«ՄԱՐԴԻԿ ՓՈՐՁՈՒՄ ԵՆ ԻՆՉ-ՈՐ ԲԱՆ ՀԱՍԿԱՆԱԼ, ԲԱՅՑ ԴԱ ՉԻ ՆՇԱՆԱԿՈՒՄ, ՈՐ ԻՆՉ-ՈՐ ԲԱՆ ԳԻՏԵՆ»

Նկարիչների միությունում բացված ԱՐԱՐԱՏ ԽԱՆԶԱԴՅԱՆԻ անհատական ցուցահանդեսը այցելուներին հնարավորություն տվեց դիտելու նկարչի հին և նոր կտավները: Ներկայացված էր շուրջ չորս տասնյակ աշխատանք («Կանաչ Հիսուս», «Դեղին Հիսուս», «Տիգրան Մեծ», «Աստղիկ», «Կինը պարելիս», «Զրույց»...): Ի դեպ, տարին նկարչի համար հոբելյանական է:
-Աստվածաշնչյան թեմաներին անդրադառնում են բոլոր արվեստագետները: Արվեստը տիեզերքի, արարչագործության, անբացատրելիի հետ հաղորդակցվելու միջո՞ց է, թե՞ մի հարթություն, ուր միշտ ասելիք կա:
-Նկարչությունը, ընդհանրապես, արվեստը Աստծո հետ հաղորդակցվելու, ինչ-որ բան իմանալու, մի խոսք ակնկալելու ձև է: Մարդիկ երբեմն ասում են` «Աստված ինձ ասաց…»։ Ես դա չեմ հասկանում, նույնիսկ Աստծուն մոտենալն է դժվար` ընկալելու իմաստով: Բայց արվեստի միջոցով մարդն առնչվում է Աստծո ստեղծած աշխարհի հետ, աստվածային ստեղծագործության մեկնաբանության եզրեր է ուզում գտնել: Որովհետև հանելուկի մեջ ենք ապրում, այս տիեզերքը ահռելի հանելուկ է: Մարդիկ փորձում են ինչ-որ բան հասկանալ, բայց դա չի նշանակում, որ ինչ- որ բան գիտեն:
-Ինչո՞ւ «Դեղին Հիսուս, «Կանաչ Հիսուս», ի՞նչ խորհուրդ ունեն գունային այս անցումները ձեր գործերում:
-Հիսուսը բազմապատկեր է, Հիսուսի ձևը, էությունը շատ են հասարակացրել, մարդկայնացրել: Եկավ մի պահ, որ նազովրական ուսմունքը սկսեցին մամլել, կանոն սարքել: Եթե հիմա Հիսուսը մտներ Վատիկանի սբ. Պետրոսի տաճարը (և ոչ միայն) ու տեսներ «Աստծո տան» հեքիաթային հարստությունը, կքանդեր այն: Մեզ մոտ շատ զուսպ է, նույնիսկ տաճարներում սրբապատկերներն ի հայտ են եկել 10-րդ դարից` հռոմեական ավանդույթների ազդեցությամբ: Հիսուսն անաղարտության խորհրդանիշն է: Մեր հոգևորականների պարանոցին կեսկիլոգրամանոց ոսկի ու ադամանդ կա: Դա հակադրվում է նազովրական ուսմունքին:
-Ինքնախոստովանություն: Այսպես բնորոշեց Լևոն Կոջոյանը Ձեր գործերը: Իսկ արվեստաբան Սարո Սարուխանյանը մեկ այլ հետաքրքիր բնորոշում տվեց` «Այս կտավներում դուք կտեսնեք, կճանաչեք ինքներդ ձեզ»: Հիմա արվեստը մենախոսությո՞ւն է, թե՞ երկխոսություն, արվետագետը հաղորդակցվո՞ւմ է աշխարհի հետ, թե՞ հեռանում, փակվում ինքն իր ներսում:
-Երկխոսություն է: Խոստովանությունը պոեզիայի մեջ է: Նկարչությունը, ինքնաբուխ լինելուց բացի, ինտելեկտի, փորձի և ինֆորմացիայի վրա պետք է հիմնված լինի: Երբեմն ասում են` գրել, կարդալ գիտի, բայց նկարում է: Բնածին օժտվածությամբ նկարիչներ կան, բայց եթե տիեզերքից բան չեն հասկանում, պոեզիա, գրականություն, համաշխարհային պատմություն չգիտեն, գործը սիրուն կլինի, ներսը փուչ կլինի: Ափսոս է այդ հարստությունը, որ Աստված տվել է մարդուն: Սա երկխոսություն է մարդկանց հետ, Աստծո:
-Ինքներդ Ձեզ հետ է՞լ եք խոսում:
-Դա ավելի ճիշտ է, և շահում է կողքից նայողը, եթե կեղծ չէ, արհեստական չէ: Հրաշալի, բարձր տեխնիկայով արված գործեր կան, բայց կողքով անցնում ես, կորչում է, մոռացվում: Հոլանդացի անանուն նկարչի մի փոքր նկարը ժամերով կարող է կլանել քեզ, որովհետև ճշմարիտ է, ինքնաբուխ է: Ավելի լավ է մի փոքրիկ մեղեդի ունենաս, բայց քոնը լինի, անկեղծ լինի, քան մեծ սիմֆոնիա, որ մարդկանց սրտին ոչինչ չի ասում:
-Ինչո՞ւ են մութ Ձեր գործերը: Կոջոյանը համեմատեց դրանք Բակունցի Մթնաձորի հետ և շեշտեց, որ այս մթան մեջ խորհրդավորություն կա, պայծառություն, իմաստ, գեղանկարչություն:
-Կարող եմ գործեր ցույց տալ, որ վառվում են, լույսի մեջ են: Լույսը, մութը էական չեն: ՈՒղղակի ցուցահանդեսում միայն այդ տիպի նկարներ էին, փորձեցի ընդհանուր գամմայի մեջ։
-Կանացի մարմինը, գեղեցկությունը ուրույն տեղ են գրավում Ձեր գործերում: Նաև` կանացի մերկությունը։ Ազատությունից գռեհկություն, էլ չասենք` անճաշակություն, մի քայլ է: ՈՒրեմն, ազատություն ասածը պետք է գեղագիտություն ունենա։
-Ազատությունից գռեհկություն մի քայլ չէ, անդունդ է: Մարմնի գեղեցկության ընկալումը մի ափն է, գռեհկությունը` մյուս ափը, գուցե մոտիկ է, բայց այդ քայլը որ անես, ընկնելու ես անդունդը: Ընդհանրապես, Աստծո ստեղծագործությունը կատարյալ է` լեռները, երկինքը, ջուրը, կենդանական աշխարհը: Բարձրագույն ստեղծագործությունը մարդն է` տղամարդ և կին: Մարմինը: Մեզ հագուստով չի ստեղծել Աստված: Եվ մարմնի համաչափությունը, գեղեցկության գաղտնիքները, ասես, կոդ լինեն ամբողջ տիեզերքի համար:
-Ցուցահանդեսին ներկա չէին լրատվամիջոցները, և Կարեն Աղամյանը նկատեց, որ սկանդալային իրավիճակներն ավելի հետաքրքիր են, քան նման միջոցառումները: Ի՞նչ կասեք:
-Դա ինձ բոլորովին չի հետաքրքրում:
-Մի՞շտ է այդպես եղել, բարձր արվետը գրավել է քիչ թվով մարդկա՞նց: ՈՒրեմն ո՞րն է ուղին իսկական արվեստի, էլի՞ գովազդը, սենսացիան:
-Կարող էի գովազդել, բայց դրա կարիքը չունեմ: Նախկինում մշակույթի նախարարությունը որպես պետական կառույց տնօրինում էր ստեղծագործական միությունների գործունեությունը և օգնում էր, աջակցում նաև գովազդի հարցում: Նկարիչների միությունում հանրապետական ցուցահանդես էր բացվում, ամբողջ Հայաստանը տեղյակ էր: Սա պետական մոտեցման ձև էր: Չեմ ասում կոմունիստներն ավելի արվեստասեր էին, ուղղակի ձևն էր այդպես: Հարկ է ասել, որ վերջին շրջանում` 70-ականների կեսերին, մեր ցուցահանդեսները տարբերվում էին Մոսկվայի, Լենինգրադի, նույնիսկ Արևելյան Եվրոպայի երկրների ցուցահանդեսներից: Նրանք ապշում էին, ասում էին` ձեզ մոտ այդ ի՜նչ ազատություն է: Նաև որակն էր բարձր: Այդ նկարիչները դեռ կան, չէ՞, այսօր…
Նկարիչների միությունը դարձավ հասարակական կազմակերպություն, նույնիսկ նկարիչների միություն բառը փորձեցին վերացնել: Ասես ոչ թե արհամարհանք, այլ չարակամություն լինի ստեղծագործ մարդկանց հանդեպ` այսօրվա էլիտայի կողմից: Այն ժամանակ նրանք փակ սենյակներում էին խնջույքի հավաքվում, մենք` բաց սրճարաններում: Նախանձում էին մեզ, հիմա վրեժ են լուծում:
Ասում են` հասարակական կազմակերպություն է, ինչ ուզում եք, արեք: Բայց չէ՞ որ առաջնայինը մեր մշակույթն է: Քանի տարի է` մշակույթի նախարարին չեմ տեսել ցուցահանդեսներում: Լրատվամիջոցներն էլ իրենց հերթին. մեկ էլ տեսնում ես անծանոթ, անորոշ մեկը, որ նկարչության հետ համարյա կապ չունի, այնպես է գովազդվում, որ մտածում ես` էս ո՞նց է, 60 տարի է, այս գործի մեջ եմ ու չգիտեմ նրան: Եվ դա վատ է:
-Արտասահմանում նկարիչները և այլ ոլորտների արվեստագետներն ունեն պրոդյուսերներ: Մեզ մոտ էլ է այն տարածում գտնում:
-Ոչ բոլորը: Այստեղ ուրիշ խնդիր կա: Ես գիտեմ, որ Եվրոպայում, ԱՄՆ-ում կան հրեական խմբեր, որ արվեստի մաֆիան վերցրել են իրենց ձեռքը: Դա խոշոր բիզնես է: Եվ այնպիսի գործեր են, որ այստեղ եթե ներկայացվեին ցուցադրության, գուցե ժյուրին չվերցներ: Դա ուրիշ պատմություն է: Այստեղ էլ կան պատկերասրահներ, որ բիզնես են անում: Ոմանց դա ձեռք է տալիս: ՈՒ դա փակ շրջանակ է: Իսկ «բարերար» հասկացության մասին եթե խոսենք, Մանթաշովը մի ամբողջ սերնդի նկարիչների օգնեց, ցուցահանդեսներ էին կազմակերպում արտասահմանում: Հիմա նման հանճարեղ մարդիկ չկան, փողը կա, ուղղակի կուլտուրա չկա:
-Նաև դասավանդում եք, տարբերվո՞ւմ է մտածողությունը, ձեռագիրը նոր սերնդի:
-Շուրջ 40 տարի մանկավարժական համալսարանում գունանկարչություն եմ դասավանդում: Հետաքրքիր կոնտինգենտ ունեինք, պատերազմի շրջանում անկում ապրեց, տղաները թուլացան, աղջիկները ակտիվացան: Վերջին տարիներին ինձ հիացնում են աղջիկները, նպատակասլաց են, շնորհքով:
-Բոլոր բնագավառներում է դա նկատելի:
-Անահիտ դիցուհու վերադարձն է: Փաստորեն, Եվրոպայից չենք «ներմուծել» կանանց դերի բարձրացումը, այլ ավելի «հեռվից»։
-Ձեզ օգնո՞ւմ է Խանզադյանի որդին լինելու հանգամանքը, թե՞ հեշտ չէ թիկունքումդ հայտնի անուն ունենալ ու ասել նաև սեփական խոսքը:
-Բավականին դժվար է։ Հայրս այնպիսի հետաքրքիր մարդ էր` դաստիարակության ձևով, վերաբերմունքով: Շատ ազատասեր էր և փորձում էր մյուսների ազատությանն էլ չխանգարել: Իսկապես հզոր անուն էր: Ես էլ եմ փորձել հնարավորինս անկախ լինել, միշտ չէ, որ ստացվել է:
-«Խանզադյան ազգանունն արդեն ամեն ինչ ասում է»: Իմ խոսքերը չեն, արվեստագետներն են ասում:
-Այո: Մեր տոհմից 22 հոգու բոլշևիկները գնդակահարել են: Կռվող տղաներ են եղել, Զանգեզուրի պաշտպաններ: Դրանից հետո ծանր վիճակի մեջ էր Խանզադյան տոհմը, բայց նորից փյունիկի նման հառնեց: Հայրս էլ դարձավ առաջնորդներից, դանկոներից մեկը:
Զրուցեց Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ