Բյուզանդական բանակի շարքերը լցվեցին հայերով. Լեո (1860-1932), պատմաբան

Քաջություն և վարչական ընդունակություն չէր պակասում հայերին: Նրանց ամբողջ դժբախտությունն այն էր, որ ֆեոդալական կազմակերպությունը կտրատել, մանրացրել էր հայրենիքի շահերը, նեղ, գավառական կերպարանք էր տվել դրանց:

Ուստի հայը հեշտությամբ կտրվում էր իր գավառական չնչին շահերից և գնում էր հեռու, օտար երկնքի տակ իր ընդունակությունների համար գործադրություն որոնելու:
Բյուզանդիան շատ լավ սովորել էր շահագործել հայերին իբրև զինվորական ուժ: Բավական էր հայ զինվորական խմբերին տալ որոշ կազմակերպություն, միություն, և նրանք բյուզանդական գործը գեղեցիկ կերպով պաշտպանում էին Ասիայի և Եվրոպայի դաշտերում:
Իր ընդարձակ պետական կազմակերպությամբ, իր ճոխ ու բարձր պաշտոններով Բյուզանդիան ավետյաց երկիր դարձավ հայ ռազմիկ տարրերի համար: Դարերի ընթացքում այստեղ էին թափվում ցեղի առաջավոր ուժերը: Այնտեղ զինվորությունը բաց էր անում նրանց առջև փառքի և իշխանության բոլոր աստիճանները, մինչև կայսերական գահը:
Բյուզանդական բանակի շարքերը լցվեցին հայերով, անվանի, քաջ զորավարներ դուրս եկան նրանցից: Արքունիքում նրանք բռնեցին հրամայող դիրք, կայսերական գահը գրավեցին, ամբողջ դինաստիա հիմնեցին:

Բայց և այնպես, չկա նրանց մեջ մեկը, որ իրական օգուտ հասցրած լինի իր բուն հայրենիքին, որ իր ամենակարող ուժի, իր ընդունակության մի մասն էլ նվիրած լինի իր ազգակիցներին:
Ընդհակառակը, հայերը Բյուզանդիայում հիմնավորապես մոռանում էին իրենց հայությունը: Այն ժամանակից է երևի, որ բացարձակ ճշմարտություն դարձավ, թե հայը օտար երկնքի տակ, օտարի ծառայության մեջ կարող է նույնիսկ հանճար ցույց տալ, իսկ իր ազգի համար լինել միայն հեռվից հնչող մի հռչակավոր անուն և ուրիշ ոչինչ:

1903
(«Անի, հուշագրություն», Եր., «Առեդիտ» հրատ., 2014)
Կարլ Յալանուզյանի ֆեյսբուքյան էջից

Մեկնաբանություններ