑ»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է արձակագիր, հոգեբանության պրոֆեսոր, դատական փորձագետ ԷԼԴԱ ԳՐԻՆԸ
-Տիկի՛ն Էլդա, իբրև հոգեբան, Դուք շատ եք կարևորում մարդու կյանքում հույսի, ապագայի նկատմամբ հավատի առկայությունը: Ինչո՞ւ և ի՞նչ հանգամանքների արդյունքում մեր հասարակությունը կորցրեց այդ հույսն ու հավատը:
-Ընդհանուր տխուր վիճակը պայմանավորված է նրանով, որ մարդկանց սպասումները չիրականացան: Հիմա մենք նոստալգիայով հիշում ենք խորհրդային ժամանակները: Ի վերջո, լավ բաներ կային. անվճար սովորելու, բուժվելու, արժանապատվորեն աշխատելու, հանգստանալու հնարավորություններ: Բացի այդ, մեծ էր տարածքը: Մարդն իրեն զգում էր հզոր պետության քաղաքացի: Իսկ հիմա տարածքը փոքրացել է: Ամեն մարդու համար շատ կարևոր է իր անձնային տարածքը: Եթե անձնային տարածքը փոքրանում է, շատ վատ է ազդում նրա հոգեկանի վրա: Մարդիկ ունեին սպասումներ: Թվում էր, թե վատը կլավանա, կյանքը կշտկվի, մարդը կդառնա ավելի ազատ, ավելի ապահովված, կկարողանա անկաշկանդորեն արտահայտել իր մտքերը, զբաղվել այն գործունեությամբ, որը նրան հնարավորություն կտա ինքնահաստատվելու: Բայց տեղի ունեցավ ճիշտ հակառակը: Մարդն այսօր չունի ապրելու ոչ մի հնարավորություն: Նույնիսկ հանգստանալ չի կարող, եթե փող չունի: Մեր Սևանը, որ բնության ստեղծածն է, դարձել է մարդկանցից փող պոկելու միջոց. մեքենան ափին կանգնեցրիր թե չէ, իսկույն մոտենում ու պահանջում են, որ վճարես: Մարդիկ դարձել են կաշկանդված: Այն էմանսիպացիան, ազատագրումը, որին սպասում էին, տապալվեց, չիրագործվեց: Եվ հիմա մարդիկ մնացել են մոլորված:
-Ձեր «Երազների տիեզերք» պատմվածքում մտահոգիչ անդրադարձ եք կատարել արտագաղթի թեմային` ներկայացնելով ԱՄՆ-ի դեսպանատան առաջ օրավուր ստվարացող հերթն ու այդ հերթում կանգնած մի գեղեցիկ կնոջ, որի մասին գրում եք. «Կգնա Ամերիկա ու հետն էլ կտանի էդ սիրունությունը: Իսկ գեղեցկությունը հո՛ ազգային հարստություն է»: Իսկապես անվիճելի է, որ մենք արտագաղթի բերումով կորցնում ենք ոչ միայն մեր մարդկային ռեսուրսները, այլև ազգային հարստության բազում կարևոր տարրեր: Ինչպե՞ս ենք դիմակայում այդ կորուստների իրողությանը, ըստ Ձեզ, և որևէ կերպ դիմակայո՞ւմ ենք արդյոք:
-Քանի որ մեր ազգին բնորոշ է ինդիվիդուալիզմը, այսինքն` յուրաքանչյուրն իր անձի վրա է կենտրոնացած, այդ պատճառով դիմակայելը, պայքարելը, ըմբոստանալը կամ դրա նման ինչ-որ բան անելը դրսևորվում է առանձին անհատների կողմից` խիստ յուրովի մոտեցումներով ու ձևերով: Իսկ դա, ըստ երևույթին, մեծ ուժ չի դառնում: Պետք է գաղափարախոսություն լինի, պետք է ամբողջ հանրապետության նպատակը դառնա այդ հարցերի լուծումը: Եթե ամեն մեկն առանձին վերցրած մի քայլ է անում կամ մի առանձին կարծիք է հայտնում, դա չի դառնում այն ուժը, որ կկարողանա պահել մեր ազգային հարստությունը, փրկել մեր ազգը արժեքավոր կորուստներից, այդ թվում և գեղեցկության կորստից:
-Ձեր «Կտուրի ծաղիկ», «Ժամացույցը», «Սառը ջուր» պատմվածքներում ակնհայտ է նոստալգիա` առ հին օրերը, հին Երևանը: Հին օրերի և հին Երևանի արտաքին ձևերի կորո՞ւստն եք առավել ցավագին ընկալում, թե՞ այն մթնոլորտինը, որը հնում եղել է և նկարագրվում է Ձեր պատմվածքներում:
-Մենք եկել ենք Երևան Մոսկվայից: Երևանն իմ, փոքր եղբորս և մորս համար անծանոթ քաղաք էր: Մոսկվայում ապրեցինք մինչև այն ժամանակահատվածը, երբ հորս ձերբակալեցին` իբրև ժողովրդի թշնամու: Տեղափոխվեցինք Երևան, որտեղ բարքերը մի քիչ տարօրինակ էին մեզ համար, բայց ընդհանուր մթնոլորտը միտված էր մի բանի` մարդիկ օգնում էին իրար: Հպարտանում էին իրենց աչքի ընկնող հայրենակիցներով, ավելի մարդկային էին վերաբերվում միմյանց: Շատ սրտաբաց էին: Բայց և այնպիսին էր իրավիճակը, որ բոլորի մեջ ընդհանուր վախ կար: Մենք ժողովրդի թշնամու ընտանիք էինք, մայրիկիս այստեղ հեռացրին կուսակցությունից, մեր մաշկի վրա զգացինք, թե ինչ է սովը, բայց մթնոլորտը բարի էր, շատ ուժեղ էին բարեկամական կապերը, հացի վերջին կտորն ուրիշի հետ կիսելը սովորական բան էր: Հիմա, երբ հետադարձ հայացք եմ գցում այդ ժամանակներին, մեծագույն հաճույքով եմ վերապրում այն դրվագները, երբ մենք որևէ մեկին օգնել ենք: Եթե պատերազմի տարիներին մեզ հաջողվում էր կես պարկ կարտոֆիլ ճարել, անպայման դրա մի մասը քարշ էինք տալիս քաղաքի մեկ այլ հատվածում բնակվող փիլիփսոփա, լեզվաբան, դիսիդենտի համբավ ունեցող Էդմոն Ավետյանենց տուն, ում մոր` Թամարայի մտերիմ ընկերուհին էր մայրս: Ես ու եղբայրս ուրախությամբ էինք անում այդ: Իսկ հիմա մարդիկ, որքան էլ ունևոր լինեն, իրենց ունեցածն ուրիշի հետ չեն կիսում: Կամ եթե կիսում են, ապա ցուցադրաբար, հրապարակավ` դրանից դիվիդենդներ ստանալու համար: Եվ այն օրերի ջերմությունը, հոգատար վերաբերմունքն այնքա՜ն խոր են իմ մեջ նստած: Ես կարոտում եմ: Կարոտում եմ անգամ հին Երևանի հոտին: Կարոտում եմ ուսուցիչներին, որոնք այնպես էին բացատրում դասը, որ մինչ օրս էլ հիշում եմ այդ բացատրությունները: Արտաքին տեսքը նույնպես բոլորովին ուրիշ երանգ ուներ, ուրիշ կոլորիտ: Իհարկե, «Կտուրի ծաղիկ» պատմվածքում, իրականությունից բացի, մի քիչ ֆանտազիա կա: Բայց զարմանալի է, որ այն թարգմանում են տարբեր ազգերի լեզուներով (վերջերս, օրինակ, թարգմանվել է ռումիներեն, հունգարերեն): Իսկ սա նշանակում է, որ այդ թեման համահունչ է նաև մեզնից դուրս եղած իրականությանն ու աշխարհին:
-Բազմաթիվ լեզուներով է թարգմանվել նաև Ձեր «Ձեռքերը» պատմվածքը` տխուր-դրամատիկ մի պատմություն նրբակազմ, գեղեցիկ հարսի և բանող, ուժեղ ձեռքերի կարոտ սկեսուրի հավերժական բախման մասին: Այս տիպիկ հայկական թեման, փաստորեն, նույնպես ընկալվել-հասկացվել է դրսում, մի բան, որ վկայում է այս ընտանեկան կոնֆլիկտի ոչ միայն հայկական լինելու մասին:
-Արծվի Բախչինյանը, որ մեկն է թարգմանիչներից, շատ հետաքրքիր խոստովանություն էր լսել տարբեր թարգմանչուհիներից. բոլորն անխտիր, իրարից անկախ, խոստովանել էին, որ այդ պատմվածքը կարծես գրված լինի իրենց մասին:
-Ձեր պատմվածքներում չենք հանդիպում հանցագործ աշխարհին, դատական համակարգին առնչվող թեմաների: Դուք գրականության մեջ շրջանցո՞ւմ եք Ձեր պրակտիկ գործունեության այդ ոլորտը:
-Իմ պաշտպանական մեխանիզմները շատ ուժեղ են: Ես ամեն մի դատական գործի քննությունից, ամեն մի հանցագործի հետ հանդիպումից, ամեն մի սահմռկեցուցիչ լուսանկար տեսնելուց հետո այնքան խոր ապրումների մեջ էի ընկնում, որ այդ ամենն ինձնից հեռու էի վանում, չէի անդրադառնում այլևս դրանց: Ինչ-որ տեղ ես խնայում էի ընթերցողին: Հիմա հակառակ վիճակն է. տեղական և արտասահմանյան մամուլում արդեն տպագրել եմ մի քանի պատմվածք, որոնցում ներկայացվում է քրեական աշխարհը, հանցագործության թեման: Հիմա էլ աշխատում եմ մի պատմվածքի վրա, որի հիմքում իրական դեպք է ընկած, բայց այն ինձ մոտ ստացել է գեղարվեստական լուծում: Ես նկատում եմ, որ հիմա ավելի պինդ եմ դարձել, քան առաջ էի, այդ պատճառով էլ կարողանում եմ գրել նման գործեր:
Զրույցը` Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ